Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 41, 12 January 1859 — HALE AHAOLELOO KA POEIKOHOIA [ARTICLE]

HALE AHAOLELOO KA POEIKOHOIA

lanuani 3, 1859. Halawai na Luna i ka hora II. Ua hoomalu ko Kakauolelo i ka Hale, a ua heluhelu mai oia i ka palapaia, mai a Lopikana ka Luna Hoomalu, e hoike mai ana, no ka hiki ole ta ia e hele mau mai, nolaila, manao oia e pau kona noho Luna Hoomalo ana, a e koho ia i mea e ae i Luna Hoomaiu. Ua hoomakaukau ia ka 6alota a ua loaa mai 12 bulota no J, W. Austin, 8 ba!ota no Sheldon, 1 ba!ota no Knmalena. Ua hoohiki ia o Austin i Luna Hoomalu e loane, u ua noho oia ma noho Luna Hoomalu, Heluhelu ia ka moolelp, aponpia, pule a pau. lleluheluhelu mai o Kaauwaepaa he palapala hoopii no ko Honolulu. e noi mai ana e hoopau ia ka hale pepehi hipi ma Leleo a me ka hale ina kahi o Hooliliamanu, 100 a keu na inoa. Ma ka noi o Kupkee ua haawiia keia i ke komile no na Ahahookolokolo, Heluhelu mai o Kahai he palapala hoopii e noi mai ana e hoomahuahua ia ka uku o na Makai maoli 0 ke kulanakauhalo o Hoholula nei. Ma ka noi o Knlama ua hooholoia e haawi ia keia i ke Komile no na Ahahookolokolo. Heluhelu ekolu ia a ua hooholoia ke Kanawai e pono ai i ke Kuhina Kalaiaina, e kuai aku, a hoolimalimaaku paha, i ka mea pnipalapala o ke Aupuni. Lilo ka hale i Komile no ka Bila Kanawai e hoopau ai i na hula Hawaii. Noho o Kaumaea ma ka noho Luna Hoomalu. Heluhelu ia a hooholoia na pauku a ma ka noi o Kupakee ua hooholoia e kope maikaiia keia Bila a e heluhelu ekolu ia i kala apopo Lilo ka hale i Komile noke Kanawai Kiwila hou. Noho o Manini ma ka noho Lunahoomalu. Helnhelu ia 414 a ma ka 001 o Kamalena ua flPke ia ma ka lalani 10

