Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 51, 23 March 1859 — MOOOLELO HAWAII.-Helu 49. [ARTICLE]

M OOOLELO HAWAII.-Helu 49.

No Umi,—He wahi alii nui o Umi np ko Hawaii nei poe. He alii kaulana hoi. Eia malalo iho nei ka mooolelo o keia alii: O Umi ke keiki a Liloa. aole nae oia ka Liloa keiki mua, aka, o Hakau ka mua a Lilou laua md Pinea, ka Liloa wahine. hoao maoli; nohila, ua kapaia o Hakau he alii nui, no ka mea, ua like pu ko Pmea alii me ko Liloa. Aka, o Umi, hekeiki oia na Liloa me kekahi wahine ana i pue wale aku ai, o Akahiakuleana ka inoa o ua wahine la. Ua manao nui ia, oia he wahine alii ole; aka, ma kona kuauhau he alii nu, hookahi o iaua kupuna me Liloa. He mau mamo laua na Kanipahu. . Eia ke kuauhau no ua Akahiakuleana la mai a Kanipahu mai, a me ko Liloa kuauhau mai Kanipahu mai. Noho aku o Kanipahu ia Alaikauakoke, hanau o Kalapana, oia kn Liloa kupuna; a noho hou o Kanipahu ia Hualani, hanau mai 0 Kalahumoku, oia ko Akahi&kuleana kupuna. ' Eia hoi na hanauna a Kalahumoku, oia ka 1 noho aku ia Laamea, Oikialamea; oia ka i noho aku ia Kalamea, o Kamanawakalamea; noho ia Kaiua, o Ooakaiua; noho ia Kuaimakaoi, p Kanahao, a Kuaimakaoi; ooho ia Kapiko, o Kuleanakupiko; noho ia Keanianiahooleilei, o Akahiakuleaoa; noho ia Liloa, o Um». Eia hoi na hanaona « Kalapana, oia ka i noho ia Makeamalaihanae, o Kahaimoeleai* kai; noho ia Kapoakaulahailaa, o Kalaunui-

ohua; noho ia Kaheka, o Kuaiwa; noho ia Kamuleilani, o Kahoukapu; noho ia Laakapu, o Kauhoia; noho ia Neula, o Kiha; noho la Waoilea, o Liloa; noho ia Akahiakuleana, o Umi. Penei hoi ko Liloa noho ana a me ka hanauna ana, o Umi, o Liioa ka makuakane o Umi, oia no ko Hawaii alii nui ia mnnawa, aia no ma Waipio no Hamakua, i Hawaii, kona wahi i noho mau loa ai. A i kona wa i hele ai ma ka apao akau o Hamakua e pili ana i Hilo, e hele ana oia i ke kapu heinu, o Manini ua heiau la, aia no in heiau a Liloa i hoolale ai ma Koholalele i Hamakua, A pau ke kapu ana, kakali iho la oia i pau ku hoomahanahana, a neenee aku oia ma ka akau o ia wahi, a noho oia ma Kaawikiwiki, no ka makemake nui i ka pahee, a me na hana lealea a pau. [ kona noho ana malaila, hele aku oia e auau ma ke kahawai o ke Hoea, ua pili ia uina me Kealakaha, alaila, loaa ia ia o Akahiakuleana malaila. Ua hoi rnai oia mai ke kahe ana, e auau ana oia mamua o kona wa e huikala ia ai no kona haumia, (a mahope iho hui pu oia me kana kane, pela na wahine o ia wa,) a e noho ana kana kauwa wahine ma kapa o ka wai, e hii ana i kona pau. Alaila, ike aku la o Liloa, he wahiiio maikai ia, a makemake ia ia. A moe iho la laua, a hapaiia o Akahiakuleana. Alaila, ninau aku o Liloa ia ia, Nawai oe? owai kou inoa? Hai mai kela, O Akahiakuleana wau; Kuleanakupiko ko’u makua. I aku Liloa, He kaikuwahine paha oe no*u. I mai la kela, Ae paha. Alaila, kauoha aku o Liloa ia ia no ke keiki, ina i hanau ke keiki a kaua he kaikamahine, ca, e kapa oe ma kou aoao, aka, i hanau mai he keiki kane, ea, e kapa iho oe i kona iooa o Umi. I mai la o Akahiakuleana, heaha la auanei ka hoailona e akaka ai keia keiki nau na ke alii. Alaila, haawi mai la o Liloa i kona malo, a me kona niho palaoa, a me ka laau palau me ka i aku. Eia ka hoailona o ka kaua keiki, a ma kona wa e nui ai, e haawi aku oe i keia mau mea nona, alaila, ae o Akahiakuleana i ka Liloa kauoha, a haawi ae la o Akahiakuleana na kana kauwa wahine emalama i keia mau hoaiiona a Liloa i haawi aku ai no ua keiki la. A pau keia, hele aku o Liloa a hipuupuu i ka lauki t malo nona iho, a hume o Liloa i ka malo lauki. A i kona hoi ana aku i kona hale iho, ike mai la kona poe kanaka ia ia he lauki kona malo, aole ia kona malo maoli, t mai la lakou ia ia, aia hoi ua hehena o Liioa, aole ia 0 kona malo manli! Aia hoi he lauki ka malo! Noho iho la o Liloa malaila, a i ka pau ana ae o ka hoomahanahana o kona heiau, alaīla, hoi oia i Waipio, i kona wahi i noho mua ai. A mahope iho o ia mau la, hapai ae 1a o Akahiakuleana ia Umi, manaoke kane maoli a Akahiakuleana nana keia keiki, aole oia i ike na Liloa ke keiki, A hiki i ka wa e hanau ai ua keiki la, kapa iho la ka makuwahine t kona inoa o Umi, mamuli o ka Liloa kapa ana i ko Umi wa i koainaLiloa. A hanai ia iho la ua Uml nei a hiki i ka wa 1 nui ai. Eia kekahi mea i ia no Umi; i ka wa i hele at kona makuakane (ke kane a Akahiakuleaoa) a kamahiai, a hoimai oia, ua pau ka ai ta Umi, pepehi iho 1a oia ia Umi.

A pela no o Umi e pepehi ia ai e ka makua ke pau ka ai, a me ka ia, kela mea keia mea i pau ia Umi, peia ka makua e hana ino ai, no ka mea, ua manao nui oia oana ke keiki, kaumaha loa o Uini, a me kona makuawahine i ko Umi pepehi ia. Nolaila,. ninau malu o Umi i kona makuwahine, aole anei o’u makuakane e ae ? O keia makuukane wale no anei ? Hai mai o Akahiakuleana, ltb makuakane kou, aia ma Waipio, o Liloa kona inoa, i aku o Umi, e hele paha wau i ko’u makua, i mai koiia makuwahine, ae, e heleoe. A i kekahi wa i pau ai ka ai iaUmi, pepehi hou ka makua ia Umi, alaila, i aku la o Akahiakuleana, e kuu kane, aole nau ke keiki au e pepehi mai nei. Huhu mai ua kane la me ka olelo pakike mai, nawai kau keiki na Liloa anei ? I aku o Akahiakuieana, ae, na Liloa ka’u keiki. 1 mai ua kane la, auhea la auanei ka hoailona no ke keiki e lilo ci na Liloa ka’u keiki mailoko mai ou, ka’u wahine. Kahea aku o Akahiakuleana i kana kauwa wahine e lawe mai i na mea a Liloa i waiho ai no Umi. J aku p Akahiakuleana i kana kane ke ike pono nei oe i ka makua o ke keiki, a ike oia, aole nana ke keiki.