Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 49, 9 March 1859 — [No ka Hae Hawaii.] [ARTICLE]

[No ka Hae Hawaii.]

iKo J. Kekela Palapnla Aloba hope i na Kkale»ia a pau ina llawaii nei. H ii l u 7. Kuhihetra 5. — Kainoa hoi hē pne nanupo i.o Fatuiva a m« ko Hivaou, a e loaa wale ;nai ia oukou ka aina kahi o mahiui ai. A e pomaikai oukou ilailu ? J. Ke.kelu. —O na aina a pnu ma Fatuiva n me r!ivaoa, aole he rnau wahi i hoowahuwahaia e ko laila poe kamaaiAa, ua pau loa ka hlo i kelu kanaka keia kanaka, a e pau onu ma ko lukou lima iho. O na kanaka a ■i;iu ina Fatuiva a me Hivaoa, o lakou no na'lii a rne na haku. E like me ka noho ana o ko Hawaii nei i keia manawa ma na kuleana i olodio ia, pelu lakou iuu Fatuiva h :iic Hivaoa e noho nei i koia manawa. Manno paha oukou,-no kc kii ana inai o Mulunui i midionari e lawe i Fauiiva, a <>ia ka niea nana e kokua lokomaikai mai i na inisiohasi i hnlo aku ai t kona aiha, no ka mea, he alii nui oia.

Eia ko makou ike ia Malunui. Aole ia Malnnui ka moku a pau o Fatuiva, he wnhi apana aina no kona, mai kona mau makua mai; a maluna oia wnhi apana uina kona «lii ana. Na Matunui iho e hana i kana ai, a e lawaia i kana ia. Aole ana rnau ai-puu-a iniiu hoaaina, malah* ona. . I ka inakahiki 1853. —I ka malama o lune, hele pu inakou na rnisipnari ine .Malunui, a ma Augate o ia makahiki no, pae aku la makou i Fatuiva. A uamakana mai o Ma(uhui ia mnkou i wahi upana aina e kukulu ::i ko inakou hale; u na makou iho i hnna i ka hale no makou. Ekolu hapalia paha o ka eka ka nui oua wahi la, A ua mauao makou, ua lilo pono mai kela wahi e like me ka Maiunui haawi ana. Aole ka ! kii tnai no kela e kipaku ia makou ke ioaa ia ia ka manao ohumu a ine ka hoohalahala ; ke haawi ole inakou ia ia i kekahi mea ana e noi mai ai. Oko Malimui ano maoli no ia, he kanaka noi wale, a he noi pinepine. Ina loaa aku, oluolu no, ai loaa ole uku kann mea e noi mai ai ohuinu, a hoohahihalu, a nui wale na oielo ino no inākou.

A no kana oielo ino pinepine ia makou, noi makou ia Maluni e kuai me niakoA i ua •>vahi la ana i haawi wale mai ai ia makou mamua. Ua ne kela e kuni, he waapa nae ka waiwai a Matunui i makemake ai Aua kuai inai kekahi kapena okoholu i kona waapu mo inakōu, kanalima dala, (oia $50 00.) A lilo poho aku keia waapa ia Maluuui, A maiiao mukou, ua lilo loa ia makou ka ainu, Aole ka ! I kona wu i piha i ka luihu, kii ;uai Ih no i ka ana e kuiii hou, pela na ineu e ae ana i kuai lilo mai ai me maknu, kaili hou aku no: a o na mea a makou i lilo ia ia, pau no ika lilo. Oka nele, oka hoka, ume ka popilikia. Oia iho la ka apanu aina i loaa ia makou ma Faluivu. Pakele niahunehmie mnkou ia Matunui me kona poe. iMui pau loa ika haoia ko •nakou mau wahi kapa, i lawe mulu ia ma ka po ka inea i pakele ai, na kuhi mau kamaaina i kokua aluha mai, uia o A. Natua ina. A e waiho walo ana kela npana aina; aia ma kahi ei noho ai o Rev. J. W. Kaiwi. Oia ka inisionari i keia inanawa e noho ta ma Fatuiva, ma ke kahawni o Oomoa. A o Mr. Lota Kuaihelani ine kana wahine hou, aia ma ke kahawai o Hunawawe ko laua noho ana i keia manawa

A i ka makahiki 1856; Mei. Ūa holo aku ii Mr. J. Bikaneie i £iivaoa,. a noho ia ma ke kuhawai o Hanaahi.