i na huā olelo “na palapala a pnu i siiaia, a me na niomki, me na paiapala hoolimālima, a me na pulapala e ae c hoolilo ana i kekahi waiwai paa.” Ma ka lalani 2U «a kapaeia na huaoleio “na pulapula hookohu hope a pau,” a rne ka laiani 29 ua kapae ia na hua olelo “na palupala noi a puu i ka Ahahookolokolo Kiekie; nie na Ahu Kaapuoi.” Ma ka noi o Kaauwaepaa i hoololiia ua hauwiia keia niau pauku e.pili ana i ka lioailonu pai o ke Aupuni a mc keia inau hooluli o keia mau pauku i kekahi Komilo wae Eia nu pauku 414, 4JG, 417. Ua kohoia o Sheldon, Chambeilain, Kalama. Hoolioloia ka pauku 418. Ma ka: noi o Sheldou ua kapae ia ka pauku 4 Ua heluhelu ia a hooholoia na pauku e pili ana i ka hookupa ana i na kanaka o na aina e mai, mai ka pauku 419 a hiki aku i ka pnuku 422 Ma ka noi o Kalama, ua hoololiia ka pauku 433 ma ka hookomo ana mahope o na huaolelo “ i ka aina” i keia mau hua olelo “ i kauia me ka honilona pai $5.” Ma ka noi o Kalama ua koon<>loia e haawiia kahapa hope loa o keia pauku i ke Komite no na Ahahookolokoiy. Hupai ia ka hoike ake Komiie Wae no ka pauku 456-, aua upoooia na manao hoololi nke Komile ,penei, “ rna ka lalani 8 e kapae i na huaoleio “ iloko o ka lima o ke Kiaaina n o konn hope pahn ke kope palapala lua o ka palnpalu ue īike iwaena ona a me na kunaka malunao ia moku, c hoike ana i ke kmnu a n.e Ka uku a me na olelo a pau a laua i ae like ai, a e haawi no hoi kela Kapena.” Ma ka lalam 16 mnhopo 0 ka'huaolelo Kiaaina e hookouio i na huaolelo, “a o kona hope pnha ” Ma ka aono 76 ka lalani I I “ a ua waiho mai oia i keia la e like me ka olelo a ke Kanawai i kope o kona palapala ae like me— a ua koino ia palapala ne like inaloko o keia palapala hnopaa.” Ma ka lalani 23, aoao 76, kapae ka 4iuaolelo “ i huiia me keia,” a e hookoino i huanlelo penei, “ i olelo ia ina ka pauku 152, 161, 165, o ke Kanawai Kiwila huu.” Ua lioopau ia ke Komiie oka llale, aua apono ia ka ku liale i hana’i Hoike mai 6 Kamalena no ke Komite Wae i haawi ia e noonoo i na pauku e pili ana i na pa, a mo na holohoionn aea, a ma ka noi o Kalama ua haawiia i ke Komile o ka liale i ka la apopo. Ua hoike mai o Sheldon no ke Komite Wne no ka olelo hoomahalo ia L<>pikana ka Luna Hoomalu ih’amun. Hoopanee -iakahanaapopoikahuru.ll. lanuaii 4, 1859 . Halawai ika hora 11; helulielu ia ka mooolelo; aponnia, pule—a pau, heluhelu inai ka Lunahooinalu he palapala inai ka. Ha'le Ahaol.elu Alii e hoike mai ana ua ae mai kela hale 1 ka honloii ana o keia H -le i ka Pauku 3 o ke Kanawai Kiwila H«u. E hoike mai ana hoi ua kohoia e ka Hale Alii o Wale, Nahaolelua a me Naniakeha i Komile Hui me kekahi koinile o keia Hale e noonoo i ke ano knpono o ka houko ana o ke Kanawai no na hale nokapoe mai. Ua kohoin no keia komile hui, o Lopikana, G. P Judd, Kainiiipelekune. Ma ka noi o Kamnipelekane i hoolnli ia ua hooholo in e halnwai keia hnle i eluu halawai ana i ka la hookahi, e hoomaka mai ka hora 10 a hiki. aku i ka hora 12, a i ke ahiuhi e hoomaka mai ka hora I; 17 kn poe iae i keia, 7 k;i poe i hooie. Heluhelu ekolu ia ke Knnawai e hoopau i na huln Hawaii, aun hooholo loa ia. Heluhelu elua ia ke kanawai e hiki ai ka hana hou ana i na alanaka i lilo i ka wai kahe o Dekeninba iho nei, a ma ka noi o Lopikann ua hoihoiia keia ike Koniile Waiwai e hooponopuno Lilo ka Hale i koinile no na Kanawai Kiwila hou, noho a Kaniaipelekane ma ka noho Lunahoom tlu. Hapai ia ka imnnoo ana ina pauku no iih holoholona aea a ke Koinile Wae i hoike mai ai. Ua ae ia ka hoololi inua ake Komile, penei; Ua hoololi ia ka paukn 241 ma ka hookuino ana nia ka lalani II i na hua olelo, “ a na kela Inna k» ia lnna pa aupuni e hai aku ma ka palapala i ka lima o ka mea lawe leka o ke aupuni i kela mea keia mea innwaho aku o k"na apana, nana e waiho me ia i kope o kona har> kuni, i na holoholona i kuni ia i ua hao nei a i hookomoia ma ka pa aupuni naiia e malaina.” Ua hoololi ia hoi kā Pauku 251 ma ka hookomo ana ma ka laiani II, mahope ae » ka huaolel» “ Pauku 245,” i keia mau olelo, “ nka,*ina e hoailoiia kekahi mea i ka holohoiona ma ka oki loa ana i ka pepeiao hookahi, a o na pepeiao elua paha, e hoopai ia oia i na oala $5 no kela hewa keia hewa.” Ua hooholoia me keia mau hoololi ana na pauku a pau e pili ana i na holoholona aea. Ma ka noi o Kalamaua hapai hou nomiooana i ka Pauku 189. Ua hoololi ia ka pauku. 189 tna ka hooko- ■ ■"* ■ .« a

