Ka Hae Hawaii, Volume 4, Number 20, 17 August 1859 — MOOOLELO AMERIKA.-Helu 37. [ARTICLE]

MOOOLELO AMERIKA.-Helu 37.

fCc kaua kou me $erU(jjiia. 1812. I ka makahiki 1810, q Bonapaie i kanawai e ho|)M i na mpku AmeriUa a }>iiu e komo ana ilok o o na awa o Farani, :i iioko o na awa e hoomalu ana nn luna Faliahi. Ua nui na mokh me kō lakou waiwai i l.lii'o mamali o ia kanawai. Aka, aole loihi Ke 'kau ana o ia kanawai, ua hoopnuia oia i mnlama o Novem«ba; a aa holo-hou aku i.a moku hou « kuai rt»6 fin Farant. Aole nae i hoophpia na kanawai houkaurrwiha moku Amerika, i kauia tna Berilania, K mau ana no ko lakou h»rpu ana i na moku Ulepa o Araerika. Ua huli na manuwa Bchiunia i na moku oia ka moana, hoopio i na kanaka o iakou, a hoouna i na moku i Berilani», e kuai iilo ia me ka ukana, me be mau p:o >a i ke kaua. “ ...... . ■ t ■■■■;• . I ka holo ana o. Koinokoa itogers ma ka iianuwa, Araerika, o iPeve8ideQa inoa, ha«wai aku ia me kekahi manuwa Ber*t|inta. i o po, a kahea aku la ke > ‘ Owai kela moku?” Aole ia i panAieo mai, ka. ki mai no i ka poka, me iu noku kalepa ia. Ke kaua no ia o m moku elua, a hula ka hapa bora, Oa pio na pu o a moku Berilania. Kahea hou aku ke Ko-

madoa, *• Owai ia moku?” a paue mai leela, “ Ka moku Berilauia, Lillle Be!t.” He I I na kanaka ona i rnake, a Ue 2l i eha, Ma ka moku'Amerika‘, hookaln no kanaka i eha i ka nialama o Aperila 1812, kau iho la ka ahaolelo Amerika i ke kapu maluna o nn moku kalepa Amerika a pau maloko o na awa i h»lo ole aku ai lakou a hala na ia he 90 I ka la 4 o Iune. ua huohnloia ku Bila Knua me Beritania ma ka ahaolelo. A i ka la 17 ua hooholoia ua B,i(a la e ka hale maluna, n ua kau ka Peresidcnu i koiia inoa. Hooikaika na luna aupuni e imi i na koa aupuni, e kaua me na aiuu Beritaiiia ma Amerika akau, a e hoomakaukau i nn inoku e knua uiu ka moana. I ka wa i kukulaia’i ke kaua, e hele aku ana o Generale Hula i Deteroita me oa koa 2,000, e inanuo aua e hoopau i na Inikini e powa mai aua i oa kamaaina ma Mikigana. Ua kauohaia oia e komo ma Kanede, ke poino ia hana ana ma kona inanao.' I ka la l‘2 o lulai, holo iame na koa ona ma kela kapa o ku muliwai u Deteroita, a hoomoana iho ia iloko o Kanadc, e olelo ana e lele raalunn o ka pak&ua Berilania mn Rladena. la wa, leie mai na koa Beritania Hialuna o ka pa kau& Amei'ika raa Makinao, a hoopio ia wahi. Uii makau o Generale Hula, a hoi hou i 0etaroila, a kpinu hqu i)oko o kona pakaua. Hahai mai u Genera|e Beruka me na koa Beritania a pau ma Deteroita, a holo mai e kaua m.e Hula. I ka wa e kala ana na koa Auierika e kipu aku ra lakou, hiki mai ke kauoha a Hulu ia lakoo e waiho iho i ko lakou mau pu, a e lilo i poe pio. Kahaha loa na ko.« Amerika i ko lakou pio wale nna me ka hoouka ole i ke kuua. Kapa Inkou ia Huia he hohe waie. Mahope tiio ua hokolukoloia o Hula, a ua laweia kona īunakoa no ka hohe wale ana. Ma Ni«gara kekahi kaua ana. Hoomakaukau aā koā Araerika e komo iloko o Kanada ma Niagara. 1 ka ia 13 o lulai. Hoio mua aku la oa koa 226 a pae ma Koenaiona a hoopuehu aku i na Boritania i kue mai, a kupaa lakou maluna P hahi puu e kaii aua i ka pae ana aku o na koa bou. He tausani wale oo na koa hbu i ae e holo aku. Aole lakou he poe koa aupuui, ho poe kamaaina kokua i ka mahima nalena aina, able lakou i Hianao e hoio maleko o ka aina «. Nolaila aole i hiki i na koa hoki ke hoopaa i kahi i pio ia lakou, - ‘ * ;■ •• „ I ka hiki ana mat o Genemla Berok« me na koa BerUania, kipaku faifo« it ia, ā māke iho ia o Bemka. Aka/ Ho k*«urhou ma» o oa eoemi e akoakom mai raāi na Aioeeika m> koiakou aoae. * ~ ! *”*■:* Mahope iho, hoao hou o Generala Semita

