Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 21, 25 August 1858 — PALAPALA HOIKE MAKAHIKI. [ARTICLE]

PALAPALA HOIKE MAKAHIKI.

A ka Peresidena o ka Papa Hoonaauao, 1858. H EL u 5 • Kula Kaikamahine. He kula kaikamahine maoli ma kekahi keena o ka hale kula Alii ; i kela makahiki ka hoomaka O ke kaikamahine, C H. Liinaikaika, o S. E. Holo na kumu mamua, i keia wa, oL. F. Judd; ua 40 haumana, Ua ao. iii-ma ka olelo Bcritania, a me ka olelo HaWiii no hoi; ame ka humuhumu, ame ka pa, ko, li. Ua hele mau no ike kula, ;i ua holo inua no ma ka ike, Ua kokuaia kela kula ma ke dala Auhāu Kula o keia Apana, a na ke Kahukula oJ. Fuller e malama. He kula maikai keia, a ua pono no e hana e like me keia ma na Apanae ae. Ke Kula haole o Honolulu. J. B, C. Jngraham, ke Kumu. Eia pu me keia kana.palapala makahiki; ua maopopo mālaila, ua maikai keia kula, i keia mau makahiki elua, i pau i ka la 51 o Dek 1857. Oka nui ona haumana iloko o 1856, ma ka mahele hke ana, ua 4i, ua 88 a pau loa ; ua 64 keihi kane ; a ua 24 kaikamahine. iloko o 1847, uā kan ilima ka nui o na haumana ma ka mahele like. Oka nui ona hau-‘ mana i komo 76 ; 58 keikikane; 18 kaikamahine. # O ke dala i loaa ma ka uku o na makua ko 1856, uu $1 -0 75; aoke d ila lilo aku no ka hana hou i ka hale, ho na huke, a pela aku, ua $118.82. O ke d >Ia i loaa ma ka uku mai o namakua iloko o 1857, ua 876.25. A o ka lilo no kd hana hou i ka hale, he $96.70. Iloko o ka W ihona o ke kula i ka pnu ana 0 1857, he $143.75. Ile moraki no keknhi no ii'kula, ina ka w iwai paa, no na dala 1.200: aole nae akaka ka nui o ke dala e loaa an < malaila; e lilo no nae no ke kula ke loaa mai. O ke dala loa i mai, ma ka Auhnu ana i na haol-' ma Honoluiu nei iloko o 1856. ua *i,610.43 ; a iloko o 1857, m olelo ia $1,350.00. Ua hana hou ia ka hale kula maloko, a ua oluolu na haumana ame na kumu m laila O ka uku makahiki a ke kumu he $1,500 00 e like me ka hāawina o ka Ahaolelo Ua nui kā hoohaLhala no keia auhau kula maluna o na haole o Honoluln nei, a ke manao nei ka Papahoonanuao e | ono no ka Ahaolelo e imi i mea e ae e pono ai keia kula, kenmnao ia he kumu pooo no keia hooh ilahala ana. O ke kumu nui o kei ■ hoohalahala ana, eia o ka auhau iike ole i na haole me na kunaka maoli ;• ua mahuahua ke kaumaha ona haole. O keia kula nae he meiuia e pomaikai nui ai keia kulanakauhale, Ua komo ilail ■ na kamalii lilo ioa ika na <upo, ke ole keia kula; a ina heie ole he kamu ia e ino loa ai ka noho ana mimnei. wVa Kula Berilania na na keiki Hawaii. Nt ha Papa Kahukula, raa kela Apana keia Apana, e inalama i keia mau kulā, n na kohu ia ka hapa nui o ua mau kula nei, e na Lunamakaainana Ua hui na Kahukul.i me ua mau Papa Kahu nei, a he hoapili wale no ka Peresidena o ka Papahoonaauao, e hooj onopono i keia mau kula, aole hoi hiki i:« i» ke hooponopono ia lakou, ina i hana hewa kekahi. Ina i hewa ka lakou hana ana, aole maopopo ma ke kanawai ka mea nana e hoopii, a e hoop>u p.ha, ika mea hewa. He wahi hemahema.keia, a pono ke hoopoonpono ia Ma ke knnaw ii, na ua mau Kahu nei e hoike mai 1 ka Ahaolelo i kela makahini a i keia maknhiki, ma ka Peresidena o ka Papahoona .uao, ■■ vK4i

