Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 48, 2 March 1859 — [No ka Hae Hawaii.] [ARTICLE]

[No ka Hae Hawaii.]

Ko J. Kekela Palapala Aluha hope i na Ekaleaia'a patf ma Hawaii neL . HBL o 6. Kuhikewa 3.—Ke loaa pono aku nei no anei na kokua o Hawaii nei ia oukou ma Fatuiva, (wahi dala maoli hoi la, na pahu ma- . kana wale a rue na puolo ?) J. Kekela.—O na dala kokua i hookaawaleia no ka hana niisiooari ,ma Fatuiva, ua loaa pono no ia makou, ma na mea nae e kupono ana i ka malamaia o ko makou ola ma Faluiva. Penei ka hoouna ana o kekahi mau mea io makou la:—E kakau makou ma ka palapala i na mea i makemakeia, a hoouna mai i na Luna Misionari ma Honolulu nei, a na lakou e nana ; a hooponopono vi ka mea i kauohaia mai ; a hoomaopopo hoi i ka haawina kupooo no ke ola o ke kane a me ka wahine, a ina hoi he mau keiki ; malama paha, ua nui loa ka mea i kauohaia mai, mamua o ka mea i kokuaia mai, mai na ekalesia mai o Hawaii nei. A ua oi ae paha hoi ka kekahi i kauoha mai di i ka kekahi ; a nele paha hni kahi. O ka hoemi iho i ka mea nui, a hapai ae i ka mea emi a kau like. Ua hoouna mau ia na waiwai io makou la i keia mau makahiki eono. E like me ka ni i o ka oukou mau kokua ina Hawaii nei, peia ka nui o na mea i hoounaia io makoula, ai emi mai hoi, pela ka emi ana o ka mea i hoounaia. Ua hoounaia*no ke dala maoli io makou la i kahi manawa, i ka wa i holo ai o Rev. L. Kamila ma Fatuiva ika 1556. Ua loaa pakahi ia makou kanalima dala. A i ka holo ana o Rev. J, S. Emekona i ka 1857. Ua loaa pakahi ia makou kanalima dala maoli. Me keia dala maoli, ua kuai aku makou me na moku kohola i kahi mau mea uuku, i hiki ai ke malamaia ko makou ola i kela aina pouli Ua waihoia hoi me makou ma Fatuiva, he hila dala pepa, ua like me na dala (elima haneri.) E kuai makou me ia dala pepa i ka wa e pilikia ai makou, me na moku, ke launa mai ma Fatuiva. Ana oukou e hookaa ia mau dala ma Hawaii nei. Pela i ola ai makou i kahi wa pilikia loa, i ka 1855, a i ka 1856, a i ka 1857, i ka wa i loaa ole ai ka moku tnisionari.

0 t»a pahu makana, a me na puolo Ua loaa. pono oq na mea i hoounaia io mukou la, he haule maanei, ka loaa ole io makou la, ma Fatuiva, Ika makahiki 1856. Ua hoouna ko Kohala poe elua pahu, hookahi no Kaumakapili. 1ka 1857. Hoōuna ko Lahaina, 2 pahu, ko Waio»* hookahi, no Kaumakapili hookahi, a he mau ope e ae. Ika 1858. Ua hoounaia no Hiio 1 pahu, no Keaiakekua i, no Lahaina 3, no Waioli 1, no Koloa 1, no Kaumakapili I, no Waialua 2, a he mau puolo makana kahi no Waimea, Hamakua i Hawaii, a no Honolulu : Penei ka hoouna ana o kahi mau mea makana io makou la. Ua hewa paha makou i ka hai ole ana ia oukou ma ke akea, a ike ole oukou i kahi i hele ai ko oukou waiwai. Mai haohao oukou me ka manao, ua pau n\a ke puhi, aole pela. Nolaila, mai hooki i ka oukou hana maikai ana : e like me ka ka palapala. “ Mai hoopalaleha kakou i ka hana maikai, no ka mea, i ka wa pono, e ohi auanei kakou, ke hoonawaliwali ole kakou.” Ona makamaka ponoi iqa ke kino, o ka ppe i hoounaia ma Fatuiva ; e noho ana ma Hawaii nei. Eia ko’u manao ia oukou: Mai paulele wale oukou na ka Ahahui Misionari e kokua, pono no oukou ke hoouna pololei i ko oukou mau makamaka ponoi i ka oukou mau mea i mauao ai e hooili; pono no hoi e hana a paa, a kakau pono i ka inoa mawaho, i ole paha e lilo wale ia hai ; ku pono oie paha hoi e like me ko oukon makemake. Nolaila paha ke kanalua ana o kahi poe i ka hooili ana i wahi makana aloha i ko lakou mau hoahanau ponoi. He pono ke hoou* na ika mea a oukou i manao ai i mau makana aloha; i ko oukou poe ponoi ma Fatuiva & Maikoniaia. Aole e hiki ina luna misionari o kakou ke wehe wale ia mau puolo, a mau pahu, ke olelo ole oukou ia lakou e wehe. Ona mea a oukou i haawi ai ia lakou, maiaila ko lakou kuleana ; peia ko'u manao hoakaka. Eia no na misionari a kakou mai Amerika mai, e noho ana ma Hawaii nei; ua hoounaia mai kahi mea e pono ai lakou ; mai ko lakou poe luna miaionan mai ; ao ko I&kou poe makamaka ponoi, ua hoouna pololei mai no i ko lakou poe hoahanau e noho ana ma Hawaii nei, i kahi mau makana aloha, e like me ke aloha o ka hoahanau i ka hoahanau. Aole paha hiki i.ko lakou mau luoa miaionari e hana ma ia mea ; no ka mea, aole o la-