A i ka makahiki 1857; ma Marakt a me Apenila, ua liolo aku maua o S. Kauwealoha rne na wahine, a uoho ma kekahi mau \vahi okoa o Hivaoa. Ua noho maua ma Puumau kekahi kahawai o Hivaoa. A u« noh» o S, Kauwealoha ma Hannlakuua, kahi kahawai o Hivuoa. Ua haawiia mai ia makou m’a Hivaoa he mau walii e kukulu ai, no ka hale, a he wahi e mahiai ai ; aole nae maopopo ka haawi lilo ona mui. E noho hoopili wnle ana maliou malalo o na kamaaina, a i huhu mai lakou a manao e kipaku, a e hao i ko makou mau moa ponoi, hiki no, no ka mea, aule alii nui maluna o lakou, aohe kanawai. Aohe hoi he lunakanawai nana e hoopai i ka poe kolohe, noluiiahoIc rnalu.

Ua hoao makou i ke kanu ana ma Hivaoa i kn uwala; a i ke oo ana, kii mai la no na kamaaina e aihue i ka uwala, pela no ke kulina. A ina hanai ika moa, ai ka puaa, Uii mai la no e aihue.

Me ka makaala mau i ka po a me ke ao, pela wale no e pakele ai na wahi kapa, na koi, oo, ipahao, pahi, kela mea keia mea.

