Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 45, 9 February 1859 — MOOOLELO HAWAII.-Helu 43. MOOOLELO AMERICA.-Helu 13. [ARTICLE]

MOOOLELO AMERIKA.-Helu 13.

MOOOLELO HAWAII.-Helu 13.

Konelikula, ma ka malu o ko ke Jllii Kumuka- * . nawai. Mak. 1600. I ka hoi ana mai o Kale II i alii no Berilania, hooia inai no ko Konelikuta i kp lakou makemnke ia ia, me ke noi aku ia ia i Kumukanawai. Kokua ikaika mai o Lo Lay me Leala, he niea aloha kaliiko no lakou._ A holo aku o Winlenopa opio i Eneiani, i luua no Koaeilikula e noi ana ia mea. A ku ae la ia imua o ke alii, haawi aku kela ia ia i kekahi komo lima gula kahiko, a ko ke alii makuakane, o Kale I, i haawi mai ai i ke kupunakane o Winteropa, Lilo ae la keia hoailona hoomanao i kona makua, i mea i ae oluolu inni o Kule i kona noi ana. Maloko o keia Kumukanawai, ua hookoia na mea nui a pau ajna. kanaka o Konetikuta i. hookomo ai ke Kumukanawai a lakou i hooko ai mamua. Malaila i hoohuiia ai ka aina o Nu Havena, a ma kēkahi aoao o Rodilani; Ua ae mai o Nu Havēna, aka, uole i ae mai o Rodilani. Aka, i ka inakahiki mahope mai, noi aku lakou i Kumukanawai okoa np lakou iho, a ua loaa mui. Lilo ae la keia kuokoa o Rodilani i mea hoopaapaa a hala na makahiki he kanaono.

Iloko o ke kaua an.a me Pilipo, ke alii Inikini, i hai mua ia mai, aolē i poino nui ko Konelikula, e like me na ainar e ae o Nu Enelani. Aka, ua kokua like lakou me na koa iloko oia kaua ana. No Nu loka mai hoi kekahi pilikla o lakou, i ka paaiiki o ko laila Kianina e hookomo ia Konelikula iloko o kona mokn a hiki i ka muliwai nui ma ka hikina.

Mamuli o ia manao, holo mai la o Ahdezora mai Nu loka mai, a kau iluna i ka hae o ke alii, ku iho la ia ma ka nuku inuliwai o Konelikula, a koi mai i ka luna pa kaua e komo ia ine na koa ona iloko oka pa., Kau mai la hoL ka luna pa kaua i ko ke alii hao, a hoole mai i ke Kiaaiha o Nu loka, aole ia e komo mai. Hoomaka iho la ua Kiaai-i na la e heluhelu i kona palapala kauoha, a ua papa ikaika ia mui kela, aole e heluhelu. A hoi wale aku no ia i Nu loka me ka loaa ole o kona makemake.

A halu na makahiki hou, he 12, hele hou mai la o Audezara, ua Kiaaina la o Nu loka, me ka palapala kauoha a ke alii o lakoho, e hoolilo ana ia ia i Kiaaina no Nu Enelani a pau loa. A hiki mai oia i Harifuda, e noho ana ka ahaolelo o Konetikuta, a koi mai kela, ē haawiia mai ia ia kc Kuinukanawai o ka aina, i mea e hoopauia’i. Ua laweia mai ua pepa la, a kau ia maluna o ka papa. Alaila, ua hoomakaia ka hoopaapaa ana iloko o ka ahuolelo no ka pono ole o ka hoopau o ke Kumukanawai, a loihi aku ka olelo ana a ahiahi poeleeie. Ua a na kukui. A i ka hoopaapaa ikaika ana o lakou, ua puhi maluia na kukui. Aoie haunaele lakou, aka, i ka hoa hou ana i na kukui, aia ka f aohe Kumukanawai ma ka papa. Ua kailiia iloko o ka poeleele, a ua hunuia iloko o kekahi laau hakahnka maw'aho iho o ke kulanakauhale. Ua malama kela laau e ku ola iloko o Harefoda a hiki i kona make wale ana i kekahi makahiki iho nei. Ua kapaia kona inoa, “ka oka Kumukanawai.” Ua lawe no nae o Anderosa i ka hoomalu aina a hiki i ka wa i kipakuia’ku ai o lakoho mai

Eneluni aku. Alaila ua hoihoiia’ku o Anderosa i Enelani, a ua hoihoiia inui na Kumukanawai, me na pono kahiko o N.u Enelani. ■ • I ke kaila ana o Wiliama III me Farani, kauoha mai la o Mr. Flelcher ke Kiaaina o Nu loka i na koa o Konelikula e hele i ke kaua mamuli o kona hoomalu. Aka, no ka haawi ana mai o ke Kumukanawai i ka hoomalu ana no ka ahaolelo.o ka, aina, aole i ae mai ka ahaolelo e iilo lakou no ke Kiaaina 6 Nu loka. A hiki mai o Fleteher i Harefoda, hoakoakoa ae la oia i na koa malaila, malalo o Kapena Wadeswota, a hoomaka iho la e helu i kana palapala kauoha na ke alii. I ka hoomaka ana e heluhelu, kauoha ke kapena e kani na pahu a me na piia, kulikuli lakou ilaila, aole i lohe. Papa mai la o Feletcher e oki ke kani ana, a heluhelu hou iho oia, Alaila, kauoha hou iho la ka lunakoa e kani hou i na pahu. Papa hou mai ke Kiaaina o Nu lōka i ka pahu. Alaila, huhu aku ka lunakoa, i ae la. “Ina e pftpa hou mai oe ia makou, e hoopuka auanei au i ka malamalama niawaena o kou kino.” Keoki noia oka hakaka ana, a hoi nele aku la ke Kiaaina o Nu loka. 1 ka makahiki 1700, ua hookumuia ke Kulanui o Jale ma Nu Havena. Akoakoa ae la na kahuna pule o Konelikula, ii makana aku la i na Buke o lakou i Waihona Buke no ke kulanui. A hnawi mai la kekahi kanaka waiwai, o Elihu Jale kona inoa i na lauaani dala i mea hookumu ia kulanui. Noiaila, nn kapaia ka inoa o ia kula, “o Kulahui Jale.” He nui na tausani haumana i lilo mahnpe i mau loio, kahuna lapaau, a kahunapule i aoia malnila, iloko o J na makahiki mahope rnai. O ka moolelo o keia moku aina, ua like pu ia me na mea o na aina e ae. Ua mahuahua mau na kanaka o ia aina, a ua pomaikai, a ua waiwai, h» ko lakou nohomalie, a no ka ikaika i ka hana i na mea n pau i loaa i ko lakou mau lima e huna’i. O ke kumu hui o ko Inkou pomaikai ana, ko lakou haipule io i ke Akua, a me ka malama i kona kanawni. Ua aoia na keiki a lakou i ka naauao i ka wa kamalii. Aole ma ka pulupala wale no ka naauao ana, Ua aoia hoi lakou i ka olelo a ke Akua. Ua makaukau hoi lakou i na hana i.ka wa opio. Aole i hookuuia na keiki a lakou i ka paani a me ka lealea. Kiai no na makua ia lakou 0 hele hewu, a lawe pu ia lakou e heie i ka hana e hana pu ana me na makua. Oia na mea i pomaikai ai na kanaka.