mo ana, mahope ae oka hua olelo “alanui” ; ma ka lalani 4, i kein mau olelo, “ maloko o .. ka malama he umi mai ka manawa » haawi ia - mai ka papa helu ma ka lima ok6 luna au- * hau ” Ma ka ngi Lopikana ua hapai hou fi ia ka noonou ana i ka pauku e pili ana i na palapala ae inauuuuwa ama kona noi ua ka- •' pae loa ia ka pauku (34, C5, CC, G7, G8. Ua heluhelu ia aku, a ua hooholo ia na pauku e pili ana i ka oihana no ko na aina e mai ka pauku 424 a hiki aku i ka pauku 450, koe wale no ka pauku 403. Ma ka noi o Kalama ua hooholoia e haawiia i kekahi Komile Wae e noonoo i ka pauku 433, a ua kohoia o Kalama, Richardson, Sheltlon. Ua hoopau īa ke koinūe; aponoia ka We komile. i hana’i. Ma ka noi o Kamaipelekane ua hoopaneeia ka hana a apopo i ka hora 10. lanuai i 5, 1859. Halawai i ka hora 10. Heluhelu ia kamoolelo, apnnoia. Ku mai,o Kenui a pule; a pau. Hnike mai o Kaumaea no ke Komile v Wae no ka hapa hope loa o ka pauku 2CS| i haawiia ia lakou e noonoo. M.a ka ooii. o i.opikana ua hooholoia e waiho ia keia hoike ma ka pnpa. Hoike mai o Kamalena no ka pauku e pili ana ika lioailona pai o ' ke Aupuni. Ma ka noi o loane ua hooholoia e haawiia keia hoike i ke Komile o ka hale no ke Kunawai Kiwila i keia la. Manao o Kenui e hnpai hou ia ka noonoo ana i na pauku no ke Kanawai Kiwila e pili ana i ka inaauauwu ana, ua ninau ia a ua waihoia keia manao ma ka. papa. Hapaiia na hana i hoopanee ia. Lilo ka hale i Komile no Ue Kiinawai Kiwila hou. ]Voho o Kopihe ma ka > noho Luhalioomalu. Ma ka noi o loane ua hapai ia. ka hoike a ke Komite wae no na pa- ■ -,r uku e pili ana i na hoailona pai okeAupuni. Manao ke Komile a hookaawale ia i Haawi- - na hou no keia mea o ka hoailona pai o ke Aupuni. Ua.iiinan ia aua hoole ia keia manao. Ua'kukakuka loihi ke Komile no na hoololi o ka pauku 414, a ma ka noi o Shel- <.. don_ua hooholuia e pau ke Komile, a e noho hotn ka hora 2. Ua hoopau ia ke Komile. . • |ua aponoia ka lakou hana e ka hale a ua hoopanee ia a hiki aku i ka hora 2.

llalawai hou ka Hale i ka hora 2. Ma ka noi o Sheldon ua lilo hou ka hale i Komile no kc Kanawai Kiwila. Noho o Low tna ka . noho Lunahoomalu a ua hapaihou ia ka'noonon ana i ka hoololi i ka pauku 4!4 e pili ana ika hoailona pai okd aupuni. Ma ka noi o Sheld<>n ua hoololiia keia pauku ma ke kapae ana ma ka lalani 21 mahope o ka huao- ... olelo “ oihana” i keia mau mauiiua ‘*a me na pulapala c ae” ,'ma ka lalani 24 e kapae i ■ tia hunolelo “ na*))alapala aelikeo ka poe hui a pau” a me na huaolelo ma ka lalani 3 aoao ' 207, “na palapala noi a pau i ka Ahahookolokolo Kiekie, me na Aha Kaapuni.” Heluhelu hou ia na pauku e pili ana i ka Oihana Waiwai mai pauku 458 a hiki uku i ka pauku 458. Heluhelu ia ka pauku 469 e piīi ana ika auhau kino. Ma ka noi o Kamalona uu honholoia e hoololi i keia pauku raa ke kapae ana i ka huaolelo " umikumamao* no” oia ka palena olalo o ka poe i auhau ia, a ua hookomo ia ka huaoielo “iwakalua.” r ." ĪWa ka n»i o Sheldon ua kapne ia ka huaolelo “kanahika.” Ma ka noi o Lopikana ua ...*’ hookomoia ka huaolelo “kanaono.” A ua ’. hoohoioia. me na hooloh. Heluhelu ia ka pnuku470 e pili ana i ka auhau holoholona. Mu ku noi o Kaumaea ua hooholoia e ke Ko- , inite. Ua pau ke Komile aua apono ia ka’ ke Komite i hana’i. Ma ka noi o Lopikana ua hooholoia e halawai mau ka Hale i ka hora 10 o kela ]a keia la a e noho 4ina a hik» i \ >% ka h»ra I, a e halawai hou i ka hora 2 o ke , ahiahi. Hoopanee ia ka hana apopo ika hora 10. * Ianuari 6, 1859. . ■ sr J6 Halawai i'ka hora 10. Heluheiu ia k« . mooolelo, apa aponoia. Ku mai o Bihopa a pule; a pau ka pule, ma ka noi o Kaauwae-; . paa ua kapaeia na rula, a ua ae ia ia ia e . heluhelu mai ka palapaia hoopii a Wm. Jarrett, e noi mai ana e wehe ia kona pilikia. ,. - t Ma ka noi o Aus(in, ua hooholoia o haawiia ■■> keia i kekahi Komite Wae, a ua kohoia o .. ■■■ Chambcrlain, SheIdon a me Richardson. * Hoike mai o Kalama no ha hapa nui oke .? « Komiie Wae no ka.pauku 433; manao lakou <. e hooholo ka pauku me ka pakui hou mai ana .,1/1 kekahi mau huaolelo. Hoike mai o Sheldon .:j> 110 ka hapa uuku o ke Komile Wae no pauku 433; manao oia e kapae loa i kela .!•«,: pauku. ka noi o Kalama ua haawi ia keia mau hoike elua i ke Komile 0 ka llale no ke Kanawai Kiwila hoo i keia la Hapai ia na hana i hoopaneeia, IUo ka Hale i Ko- ; *§ j mite no Kiwila hou, a. ua oohao

