Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 50, 16 March 1859 — MOOOLELO AMERIKA.-Helu 18. [ARTICLE]

MOOOLELO AMERIKA.-Helu 18.

Nu Ierkse. O ka aina e komo ana iloko o ka moku o Nu lerese, mamuli o Nu Netelani i kinohou, i ka wa e homnalu ana o Holani ma Nu loka Ua noho na Holani malaila, o ka poe makamua ia o na haole ma ia aina, aole nae

he nui loa na wahi i nohoia e lakou ia wn. Noho no lakou ma na wahi e pili ana me Nu loka. Ika makahiki 1604, ikawa i iaweia o Nu loka e na Beritania, lilo ia i aina kuokoa.

Mahope ihp o ka lih» una o Nu Netciani no ka Duke o loka, hoolilo aku la ka Dukē i ka aina o Nu Ierese no Lo Belekelei me Keoki Katareta. la wa, knpn mua ia ka aina, 6 Nu Ierese, mamuli o ka mokupum o lerese, kahi i noho ai o Katareta. . 1 mea e noho ai na kanaka ma Nu Ierese, haawi mai ia o laua i kumukanawui oluolu, c ae ana i ka pono hke no kanaka a°pau, a e hooholo ana i ka auhauia o lakou e ka ahaolelo o kanaka wale no. Makahiki 1665, pae mai la o Pilipo Katareta i kiaaina, a noho iho la ia ma Elizabetona, i nohoia ena kanaka mat Mokuloa mai, a lilo iho ia ia wahi i kulanakauhale alii.

Mai Nu Enelani mai, a mai Nq loka mai, ka nui o ka poe mua i noho ma ia aina. Makemake lakou ilaila, no ka aina maikai, a me ke kanawai oluolu e hoomalu ana. Aohe ikaika nui na lahui Inikini, i kaua loihi mamua me na iiolani, a ua hoonawaliwaii ia e lakou. Nolaila, pakele iho la na kanaka mua o Nu Ierese i ka pilikia i kau maluna o na kanaka o na nina e.

A liaia na makahiki,' loaa ka mokunhana iwaena o kannka, e pau ai ka maluhia o lakou. I kinohou, aole i auhau na mea aina i ka poe makaainana i kua i na laau, a i hoopuni ua mahinaai iua pa. Haawi no lakou ika hua ona aina i inahiia* Aka, ike kuonoono ana o kanaka, noi mai na kiaaina i kekahi keneta a i elua kenela kekahi no ka aina i mahiia. A hiki mai ka wa e hookaa ai ia uku, ■ hoole nui mai na knnaka. Olelo lakou, ua kuai kkou i ka aina me na Inikini, a ua loaa ke siia alodio, nolnila, aole e hookaa lakou ika uku no na ’lii haole. Hlua makahiki o ka hoopaapaa ana o ke kiaaina o Katareta me ka loaa ole. alaila hoi aku la ia i Bontania me ku huhu i kanaka o Nu Ierese.

Makahiki 1673. he kaua ko Enelani me Holani, a hoopio mai na Holani ia Nu loka rne Nu Ierese, a i ka pau ana o ke kaua, hoi hou-, mai no kela mau aina no Beritania. Mahope iho, Jawe hou ka Duke o loka i kunmkanawai hnu no kela mau aina, na kona kaikuana mai, ,me ka manao ol« ia Lo Berekelei me Katareta, a hoonoho iho Ia"ia Anderosa i kiaaaina maluna.

Aka, i ke noi ana o Katareta ma, ae mai la oia e hoioi ia Nu lercse ia iaua. Aole nae ia i hooko i kana olelo. Hoihoi ia mai he hapa waie no o ia aina, a hoomalu mau o Anderosa maiuma mamuli o ka Duke. • Makahiki 1674, kuai lilo aku o Lo Berekelei i kona hapa o ka ama no loane. Kenwika. A ia makahiki mai, hoi hou mai o Pilipo Katareta i Nu loka, a lawe hou i ka hoomalu kiaaina ana. Nolaila, he hakaka nui mawaeoa o kela niaa kiauina elua, a ua mokuahana na kanaka, kekahi poe mamnli o Katareta, a o kekahi poe mahope o Anderpsa. I ka hoomaka ana o Kenwika e kuai kalepa ana me Enelani, keakea mai o Anderosa ia ia, hopu aku ia ia, a lawe pio a hiki iloko o N u loka, kahi e noho ana o Anderosa. No keia mokuahana, ua hookaawale ia ka aina oNu lerese i ua apana elua, a iilo kekahi aoao mamuii o na hope o Katareta » ua kapaia o Nu lerese Hikina, Berekelei oia o

Wiliama Pena, a kapaia oia, ,o Nu Ierese Komohana. He mau malu okou ko kekahi a ine ko kekahi. Alaila, haawi mai la ka poe nona o Nu Jerese Komohana i kuinuknnawai hou pluolu, e ae mai ana i na pono no na makoainaaa, e inalu like, a e hoomana i ke Akua ine ka maluhia mamuli o ko lakou manao.