kou kuleaoa malalla. Pela ko’u manao, ke hoouna oukou i wahi puolo na ko oukou mau makamaka ponoi. O na mea i minamihaia e oukou, me oukou ia ; a o na mea a oukou i kapae ae ai, e aho ke hopuna paha ia mau mea hapa o ka maikui i ka poe e noho pilikia ana ma na aina pouli ; i loaa ka malamalama oiaio mai ke Akua mai ika poe pegana. O keia mau mea i makana wale ia ; e like ana no paha ia mau mea me na kulu o ka ua e haule wale ana rna ka hpnua; ame na wai o ka auwai e hu'wale ana mawaho. Aole manaoia na wai e hu wale ana, a me na kulu o ka ua e haule wale ana ma na wahi wai; aka, ma na wahi wai ole. Ua malama loa ia ia mau huna wai. ; Peia hoi, Ona mea a oukou i makemake ole ai maanei, a he mau mea ole paha ; he wai'wai no ia i ka pōe o noho ana mu na wahi piliUia. Pela i ioaa ai ka ai, ka ia, ia makou i kahi wa pilikia, me ia mau mea liilii a oukou i hoouna ai io makou la. He mau hoike keia, i pau ka pohihihi o kahi poe o o.ukou. Kuhihewa 4,—Kainoa he poe kanaka naaupo kn Fatuiva ame Hivaoa. Ai ka oukou kuai ana aku me ko laila poe; he uuku ka oukou mea lilo aku; a nui ka lakou mea haawi mai iaoukou; e like.me ko Hawaii nei i ka wa i hiki mai ai na misionari mua ?' J. Kehela,— Ua kapa aku kakou ia lakou he poe naaupo, no ka ike ole i ka palapala ; ano ko lakou ai ana ike kanaka. Pela ko oukou manao wale ana, a rne ka olelo ana a ka waha. Ua noho au ma Fatuiva ekolu makahiki a me ka hapa, a ma Hivaoa, hookahi makahiki ame ka hapa. Aua maopopo ia’u ka lakou mau hana. Mea e ka lahuikanaka paakiki a me ke oolea loa ma ke kuai ana, a ma ka hana ana hoi ; he lokoino maoli no. Penei ko lakou kuai ana mai ia makou; ina no makou ka makemake e kuai, e hoopii loa iakou iluna i ke kumu kuai, Hookahi Aku, 3 aoana lole eleele, keokeo, hookahi hee, 1 palule, hookahi moa, 2 anana lole, hookahi puaa iwilei, 12 anana lole, a oi aku. A pela aku ka ia e. A no ka oolea loa ō lakou i ke kuai ma ka ia, na makou iho e hele e lawaia ka makou ia. Auhea ia lole nui e kuai wale ai no i kela la keia la. Umi ulu, 3 anana lole, hookahi ahui maia, l palule, a i ole ia he holoku, umi ko, 2 anana lole, ekoiu kalo, 2 anana lole. Oia iho la ka oluolu o kanaka ma ka aina pouli. “He oluolu no nae lakou i ke kuai ana i kahi mau waiwai, pono ole paha ia kakou ke hoopa, a ke lawelawe, 1 pu kau poohiwi, 7a e 8 puaa anana, 1 pahu pauda, 8 a e 9 puaa anana, 1 paea pu, 1 ahui maia, a e 2 kahi, 1 paea pu, 3 a e 4 moa, 1 pepee haka, like me ekolu manamana lima ka nui, 20 ulu. Nui ka makemake o na kanaka i keia mau waiwai, a ua noi pinepine mai lakou ia makou, me ka olelo mai. “E kauoha oukou i na makamaka o oukou ma Hawaii, e hoouna mai i mau pahu baka, pahu pu, pauda, poka, paea, i ola oukou i ka noho ana maanei, uuku ka oukou mea lilo mai, a nui ka makou mea lilo aku ia oukou ! Pono anei oukou, ke hoouna i keia mau waiwai io makou la ? I ko’u manao, aole pono ia hana. Aole au i heie ilaila e imi i ko’u pomaikai iho, i ka pono o kela poe pegana. Pela ko oukou manao i hoouna ai i nn raisionari ma Fatuiva, a ma Maikoniaia, e imi i ka pono o kela poe oaaupo ; a e hoouna io iakou la i ka waiwai maikai; i kokua pu ka waiwai maikai me ka hana maikai io. A peia no hoi ma ka hana maoli, nui ke oolea, a me ka apiki, ame ke kolohe, a me ka aihue, aia i ka uku e oluolu ai lakou, pela ka pono ke lilo aku ka makou, ma ke kuai ama ka hana ana. Ina lilo 'mai ka lakou ma ke kuai me ka oluoiu ole o ko lakou maoao, o ka ohumu no ia, a kii mai la no e aihue. E hoomanao kakou ika olelo oiaio. “Ua oi aku ka maalea o na keiki o keia ao i ka lakou oihana mamua o ko na keiki e i ka malamalama.” ( Aoleipau ,)