0 ka mea i lilo o mukou i ka aihueia, ua lilo loa, aole o loaa hou n»ai ke kii aku. Aole lakou e lulahila ke aahu mai imua o ko raakuu alo i na mea a lukou i ailiue ai. Mai manao kuhihewa oukou; O ka naaupo o ko Kaiuiua poe, oia ka inea e loaa walo mai ai ka ama, u e kuai ai hoi me ka oluolu. Uuku ka inea a ka imaionani e lilo aku, u nut ka mea lilo inai o nn kamaaina. O ku iahulkiiiiaka paha kela au i ike ai, i 01 aku ka pnukiki, ke «>oleu, a n»e ke kolohe muoli rna ke kuai ana, a me ka liana ann. Akahi wale no pahu luhuikanaka i kaknuia na maka ii eleele; mai ke poo a i na wawae, 0 ko ku pae a.ina o Nuuhiva. Pono kakou e hoomanao i ku olelo oiaio' “Ua oi aku ke akainui o tii» keiki o keia ao i ka lakou oiha,na niamua o ko na keiki o ka inalainulania ” Aole. liae poho ko innkou inanao e hooikaika i ku hana n ka Haku ma kela inau aihu pouli; ua lana no ka manao e hooika.ika ma ka hana a ka Haku, e like me ka makaukau 1 loau mai ko Akua mai. A ua uiuoli» no hoi e Iiana me ma lima i ka hana maoli; rna ka rne« hiki pono i.a makou ke loaa mai na kamaaina mai, i hiki ai ke paleia kahi mau hemnhema n ke kino, a ihalamaiu ko mukou ola i ku hana ana i ka hanu u ka Haku. O keia anei na kumii o ko oukou hoeini ana i na kokua no ko na aina e, me kn manap e oia ann na misionari i hele ma na aina pouli,.x au haawi wale mai i ka ai, ka i a, a loaa i oale mai me ke kumn kuai uuku, a hnawi wale mai i muu kul$an'ā aina no ka naaupo, a houhana wale aku i ka poe naaupo\ no ka mea, pela no ko Haioaii nei i hiki mua mai ai na mieionam'{ Aole no i liko ke ano o ka noho ana o n* lahuikanaka a pa,u ma ka honua nei; a pela uo na kanoka, aole ia i like, he oluolu kahi kanuka, n he oolea kahi, pela na’lii ; lokomaikai kahi poe alii i ko lakou poe kannka, a hooknumaha hoi kahi. A pela no hoi ka lahuikanaUa. Hana lokomaikai aku kahi lahui i na malihini, a koh<he hoi kekahi O ko makou ola i.ka noho ana ma Fatuiva a me Hivaoa ; oia no ia ia oukou e ko Hawaii nei poe i piha, i ke aioha; e iike mē. ka mea a oukuu i hooili ai, pela ka oluolo a me ka ole o ko makou noho ana tna keia mnu aina. Loihi ka malama ana o ko Amoiika pne i ko lukou mau miuionaii rna Hawaii nei, ho kanakolu a keu na makahiki, eoie lakou haalele wale; int? ka manao, he hana poho a he makēhewa ko lakou mau kala i ka iilo ana. Ua mnkepono no, ua lona mai nn hua maikai he nui wale ma Hawaii nei. Aole no hoi i ilihune ko Ameiika poe no ka nui o na kala a lakou i lilo i ka malama ana i na miHiomui ina Hawaii nei. A pela m> hoi ko 6eritania. poe i ka malumn ana i ko lakou poe miaianai'i raa ka pae aina o Tahiti a me Hamoa Aole no hoi lnkou i iiih'uno no ka nu.i o ka lakou mau kala i iiio i ka malnma aiia i ko lakou poe misionari, i mea o hiki ai ia lakou ke ao aku i ka poe pegana ma na aina pouli. -■ • £ nana aku kakou i na aina a puni ka honuH. Auhea ka lahui i oi aku ka poinnikar o kn noho ana ma ka maluhia, kuonoono, waiwai no hoi a loaa na kanawai maikai ? 0 na luhui kokua ole, manawalea ole, hanai kuinu ole, muhina hou oie; aole kulii; aole palapala, aoie Sabuti, aoie hoi Baib«la; Oia anei ? aole ioa. Eia ka mea maopopo lea. A like toe ka nui n kn ike o kekahi kanaka i ka olelo a ke Akna a inaiama pono, pela no ka mahualiua o ko iakou pom'aikai. £ nana hoi kakou i ka wa ia Kamehameha I., a me keia manawa, a e kaupaona. Nui wale na mea hou i keia wa, aoie i ikeia e naleupuna o kakou i kn wa kahiko. A nohea mai la keia man pnmaikni he nui 1 loaa mai i ko Mawuii nei; Aole unei no ka poo i piha ka naau i ko aloha i ke Akua, a makana walo mai i ko iakou waiwai ponoi ? O ka pomaikai no ia o ko Hawaii nei, ke liio na makaainana a me na ahi a pau i poe makemake io e hoolaha i ka olelo a ke Akua ma na nina pouli. Make pono ka waiwai o ka poe mea waiwai ke lilo ma keia mau hana: he ole loa ka lilo i ka lealea; a i na hana lapuwalo e ae. Pela ka, olelo «iai<> i ao mai ai ia kakou. “£ hoonani ia Ioh«va mn kou waiwai, a me na hua mun o na mea a pau i ioaa’i ia oe ; Alaila e hoopihuia kow waihona waiwai a hu. £ hu ae kau mau ipeu kaomi waina i ka waina h«u. A ke aloha io mni nei no ke Akna i ka poe e haawi ana i ko lakou waiwai ma na mea e nahuahua ai ko leau aupuoi.

O ku lahuikanaka paha kela au i ike ai, i oi aku ka pnakiki, ke ooleu, a n»e ke kolohe muoli rna ke kuai ana, a me ka liana ann. Akahi wale no pahu lahuikanaka i kaknuia na inaka a eleele; mai ke poo a i na wawae, oko ka pae a.ina o Nuuhiva. I’ono kakou e hoomanao iku olelo oiaio' “Ua oi aku ke akainai o t'ia keiki o keia ao I ka lakou oihana mamua u kn na keiki o ka inalamulama ”

Aole. liae poho ko innkou inanao e hooikaika i ku hana n ka Haku ma kela mau aihu pouli; ua lana no ka manao e hooika.ika rna ka hana a ka Haku, e like me ka inakaukau i loau mai ko Akua mai. A ua uiuolu no hoi e Iiana me ma lima i ka hana inaoli; rna ka rne« hiki pono i.a makou ke loaa mai ha kamaaina mai, i hiki ai ke paleia kahi mau hemnhema o ke kino, a ihalamaiu ko makou ola i ku hana anu i ka hanu u ka Haku. O keia anei na kumu o ko oukou hoeini ana i na kokua uo ko na ainn e, me ku maimi> e oia ana na misionari i hele mn na aina pouli, t au haawi wale mai i ka ai, ka ia, a loaa i oale mai me ke kumn kuai uuku, a hnawi wale mai i muu kuleanā aina no ka neiaupo, a houhana wale aku i ka poe naaupo ; no ka mea, pela no ko Haioaii nei i hiki mua mai ai na 7msionari '?