e lele aku iloko o Kanade r l aki, aoie i hiki no ke kue mai'o.na Bcritania, Aohe hu« »• ke kaua aua i keia «nakahiki mua ma ka aina. Aka, mh ka moana, hc nui na nmkii Berilania i pio ina manuwa Amenka. Un pio nae kekahi mau moku Amerika, aka, ua oi ke pio ana ona moku Beritnnia. Oia ka uiea i laua ai ka manao o na Amenkii, ina ku ikaika o ko lakou nia’u manuwa e kuua me na enemi. ; Makahiki 1813. Ina mulania muu o keia makahiki, ua poino na koa Amerika i ke kaua hna. Ua hoopioia o Generalh Witieke«ta ine na koa ona ma Miami, a ua popehiin na koa i eha e na Inikini "• mahope iho o ka h«>ouka ana. At ka heie anu aku o Hanaona me'ha koa hou e* kukua iu Winekertn, ua hoopuehuia oia iloko o kona . uakaoa ena Beritaai«, akh, ua hoopakeleia oia e na AniC-' rika mamuii o Generala Kalei. 1 , Ua kapilipili na manuwa o na Amen’ka a me uo Bcritania ma ka moanawai o Erie, u paa na moku, holo lakou a halawnni ina ka moanawai. Ke kaua nn ia, aua pio na moku Beritania ina moku Amei ika, a lilo ka moanawai no Ameeika. A holo akii na koa maluna o na moku lanakila, a kaua aku me GekerdJa Peroketa ma Kanade, e hoopuehU ana ia ia, me ka hoopio i na koa he nui. Make iho la o Tekumese ka lunakoa Inikini ilnko o kela hoouka anu, n.ua hoopauiake kuikahi ana o na Inikini tue na Beritaoia mu ia mau aina. Aua |naa hou mai ka aiua i Hlo ma ke pjo aaa o. liuia. , , ia inaoawa, he k»ua me na Inikini ma ka hema e pili ana me ke khikuono o Alekiko. O Iakesona ka lunakoa nana lakou i hoopuehu, A hopu iho ia lakou i kekahi mau haole Berit«nia n«na lakou i hoohuli e kue mni ia Amerika Huiia. Hookolokolo aku la o lakeaona ia lakou, n hoomake ia laua me ka ji. He loihi ke kaua ana o Iakesona rna ia ib«p aioa me na Inikini. He nui ka pepehi aku ame ka pepehi mai. A mahope lanakila na koa Araerika r a pio na inikini. Kuikahi mai lakou mahope o Amenka, e haalele ana i ko lakou manao pili mahope o na Beritania. Aka, aolō kokoke i pau ke kana ana me Beritania. Ua paakiki loa kela eina e hoopaa ma ko lakou mauao e lawe ina luina Amenka maluha o na moku kalepa, a hoonoho iā lakou maluna o oa manuwa o laknu. Ua nui aku hoi ko lakou inaina i na Amerikt, oo l|q l«kou kipi $«»4a-Boritanifka pi« (c« jnea i kulkahi ole a»Haa h«opa« «ua,1 k« J|aiMJkiM Ale. #- :

Mai hoohiki 1na i hoohiki oe, e hooko ia me ke kapalua ole.

*Na Lllo o Faroni i ke Knan. N T ui na lilo o Farani mo ke kaua ana ina makahiki i hnla aku nei. Lilo na kanaka i ka make, a lilo hoi na dala pu. Mai ka makahiki 1797 a hiki i 1845, o ka nui o na kanaka Faroni i komo il-.ko o ka huina koa, he 4.550.000 kaunku.- Ma ka makahiki 1814. ua hookomoiu iloko oka huina koa, 1,250,000 kanaka, a hala k» makahiki hookahi, 100.000 wale no o hikou o ola ana, ua’paw ka nui iko kaua. Ai ka pionna o Farani i na aupuni e, ua uku aku oia no ko lakoo man l.lo i ku kaua, $140,000,000, a mo $90,000,000 no na koa ma na papu ona ainn e Nui maoli na lilo oke kaua ona aupuni nui,. A no ka.ike ana o na aupuoi o Europa e nui ana ko lakou inuu lilo ny ke kaua i hoomakaia ma keia makahiki, nolailn, ua hoomakaukau lukou e aw aku kedalai ka poe meō dala hoolimalima. Penei ko lakou mao aie i noi ia . . - Farani, - - - - - - -$100,000,000 Rusia t - - - - - - - - 60,000.000 Auseteiia, - - - - - - 30,000 000 Pcruwa, - - - - - - - 45,000,000 Sadinia (Ilnlia’;), - - - - 25,000,000 Hninu aie i makemakeia, $260,000,000