hookahi malama mamua o k'a hoomaka ana ; aole n;ie i K;ina pela, Akolu w*le no i hoike pono mai i.kn hana ana mai ka la mua o lanuri 1856; a nolaila, able pololei loa na hua helu iloko o ka papa ma ka hope o keia palapala; ua hana ia nae e like mc na mei i hoike ia mai, Ma ia papa, m hoike ia iloko p 1856, he 17 kula Beritania no na keiki llawaii ; 4 ma Hawaii; 3 ma Maui; 1 ma Molokai; 7 ma Oahu; 2 ma Kauai; hni.na haumana a pau iloko he 758. O na haumana i hoike ia mai, he 550 kei»i kane, 180 leiikamahine. O na pule kula ke huiia he 529, elima la o ka hehedoma. O ka nui o na haumana a me na pule kula, aole i hoikeia mai, no na kula ekolu, a o na haumana iloko o ka papa helu, ua manao wale ia ka nui no ia mau kula. 0 ka nui o ke dala o ke aupuni i lilo no ia mau kula iloko o 1356, ua $5.065 09 ; aole komo ilaila $356.50, i h a wiia e na kahu kula Beritania, no ke kula alii, a me $ 143,09 i haawiia no na kula Beritania ma ka Apana I o Oahu. O ka nui o ke dala 0 ke aupuni i lilo no na kula Beritanii iloko o 1 c 56, a pau ; ua $5.565 98, . ' Iloko o 1857, ua 10 kula Berifania no na keiki Hawaii; o ka hui o na haumana 477, um komo ilaila na kula elua i’hoike ole ia mai; a ua manao wale ia na haumana; o na keiki kane 341 i hoikeia ma3 ; kaikamahino 76. O na hebedoma kula ke huiia 309; elua kula ao le i hoike mai i na bebedoma kula; ua aneane 350 paha pau loa. O ka nui o ke dala o k' .aupuni i lilo no ia mau kula e lik.e me na palapala i hoike ia mai. ua $3,343 50. like hoi me ia ka nui o ke dala a na makua i uku ai. 0 ke d;ila o ke aupuni i lilp i kela haumana i keia haumana, e imi ana i ka ol lo haole iloko o 1856, ma ka mahele like ana ua kokoke $7 20 ; e hoopapalua i keia a ua lona $14 40, no kela haumana keia h uman>. Ilokp o .1857, o ke dala liio i ka haumuna hookuhi nia na kula haole, ua aneane like me $8.77 ; e hoopa palua i keia a ua like me $17 54, uo kela baumana keia haumana. No ka hemahema o na palapaln hoike, aole p ha pololei loa keia mau hua helu nmluna Ninau mai paha kek;ihi, no keaha ka emi ana o na kula haole iloko o 1857 ? Eia no, no ke dala ole, a no ka p laka o na makua kekahi. Ua haawi ka Ahaolelo i $8 000, no keia mau kula no ka makahiki hookahi; a no ka hapa o ke dala iloko o ka Waihona, ua hoemiia ilalo. iloko o ka Ahakukamalu, a i $4 000 O ke kumu nui nae no ka emi ana o keia mau kula, o ka uku Pl«? o na m 'ku;», e like me ke Kanawni. No ka nele maoli no o na makua kekahi pilikia, a no ka paiaka ka nui, E pono e hoolOli hou ia ke Kanawai o 1854 no na kula Beritania, i mea e laha koke ai keia olelo iwaena o na kanaka Hawaii. Pela ka iniinao o ka Papahoonaauao. O ka poe komi» iloko o ia mau kula, i kokua i-i ma kre d >la o ke Aupuni, e pono e hoopaa ia ma ka palapala hoohiki a na makua, e hele mau, a e hele loihi a loaa ia lakou keieolelo; a i ole pela, e hele iki na kamalii i ke kuia hnole, a uuku no. 0 kon«' hookiekie no ia; a poino paha ma 5a loao uuku, a haalele i ke kula ; a aneano’ pnho loa ke dala i iilo nona Ua pnno ka han > ho ko o ke kula Alii, oia hoi, o ka hoohiki o na makua m < ka palapala e Hoouna mau i kb la kou mau keiki i ke kula, ia lakou k uwahi o ka uku, a holaila ua pau ka haalele wale ana 1 ke, kuia. . - Eia kekahi; e pono ē mau no keia mau ku la, a nolaila e mau no ka uku ana e pono ai. Aole mau i keia manawa; aia i na makua kekahi uku, n ua ilihune kekahi pne,’ua lauwili wale kekahi poe’; a nolaila kanaiua na kumo, a imti Ka hana e . *■■ ‘ Aole hewa ka nui o na kula haole i olelo ia 1 : fc *■* • v ?• ;-rr ’

iloko oke Kanawai e pono ai r keia lahuj lAna- . ka ;a ua pono nae nana kakoii ika hapa o - ke da)a. £ aho kek ihi mau kula hapa.m« k%,’ olelo Beritacia, me ka lako, me ka ikaika ? ':a*0' me ke ano paa ra;tu aku, me na kumu maikaifi,; mamua o na kula lehulehu a me ka hemahema i a rae ka nawaliwali. 1 I Eia ka hana niu i«ma keia mea, o kahoomaI kaukau i mau kmnu kanaka maoli, a akamai . I ma ka ololo Beritania, a na lakou e ao aku ia I hai. Aole noe»hiki ke ao aku i 1 kahaka a pau, ma ka hoclimalima v ana ime na ; kmnu haole wale no ; nui loa ka lilo; ma<;na kumu kanaka maoii ka mea. e hiki ai. Ua maopopo keia, m i ka hana i keia wa. iloko o ke kula Alii, ua lilo kekahi poe haumana jakamai, i poe kokua i ke kuinu. ma ke ao ana, a ua holo maikai ka hana. Ina i komo keltr poe > ike iloko o ke ku.Ia kiekie ma ka, Punahom e} > tn»kaukau 1-a auanel lakou ma ka olelo Beiritania, a e hikl no ia lakou ke ao aku ia hai ma ia olelo. Alaila, ua pau ka pilikia nui, .aole' nui ka uku o na kanaka maoli e like me na '. haole, a e hiki no ia lakou, ke noho .i wahi a paii o keia pae aina. Nolaila hoi, pono e malama i ke kula Alii, kahi e loaa nui ai na •£ : kumii nana e ao' i ka olelo haole, a e booma-Ti kaukau hoi i ka haumana akamai no ke kula kiekie ma Punahou.