I ka laha ana o keia kumukanawai hou, mahuahua koke ae na kanaka liolo mai, mni na aina o Eumpa mai. Oka poe i hookaumahai.a i ko lakou noho ana ilaila, hoio nui mai no iakou a nohu iho tna Nu lerese Koinohana. Me na malihini holo inai, he400 a keu na Kueka i hiki mni no Enelnni mai, u noho iho la nm ka mnlu o Wilinma Pena. Makemake mai o Auderosa ke kiaaina o Nu loka, e kau i kona maiu maluna o iakou, aka, hooie inai lakou ia ia, aole e hookupu i ko lakou waiwai ia ia. A mnhope iho o ka hakaka loihi ana, hoōpii nui lakou i ka Aha Kiekie o Enelani, a liookolokoio lakou imuu Sir Wiliaina Jonea. Nana no i hooko i ke na makaainana o Nu Ierese Komohana, aole lakou e komo maloko o ka hoomalu ana o ka Dukc o loka. Mahope iho, hookuu ae ia oia i na kanaka o >Tu ierese Hikiha, i ko Ihkou kuokoa ana ika Duke. Mai ia wa mai, ua kaawale o Nu Iett’se a pau, a kuukoa iu aina i mea okoa. Makahiki l(iSt.

I ka make'una o Keoki Katarcta, kukalaui kona mau aina ma Nu Ierese, e kuai. lilo aku. Kuai o Peua me na hoa eaehe 11 ia aina o Nu Ierese Hikina. He poe Kueka lakou a paa, ā hoonoho lakou ia Robata Bakalei, he Kueka, i kiaaina inaluna. I konu noho ana i Kianina, he nui na malihini hou t hele mai a noho ma ka aou<> hikina o ka oina; Mai Sekotia ka nui, a mai Enelani ihai no hui kekahi o lakou. A lilo iho la ka DukeoIoka i Moi no Enelani, aole oia i manao i kana olelo hoohoio mamua, aka, hoopau ae la oia i na kanawai hooluolu i na kanaka; a i ka makahiki 1688, hookui ae la oia ia Nu Ierese a pau mamuli o Anderosa ma Nu loka. Oia ko ke alii lunamannnui ma Amerika, a hiki i ka wa i kipakuia’i oua alii la mai Enelani aku. Alaiia, ua.pau ka mana o Anderpsa ma Amerika;

Ma ta wa iho, he nui ka hoopaapaa iwaena o na luna o Nu loka me na kanaka o Nu Icrese, no ba makemake o ko Nu loka e hoomaiu nialuna o keia poe. Ano ka maiuhia ole keia hakaka ana, haawi aku la ka poe mea aina i ko iahou mana e hoomalu «i no ka moi o Enelani, a koe iho ia lakou ku aina wale no. Makahiki 1702.

Mai ia wa mai, a hiki i ka majcabiki 1738, noho no na knnaka ma ka matu o na kiaaioa oNu loka. He ahaolelo ko kaoaka oNu loka, aka, aole i pau ka hoopaapaa anaolakou me kc kiaaioao Nu loka, me Lu Kornberi. No ka mea, aole i manao iki o Kōrnberi i na kanawai oNu Ierefle, a hana maī no ia mamuli o kona makemake iho. Pomaīkai lakou i ka wa i pau ai ka noho luna ana o Kornberi.

I ka makahiki 1736, oa hookaawale ia o Nu Iereae i moku kuokoa mai Nu loka aku, a ua hoonohoia o Loi Morisa i kiaainā mua no ka moi maluna oia aina. A hiki ika nu nawa oke kipi kaua o Amerika, 1775, e mahoahua ana na kanaka o Nu lerese, me ka noho maluhia a me ka nui ana ae oka waiwai. No ka like ole o kanaka,

he poe Holani kekahi, he poe Enelani kekahi, he.poe lrelani kekahi, a he Sekoiia kekahi, aole lakou i hiki ke kuikahi like me na kanakao Nu Enelani. 'Aole hoi i manao like me , lakou. Aka, ua ikaika lakou i kn hana, ame ka imi ika waiwai. He aina mnikai hoi ka nui, a momona, aka, ma kauwahi he one maloo, a ulu hapa ka mea kanu.