ii5’<

Kamaipelekano ma ka noho Lunahoomalu. Ua nooooo i na hoike a ke Koinile Wae, a ma ka noi o Kamalena ua kapae loa ia keia pauku'433. Ma ka noio uo hapai hou ia ka noonoo ana i ka pamu 444, a ua kapae loa ia. Heluhelu ia mui ka pauku 470 a hiki i ka pauku.474 e pili ana i Ua auhau holoholona, auhau kaa, auhau waiwai lewa, ame ka auhau waiwai paa. Ma ka noi o Kalama ua hooholoia c haawi ia keia mau pauku, a me na pauku a pau e pili ana i ka auhau, i kekahi Komile Wae e noonoo, a ua kohoia o Dowsett, Kalama, Richardson, Kapihe, Robertson, Kupakeea me Hollister. Ma ka noi o Sheldon, ua hoopenee ia ka hana a i ka hora 2. Halawai hou na Luna ika hora 2, Lilo hou ka Hale i Komite no kc Kanawai Kiwila hou, a ma ka manao o Kalama ua liapai ia ka noonoo' ana i ka hapa hope o ka pauku 268£, a ua hooholo loa Pa, a ua hooholoia ka pauku. Ma ka noi o Kalama ua hoolioloiae hāpai hou ia ka noonoo ana i ka pauku 4G7, a ua hooholoia e haawi ia keiu pauku i kekekahi komile wae, a ua kohoia o Kalama, Kamaipelekane, a me Low. Ma ka m>i o Kalama ua hooholo ia e kapae ia hn rula e ae ia i ka hapa uuku o ke Komite VVne no ke kanawai maauauwa. Heluhelu ia mai ka lakou palapala hoike, a ma ka noi o Sheldon ua lawe ia a waiho ia ma ka papa. Hoike mai o Kamalena no ka hapā nui o ia Komite manao lakpu e mau ho na pauku e like me ia"ma ke Kanawai Kiwila e noho nei. Waiho pu ia keia hoike ma ka papa. Iī<fuhelu hou ia’ku na pauku e pili ana r na awa ku moku. Mai ka pauku 516 a hiki aku 1ka pauku 520 a ua hooholoia. Heluhelu hou ia a hooholoia na pauku e pili ana i ka hookohu ana i na L. dute mai kā pauku 521 a hiki aku i ka pauku 524. Ma ka noi o Kamulena ua hoololi ia ka pauku 525 ma kn hookomo ana nia ka Iala.ni mahope o ka hua olelo “Kanawai” i ka hua olelo ‘‘dute."’ Hcluhelu hoU a ua hooholo ia na pauku a hiki aku i ka pauku 529: Ma ka noi o Kamalena * ua hooholo ia ka pauku 530 ma ka olelo waii wale no i ka hua oleio “e” ma ka lalani 2 mahope ae oka hua olelo “hana.” Ma ka noi o Kamalena ua hooholo ia ka pauku 531 ma ka hookomo ana rnā ka iulani 2 niahope o ka hua olelo “L. Dutc nui” i keia mau hua olelo “me ka ae mai o ke Kuhina Waiwai,” aua hooholo ia kā pauku. Ma ka noi o Kamalena ua hooholo ia ka pauku 632 ma kē kapae ana i na hua olelo “ekolu tausuni” a me ka hookomo ana maluila i na huaolelo “ ekolu tausani elima haneri.” Hcluhelu ja a hooholo ia na pauku a hiki aku i ka 535. Ua hoopau ia ke Komile, apono ia ka hoike, a ua hoopanee ia ka hana a apopo i ka hora II.