Aole no i liko ke ano o ka noho ana o n* lahuikanaka a pa,u ma ka honua nei; a pela no na kanoka, aole ia i like, he oluolu kahi kanaka, n he oolea kahi, pela na’lii ; lokomaikai kahi poe alii i ko lakou poe kannka, a hookaumaha hoi kahi. A pela no hoi ka lahuikaiiaka. Hana lokoinaikai aku kahi lahui i nn malihini, a kolohe hoi kekahi

O ko inakou i»la i ka noho ana ma Fatuiva a me Hivaoa ; oia no ia ia oukou e ko Hawaii nei poe i piha, i ke aioha; e like inē ka mea a oukuu i hooili ai, pela ka oluolo a me ka ole o ko makou noho ana tna kela mau aina.

Loihi ka malama ana o kn Ameiika pne i ko lukou inau miaionaii rna Hawaii nei, ho kanakolu a keu na makahikl, eole lakou haalele wale; intf ka manao, he hana poho a he makehewa ko lakou niau kala i ka lilo ana. Ua. mn-kepono no, uu lona mai na hua maikai he nui wale ma Hawaii nei. Aole no hoi i ilihune ko Arnerika poe no ka nni o na kala a iakou i lilo i ka mulamu ana ina minionaii ma Hawaii nei. A pela m> Imi ko 6eritania. poe i ka malumn ana i ko lakou poe miuianai'i raa ka pae aina o Tahili a me Hamoa Aole no hoi lakou i iiihune no ka nui o ka Inkou mau kala i iiio i ka nialnma ana i ko lakou poe misionari, i mea o hiki ai ia lakou ke ao aku i ka poe pegana ma na aina pouli. -■ • £ nana aku kakou i na aina a puni ka hooua. Auhea ka iahui ioi aku ka poinnikar o ka noho ana ma ka maluhia, kuonoono, waiwai no hoi a loaa na kanawai maikai ? O na luhui kokua ole, manawalea ole, hanai kumu ole, muhina hou oie; aole kulu; aole palapala, aole Sabuti, aoie hoi Baibala: Oia anei ? aole ioa. Eia ka nua maopopo lea.

A like me ka nui n kn ike o kekahi kanaka i ka olelo a ke Akna a inalama pono, pela no ka mahuahua o ko (akou pomaikai. £ nana hoi kakou i ka wa ia Kamehameha 1., a me keia manawa, a e kaupaona. Nui wale na mea hou i keia wa, aoie i ikeia e nalīupona o kakou i kn wa kahiko. A nohea mai la keia man pomaikai he nui i loaa mai i ko Mawuii nei; Aole unei no ka poo i piha ka naau i ko aloha i ke Akua, a makana wale mai i ko iakou waiwai ponoi ? O ka pomaikai no ia o ko Hawaii nei, ke liio na makaainana a me na alii a pau i poe makemake io e hoolaha i ka olelo a ke Akua ma na nina pouli. Make pono ka wuiwai o ka poe mea waiwai ke lilo ma keia mau hana: he ole loa ka lilo i ka lealea; a i na hana lapuwalo e ae. Pela ka, olelo oiai«» i ao mai ai ia kakou. "E hoonani ia lohota ma kou waiwai, a mc na hua mua o na mea a pau i ioaa’i ia oe ; Alaila e hoopihuia kow waihona waiwai a hu. £ hu ae kau mau rpeu kaomi waina ika waina hou. Ake aloha io mai nei no ke Akua i ka poe e haawi aea i ko lakou waiwai ma na mea e nahuahua «i ko leau aupuai.