Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 17, 28 July 1858 — MOOOLELO HAWAII.-Helu 14. [ARTICLE]

MOOOLELO HAWAII.-Helu 14.

■V. ‘ JVb n a Jilii Kahiko. ’• Hookahi ano wule iho na kanaka a pau ma keia Pae Moku ika wa kahiko loa. Aole o lakou i mahele ia, e like me keia wa a kakou e noho nei. Mahope mai o Wakea lau-n mc Pa*pa, ke kāawale nna ona alii, na kahuna, na makaainana, ame na kauwa. Ma ke kuauhau o-na alii mai ka wa kahiko mai a hiki ia KaI, aole ike ia he alii hookahi no na Mokupuni a pau. *Aole hui ia na Mokupuni a pau malalo iho o ke alii hookahi. Okoa ke alii.o kekahi Mokupuni, a okoa ko kekahi, a 'ma kekahi Mokupuni he nui na alii, pela no o /Hawaii, aole hookahialii no ia Mokupuni. Ua ; Oleio ia o Hanalaanui, oia ko Hawaii kupuna alii| a o Hanalaaiki, ke kupnna o na alii o iMaui; a o Ua ke kupuna o ko Kauai poealii, a npe ko Oahu. • ;■'i (Aolo like ke kiekie ona mea a pau i kapaia gpa alii* o na keiki i hanau ia na ka makuakane alii a me kamakuawahine alii, o lakou wale no .ka poe alii nui. Ina he alii nui ka makuawao kekahi keiki, aole nae he alii kona makuakane. aole kapa ia mai ua keiki la, he alii he alii no ia, no ka mea, he alii nui inakuawahine wale no. A ina he alii ka.makuakane, a aole he alii ka makuawaShine, Hekukaepopolo ka inoa o ka laua mau Ēkeiki*. A ina he alii nui ka makuakane, ahe paiu iki ka maknawahine, na kapa ia mai ka iaiuaniau.keUdhe KaukauaH*.

Aia ma ka lima 0 na alii kA mana ma ka wa kaliiko. Na lakou na mea a pau o ku aina i hooponopono. O ka manao 0 ke alii, oia ke kanawai 0 ke aupuni. Aole he lunakanawai e hooponopono ai mawaena 0 na alii a me na kaaaka, hiki no i ke alii ke pepehi aku i ka mea una i manao ai e pepehi a make, a hiki hoi ke hoopakele i ka make ke manao oia pela. 1 kekahi manuw'a, hoopii aku nae na makaainana i ke alii, a nana i hoopoaopono mawaena 0 lakou. He lehulehu ko ke alii mau mea make i ka wa kahiko. Penei, ina e pii ke aka 0 ke kanaka maluna o ke alii, make no ke kunaka nona ke uka; ina aahu ke kunaka i ko ke alii kapa, e make no ia Ina e pii ke kanaka i ko ke alii pa hale, make no ia ; iha ē komo ke kanaka i, ko ke alii moena laa, make no ia. Ina i pii ke kanaka i ko ke alii hale, make no ia; ina e ku ke kahaku i ka anoho ana o ko ke alii ipu wai aum, a>me ka anoho ana o kona kapa, a ine kona malo, make no ia. Inae ku ke kanakai kahea mele ana 0 ko ke alii inoa, make 110 ia; ina i hele ke kanaka malalo 0 ka malu 0 ka hale o ke alii me ke poo hamo palolo, a me ka lei paha, make no ia. Ua nui loa ko ke alii mau mea make, aole e pau i ka hoakaka.ia, no ka mea, ua lilo ke alii i mea nui maluna 0 na kanaka, no ia mea, hookiekie loa na alii maluna 0 na kunaka. Eia hoi, ina i manao ke kahuna e kukulu ia 1 heiau, hoopii aku oia i ke alii, a n i ke alii e kena mai i na makaainana, na na makauinana e iiana a paa, a kapuiho la ke alii me ke kahuna, a i ka la e pii ai ka haku-ohia, ra;ike no kekahi kanaka i mea e mana ai ua kii ohia (a. A i ke kau ana 0 ka mohai i l;a lele, make kekahi poe kanaka, a kuu pu ia me ka puaa, a m»ke kekahi kanaka i ke ka papalua ana, a make no kekahi kanaka ma kekahi oihanaeae na ke kahuna a me ke alii. . Ina i lnwehala kekahi kanaka, make no ia ; ina he kanaka aia, make no ia; ina i hele ke kanaka e moe me kana wahine i l<a la kapu, makeno ia; ina walaau ke kanaka i ka aha, make no ia ; ina i ai ka wahine i ka puaa paha, i ka niu paha, he maia paha, he ulua paha, he ia ula paha, make no ia; ina i holo ka w.ihine ma ka waa i ka la kapu, make no ia. Aloha ino ! ! Popilikia maoli ka noho ana o na kanaka malalo iho o na alii ia wa, Ua pono ke kapa mai ia wa, he wa koko, no l<a mea, ua pepehi wale ia na kanaka, aole menemene aku na alii ia lakou. Uakaupuia ko lakou kupapau me na puaa ma ka lele hookahi, a pau pu lakou i ka palaho. Eia kekahi, ina i kukulu ka heiau, na na makaainana o hana ka papa pohaku, a me ka laau, ameke kukulu, a me ke ako, a me ka hookupu aku i waiwai no ka heiau, i puaa, i niu, i maia, i hoola, i ia ula, i p «i» i moa, a ia mea aku a ia mea aku. Nana ae la ke kahuna i ke alii, i ae la, “I kanaka na ke akua,” aemaikealii—“lana-no ke akua,*” ae mai ke alii—“ I hale no ke akua,” ae mai.ke alii. Alaila, i hou ae la ke kahuna i ke alii, “ I puaa kau na ke akua,” o ka uha na ke akua, ke poo na ke akua, o ka ia kahi na ke akua, o ka ia mua na ke akua, ae mai ke alii. Alaila, olplo hou ke kahuna i ke alii. “ E kapu ka aina o ke kahuna, aole auhau, e kapu ka wahine a ke kahuna, aole moe ia, e kapu ka hale o ke kahuna, aole komo wale ia, e maluhia na mea a ke kahuna;” ae mai ke alii, able aua iki, hana no e like me ko ke ana ia ia. f »

Eia hoi kekahi, i kekahi wa kue na kanaka ike ulii a kipi. Ina e apiki ke alii, paakiki loa i ka hana ana i na hana lohe, alaila, haalele lakou i ua alii la, a haawi i kona aupuni iahai Pela ko lakou kue ana ia Owaia, ia Hakau, ia Kamaiole, ame Lonoikamakahiki. Ainhaope iho e ike auanei oukou i wahi mooolelo pokole o keia muu alii hana kolohe.