Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 23, 8 September 1858 — HE MOOOLELO BERITANIA. – Helu 61. [ARTICLE]

HE MOOOLELO BERITANIA. - Helu 61.

Ke au ia Geoki III. M. H 1804. ' Ka hoomau kaua me Fahani. Lilo hou ia Mr. Pita ka oihana Kuhinanui. Hooikaika kela e hookni mai ia Geremahia me Berilania e kue ia Farani. Hc wa ia e inaina nui mai ana o Europa ia Eohepaie, no konā pepehi wnle ana i ka Ouke o Encgiena, kekahi oka ohana alii o Farani. Ua hopu malu ia oia ma kekahi aina o Geremania, a lawe ia mai i ka po ma Farani, a malaila ua kipuia oia mamuli o ke kauoha a Bonepate Mahope iho o keia hana ana ua kukalaia o Bonepate ka Moi o Farani, a ke alii hoi o Italia. Huhu iho lao Geremania no keia alii ana maluna o Ifalia, no ka mea, no lakou ia aina, i kailiia e Bonepate mai o lakou aku. Ua hui aku no o Sepania me Farani iloko o keia kaua, Eia ka hala; no ke kuikahi ana o Sepania me Farani, mo ka manao ole e kaua ia Enelani, kii koke aku na manuwa o Beritania i na moku o Sepania, mai Amerika Hema mai, i piha i na riala o ke aupuni o Sopania, a hoopio ia lakou, a hoopaa iho la i nā dala o Sepania no Beritania. A lohe iho la ke alii o Sepania i keia hao ana, kukala ae la ia e kaua.

M. H, 1805. He makahiki keia i lanakila ai na manuwa Beritania, maluna o na manuwa o Farani a me Sepania. Ua hui na moku Farani me na moku Sepania,. a holo nui lakou i Inia Komohana i mea e pakele ai i 'kd aumoku ’ Alualu aku ka Amirala Nelaon mahope, a hiki kela i Inia Komo* hana, aka, i kona hiki ana ilaila, loho ae la ia, ua hoi lakou i Eumpa. Hahai hou aku o Nelaona, a hiki ia a kokoke i Sepania,loaa lakou ia ia e ku lalani ana me ka makaukau e hoouka kaua ia ia. Ke kaua iho la no ia a kipu a1tu a kipu mai. A hala na ,hora ekolu,, a nui na njea i make ma na aoao elua, ua pio na moku Furani a me Sepania, i na moku Beritania. Lilo mai na inoku he 19 ia la, a pakele aku kekahi mau moku, aka, ua pio hoi ka nui o lakou i na moku Beritania i aluafu aku ia lakou. lloko o keia hoouka ana, ua make o Amirala Nelaona, ka mea koa loa 0 na manuwa Beritania. He nui ke kanikau ia ia ma Enelani, a ua kokoke nalowaio ka olioli ffo ka lanakila, i ka minamina no kona make ana. Ua lawe ia kona kupapau iEnelani, a ua kanu ia me ka hanohano nui loa. Poho noo Farani 5 keia pau ana o na manuwa oha. Aka, ma Europa, ua nui ka lanakila o Bonepate maluna o konapoe enemi 1 ka lilo ana o kona aumoku, haalele iho la ia i kona manao e holo ma Enelani, a hele aku ia me na lauaani koa ona i Auaeteria e kaua ilaila. Ua auhe na Ausetcria imua ona ma na wahi a pau, ma Italia. a ma. Goremania, a lilo ae ta o Viena ke luilanakauhale uui o ke alii ia ia. A i ka la 5Lo Dekemaba, ma ua pau loa te na kaua o Au-

