Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 50, 16 March 1859 — O Hawaii, he aina Pele. [ARTICLE]

O Hawaii, he aina Pele.

O Hawaii ka aina pele nui loa o keia moana, no ka honua nei pnha. Na ke ahi pele ia i hoea ae mailoko mai o ka moana, a poha mai kona ahi a kahe aku la i ke kai, mai ia wa mai. Ika wa kahiko loa, o Maunakea kekahi mea i hoopuka mai i ke ahi pele. Aka, ua pio kahiko ia ahi, a Oa manoanoa ka lepo ma kona mau aoao, kahi e ku ana na ulu'laau nui.

Aka, aole pela o Maunaloa me Hualalai. He mau kuahiwi pele no laua a hiki t keia mauawa. Aole i hala na makahiki he 50, a puka mai ke ahi mailoko mai o Hualalai, a kahe iho i ke kai ma kahakai o Kona, e hoo>-

pau ana i na niu a me na aina uliuli, a me na kulanakauhale, a me na loko ia. Aka, o Maunaloa ka mea oi o na mauna a pau i ka hoopuka mai i na ahi pele mai kona mau aoāo mai. O Kilauea a rne Mokuaweoweo na lua pele kaulana loa, no ka luai ana mai i ke ahi. I ka mānawa ia Keoua, ua make kekahi poe koa* ona i ka wela i na one, a me ka makani hoomake, i ko lakou hele ana mai Hilo a Kau i ke kaua. I ka makahiki 1789 paha kela pele. I ka makahiki 1822—3 paha kekahi ahi pele mai Kilaueā mai, a kahe iho la ma Kau e kokoke ana me Puna. Malalo mai o Kilauea ka poha ana. Ua palahaiaha ke aa i kona hiki ana i kahakai, he 8 paha na mile. Makahiki 1832. Ua piha ka lua o Kilauea i ke aa wela, a kahe aku la iloko o kekahi lua kahiko e pili ana, alaila, emi iho ia ke ahi. Aole i ikeia kahi i hoea aku ai ke aa iloko o ke kai, aia malalo paha o ke kai. He manawa olai ikaika ia. I& makahiki no, he ahi pele mai luna m&i o Maunaloa, a ua ikeia

ka a ana o ke ahi e knhe iho ana i na hebednma elua, ekola paha. Mak. 1840, Mei 30. Ike aku na kanaka o Puna me Hilo i kekahi ahi nui mauka.

Kuhi lakou he naheiehele i wela. ia la no, i ka Sabati, ike aku na anaina kanaka i ke ahi nui loa ma ia wahi, a me ka paapu o ke ea ika uahi. Alaila ike lakou, aole he alrt maoli ia, he pele. Aole lakou i ike ike kahe ana o ke aa mauka, a nolaila, mnkau nui lakou o pau koke ko lakou mau ainn. Punohu ae la ka uahi maluna, me ka poha mai o ka mahu ikaika e like me na pu kuni ahi I ka ta 4 o lune, ua kahe aku la ia a hiki iloko o ke kai. *He ololi ke ahi ma kau wahi, a he palahaiaha ae hoi ma kau wahi. I kc komo ana i ke kai, nui ka ooloku a me ka halula o ke kai, a pii nui ae ka mahu me he ao la. Ea ae la na puii kiekie elua, he 400 kapiiai paha oke kiekie. Ma ka aoao makani wale no e hiki ai i ke kanaka ke hele a kokuke. Ma kela aouo, he uahi, he Hohono luai pele, a me ka lehu ahi, e hoopau ana i na mea uliuli a pau a hala mai- na miie he nui. Ua pau na aina q kanaka rna Nanawale a i kahi ko'koke i ka weia a-nalowale malalo oke aa. Ua pau hoi kekahi mau holoholona i ka make. Aka, paleele wale no kanaka me ka ilihune, aohe kanaka i make. Ua malamalama oa po ma Hilo me Puna e like ine ke ao. Ua hiki no ke heluhelu ika palapala mawaho ike aumoe. Ua ikeia keia ahi ma kai iiio.