Ianuari 7, 1859. Halawai i ka hora II. Helulieiu ia Ua mooolelo, aua aponoia; pulo—a pau ia, heluhelu mai ka Lunahoomalu i ka palapala

mai ka Hale Ahaolelo Alii e hoike mai ana ua hooholo ia e lakou ke kanawai e ae ana i ke Kuhina Kalaiaina e kuai aku i na mea pai palapala o ke aupuni. L T a hoololi iki ia e lakou. E hoike mai ana hoi ua waihoia ma ka papa ka bila kaaawoi e hoopau ai i na hula Hawaii, Ma ku manao o Sheklon ua aponoia ka hoololi ana o ke kannwai no nn mea pai palapala aupuni. Ma ka noioSheldon ua hooholoia e koho ia kekahi komile hui aku me ke komile o ka Hale Ahaolelo Alii no ke kanawai e huopau ai i na hula Hawaii, i waiho ia e lakou ma ka papa, a ua kohoia o Sheldon, Kamaipelekane a me Kqnui. Manao o Kalanipoo c uku ia kela lunu keia luna i ka hapalua o ka uku i «aleloia ma ke kauawai, ke hiki ole mai oia i ka halawai alua ana o keia hale. Ma ka noi o Kalama ua waiheMa keia ma ka papa. Ma ka noi o Dowsett ua hooholoia i hookahi halawai ana o keia Hale.no kela la keia la, e hoomaka ai roa ka hora 10 kakahiaka. Ma ka noi o Kupakee ua hapai ia na hana i hoopaneeia. Lilo ka hale i Komite no ke Kanawai Kiwila, noho o Manini ma ka noho Lunahoomalu. Ma ka noi o Kalama ua ae ia i ke Komiie no na Ahahookolokolo e hoike waha mai no ka h?pa hope oka pauku 423, a ua hooholo ia kela pauku e like me mamuama ke Kanawai Kiwila, -Heluhelu hou ia’ku mai ka pauku 536, e pill ana i ka ohi ana o na dute, a ua 'ihooholoia a hiki aku ika pauku 547. Ma

ka noi o Dowsett ua hoololiia ka pauku 548, roa ke kopae ana i na huaoieio, “ ka hora ehiku o kakahiaka,” ma ka lalani 8, a rae . ka hookomoana malaila i na huaolelo ka puka ana o ka la.” Ma ka noi o SheIdon«ia hooboloit-e ooonoo b<5ii ia ka pauku 542, a

ua haawi ia i kekahi Koihiie Wae e ninau i ka Luna Dute, a e huike mai i ka mea pono, a ua kohoia o Sheldon, Low n ine Kanuwaepaa, Heluhelu hou ja a hooholoia na pauku e iiiki aku i ka pauku 554. Ma ka noi o Kaakua ua hoopauia ke Komile, a ua apono ia ka hana i pau ike Komile. A rna ka noi o Kakani ua hoopanee ia ka hana apopo i.ka hora 10. Ianuahi 8, 1659. Halawai i ka hora 10. Helulielu ia ka moolelo aponoia, ku mai o Kēnui a pule a pau. Hoike mui ke Komile no na Buke Helu a Lia hooholo ia, e kauoha ia ke Komite no na Buke Helu e Kikoo aku i ke Kuhina Waiwai no ka uku la o na L. Makaainuna a ine na luna o ae o keia hale Hoike inai o Sheldon no ke Komhe Wae i haawi in e noonoo i ka pauku 542. Haawi ia ka hoike a ke Komite o ka hale no ke Komile Kiwila Hou. Hapai ia na hāpa i hoopanee la. Lilo kā hale i Kornite. no ke Kanawai Kiwila. Noho o Kapihe ina ka noho L hoomaiu. Hapai ia ka hoike a ke Komile Wae no ka pauku 542 a ua hooholo iu keia hooluluueaei: e pakui mai mahope ona hua o kcia*auku i keia, “a e uku iu oia e hke me ka inea i hooholo ia e ke Kuhina Waiwai, niamuli o ka hoakaka ana mui p ka Luna Dute Nui.” A ua hooholo iā keia pauku ma keia hoololi. Heluhelu hou ia’ku aua hooholoia ma ka pauku 565 a hiki aku i ka pauku 589 Ma ke noi o Kalama ua hooholo ia e haawi ia ka pauku 590 no ka uku o na pailoka i kpkahi Komile wae. Judd, Dowsett, Kamaipelekane. Heluhelu ia a hoohol*<ia ka pauku 591 592 593 594. Ma ku noi o Kamaipelekane ‘ua hoopau ia ke Komile u ua apouoia ka ke Komile i hana’i. a ina ke noi o Kupakeu ua hoopāu ia ka hana a poakahi i ka hora 10.