setcria a me Rusin i ka auiiee, a kuikahi mai lakou me ia mamuli o kona manao he pono. M. H. 1806. O keia lanakila ana o Bonepule ka pau ana o keia huina o na aupuni e kaua me Farani ia manawa. I ka lohe ana o 'Mp. Pila i keia auhee ana, mai ihola ia, a make iho la no kona kaumaha. Na ke aupuni i hana iho ia ia me ka hanohano nuii ia makahiki hookahi no, make iho o Mr. Fox?' ka hoa hakaka o Mr. Pita iloko o ka ahaolelo. . I ka wa e kaua ana o Farani me Ausete- V v ria, noho malie iho la o Perusia, aole i pili me . kekahi aoao. Aka, ika pau ana o ke kaua, , hoomakaukau iho la o Perusia me Faram, oia hookahi.no. ' A i ka hoouka ana ma lena, ■’ auhee loa na koa o Perusia imua o Bonepate ma, a lawe lilo ia i ka hapalua o ko Perusia V, aupuni nona. Ai ka hele ana naai ooa koa-‘ oRusia e kokua i ke alii o Perusia, ua hoo- . puehu ia lakou ma ka hoouka -ana roa Frielana. Ai ke "kuikahi ana me Bonepate, lohe ke alii o Perusia, ua ae o Bonepate e koe ka. hapalua o kona aupuni nona no ka noi aua i mai o ka Moi o Rusia ia ia.

la manawa, ua paniia na awa a pau o Eu- ■% ropa i kuai ole na Beritania i ko lakou wairV: wai ilaila. Pela kona manao e hoopilikia ia Kenlania, ma ka hao ana i na waiwai Beri- ■■■ tania ma ia mau aina, a ma ka pani ana i oa awa, e komo ole ai na moku kuai hou. Aka, < ua pilikia pu na aina o Eunopa ia kanawai. - Ua«hoounaia i keia makahiki he aumoku '-i\ manuwa i Denemaka, e noi i kolaila alii e haawi mai i kona aumoku ia Beritania e ma- ~ lama, o lilo lakou ia Farani. Aole i ae iki ■ mai ke alii o Denemaka c haawi i kona mau manuwa ia Beritania. Nolaiia kipu aku la * ka Amirala Enelani ia Kopenahagcna, i lfc kulanukauhale alii o Denemaka i na laekolu. ' : I mea e malamu ai i kona kulanakauhale i pau ole i ka wawahiia, ua ae mai ua alii la, a haawi mai la i kona mau manuwa ia Beri- _ : tania, He 50 a keu na moku manuwa i lawo ia ilaila, a me na waiwai hanai i na manuwa he nui loa. Aka, aole i hoaponoia e Be-<’Tv ritania i keia hao ino ana i ka hai waiwai. No ka mea, aohe kaua ia mauawa mawaena 0 ia mau aupuni. . -' ♦ Ma P»>tugala wale no o na aina o Eumpa 1 pono i na moku Berilania ke komo a kuai.-. ; Manao iho la o Boncpatc e pani iho ia mau • awa. Hoouna aku la ia i na koa ona e komoi . i ke aupuni o Potugala. Makau iho la ke alii, a ae aku ia Bonepate i kona koi ikaika una. Aka, ike iho la ia, aole i oltfolu o ; ncpate i keia ae ana, a e hele mai aoa boi na’ y.v koa Farani ilaila, ee aku la ke aliPo maluna o na moku Beritania, oia a me ohua ona a pau, a holo aku la i Berazila oia ' Amenka Hema. e noho ai ilaila. I lo ana aku i Berazila, komo koke mki la na kua Farani ma Fotugala, a lawe lilo ia ■«-*£$! puni no Farani. 5

1 Ka Au’WAI MoKU E ELIIA ANA MA DARIR- r'? , na. —Ua ana iho nei o KapenaPauIioa i kihī,. e pono ai ke eli i ka auwai ma Dariena pono ke hooholo i na moku ma ka Ate|anita *£>. a ka PakiHka. He mau wahi nenelu kapoi V: o ia wahi, a he aina puu ka*mea i koe. O ka ' ■ hewa o ka hana ana maleāla, he aioa mai iH J. no na malihini hana. He poe molowa baoa ole na kamaaioa. Ua helu ia na dalaefone alke uku akō iahana r he 80,000,000. Aele *v- • V ‘ •.•V- •• ... ,./•*: ... <V • • •' *

X ka poakolu, eia ka.la 1 iho nei," ku mai ka rnoku Yankee, Kap. Smith, he 14 na la mai Kapalakiko rnai, me na Eke Lela o Nu loka o ka la 20 o lulai, a no Ladana o ka la 7 o iulai. # • Eia na eemoku i holo mai maluna o ka , Yankee, Mi. L°ng wāhine, ine kana keiki 8t Kauwa ; Mi. T, Spencer wahine ; H. Robinaon a me kana wāhine ; E. H. Evans wahine me kana keiki ; : J. Barnett a me kana wa- ‘ hioe ; Mias. R. Barnett ; G. A. Williams; C. L. Richards ; J. F. Pope ; Kap. T. A ' Harris ; Kap. A. Harris ; J. E Chapman ; W. N.,Ladd ; A. L. Grinbnum ; Geo. Smith. Na eera»ku maluna o ' John Land, R. C Haakell, (oia ke kumu hou no ke kula nui ma Punahou,) R. S. Day; J. McVain ; D. "> £urns.

He kumu no ka mai — -K umi mau ana ker kahi kunaka waiwai, i inu pinepine i kn rama a me ka bnrani, a kii aku i ke kahuna lapaau e ai a e inu ai i kona mau laau i ola, aole nae i ola iki. I mai la ia i “ Uoki kou mau hua ale a me ka mea inu lapuwale. Ua liliha loo au ia mau mea. E imi, a e hoopan * oo i ke kumu o kuu mai, ke hiki paha ia oe. ,? Pane aku la ke kahuoa, “ Ua ike no au a ' e hoopau io no wau, eia ke kumu o kou mai. " Hapai ae la ia i kona kookoo, a hahau aku )a i kekahi omole liamni e ku ana ma kona papa, a naha iho la ia a knhe aku ka wai - ona,” *'*E haalele oe i ka inu ana ia mea, a . e pau no kau moni ana i na huaale o’u, a e . ola no kou niai ” Ke ao mai nei keia mea »n kakou a pau. < G ka omole rama, me ke kiaha barani, a me na mea inu e ae e ona ai, oia ke kumu o na mai he nui wale, He ahi ia e a»i ana i na naau o kanaka inu. E hoopau ia mau mea, . a e kaawale aku na mai a pau e pili ana.

LiANAKILA NA KEIKI HAOLE O HaWAII NEI —I ka hoike makahiki ma ke Kulamii o Williama College i Maaekuaeie, i ka mala- . ma o luhe i hala aku nei. o Heneri t/yrnan, * keiki a Rev. O. B. Laimnna « Hilo, oia ke pookela loa o kona |>apa il<*ko o ia Kuianui, a o James Alekanedero, keiki a Rev W. P. *Alekanedei’o o Wai'uKu, a me Curlis J. ;Lyon, keiki a Rev. L; Laiana o Waimea, Hawnii, oia na poukela malnlo iho <>ia papa no, a he 60 na hauinana iloko o ia ; eha maii papa iloko o ia kula, o’ -keia papa i uleloia malnna, oia ka papa i puka iwah<* i keia makahiki. O Rev. I) v ’ iE>o4e, kc kumu oia mau haumana ekulii ma % iPunahou mmnua.

Hk kaN'AKa waiwai nui i.oa o Amekika —- ♦© Wilama B Aetor, ka mea waiwai nui l«n • -o Amerika, aohe mea waiwai <>i i kona ; «na:Es»ropa. Ualolehiia kona mau dala waiwai he 40 he 50 paha nn miliona. Ma ka ama a «<a na hale ka nui. E noho ana ia . maiPanaa i Farani. a ma Nii loka hoi i kekahi wuHinwa. He elimi ana mau keiki elua keiki kaue me ek<»lu kaikamalnne. O : W'-‘ kana wahwe, he wahine haipule, ahe nui l«» ‘ ? ikōna maiMwalea ana e k<>kua i ka poe p likia ika il4ume a ine ka mai Oko ke ka . naka waiwai pomaikai ia, o ke kokua i ka , ipoe pMikm.

lle nui na kanaka o Ainerika i hele «na Sebaetopnla, oakaohiia e na luna Rusia e nnho, a e l" a ana lakou ilaila. Ua 4 «nakemake <ia«R4isia ia lakou no ka inakaukau i na hana, e kokua ia laki>u e hana h<»u . -ia kulanakauhale i wawnhi ia i ke kaua i haia «b# ad.