Ka Hae Hawaii, Volume 4, Number 22, 31 August 1859 — NA KE AUPUNI. NA KANA WAI CIVILA O KO HAWAII PAE AINA. [ARTICLE]

NA KE AUPUNI. NA KANA WAI CIVILA O KO HAWAII PAE AINA.

Pauku 310. E koho kpla luna keia luna olima, i ekolu wahi kupono ma kela Apana kula keia Apana kula, maloko o kona moku, no ka hana ana i ka olimaj a e hoolaha aku oia i kela manawa keia manawa, i kona manawa e hik: aku ai ma ua mau wahi la, e olinim i na mea a pau i hele mai imua ona ; na mea hoi i olima ole ia ( mamua; a i kona manawa hoi e hele hou ai malaila, e nana i ka pala a me ka pala ole o na lima o ka poe ana i o ai. Pauku 311. Na ka mmakuakane a makua- , hine paha.o ke keiki, maloko o na malama eono, mahope iho o kona hanau an$; a ina ua make, a ua inai a ua hele ma kahi e pa> ha, ka makuaknne a me ka makuahine, alai* kahu, a kahuhanai, a mea nana e maluma paha i ke keiki, e lawe aku ia ia i ka luna olima e o ia, maloko o na malama eonp mahope iho o kona haoau ana, a i ole ia, ma ka manawa e hiki mua ai ke lawe. Pauku 312. Ma ka walu o na la mahope iho o ka olima ana o kekahi keiki, e lawe hou ka makuakane, makuahine, kahu, a mea nana e malama paha, i ua keiki )a imua o ka luna, i hiki ia ia ke nana a'maopopo ke ko a me ke ko ole o kana hana. Pauku 313. Ina ua maopopo i ka luna ua ko ka olima ana, alaila, e haawi aku oia i ka makuakane, makuahine, a roea e ae p»ha nana e malama i ke keiki, me ka uku ole, i palapala hoike no ka olima ana, a e kakau hoi oia maloko o ka huke hoomanao ana e malama ai no ia mea. Pauku 314, Ina ma kekahi manawa |ia manao ka luna olima, aoie i makaukau ke kino o kekahi kekiki i lawe ia mai imua on& e oiima ai ia mahnwa, alaila, e hiki no ia 'ia ke hoopanee aku i ka o ana a i kekahi mana* wa mahope, a e olelo aku oia i na makua, i ka mea nana e malama paha, e lawe hou mai i ke keiki ma kekahi manawa hou e o ia^ Pauku 315. E hele na luna olima ma na wahi a lakou i koho ai no ka hana, ma kela hapalua keia hapalua makahiki, a ina mananwa e ae ke kauohaia aku e ke Kuhina Knlaiaina, a e ka Papa Ola. Pauku 316. O ka makua, a o ke kahu, a mea e ae paha, nana e malama i kekahi keiki, i Hana ole e like me ka olelo o ke kana.nawai e pili ana i ka olima, e hoopaiia oia ma ka uku hoopai i elima dala; ā na ka mea nana i hoike mai ka hapalua o ia dala. Pauku 317. E malama na luna olima i buke pololei no ka lakou oihana, a e hooili aku lakou pakahi i ka palapala hoike i ke Kuhina Kalaina, i kela makahiki keia makahiki. JVb na aha niele kumu make. Puku 318, Na ka luna makai kiekie, me na makai nui, a me na luna kanawai apana, ma na apana a pau, koe wale no o Honolulu a me Lahaina, e hana ez officio i ka oihana Koronero, me ka uku ole no ia hana. Pauku 319. Aia a lohe kekahi Koronero, i ka make ana o kekahi kanaka maloko o kona apana, i kuhiia ua mako lio ka ai aoa i ka ai make, a no ka [fepehiia paha, a me ke qno pono ole e ae, alaila, e hoopuka hoke oia i ka palapala kena, no na kanaka maikai eono o ka apana kahi i moke ai lia kanaka la, a i ole, o ka apana kahi i waiho ai ke kupapau, e hele mai lakou imua ona ma kahi a i ka manawa i hoakakaia maloko o ka palapala kena, e niele aku me ka ike maka i ke kupapau, no ka manawa hea a rae ke klime I make ai ke kanaka. Aole e ukuia na kaka e kenaia’ku i poe jure no ke Koronero; a

ina i hele ole mai kekahi kaaaka i kenuia pela, me ke kumu pono ole no kona hele ole mai, e hiki no i ke Koronero ke hoouku ia ia i no dala.elima, u e hikino i ke Koronero e haawi i kekahi makai i palapala kluoha ia ia e ohi waiwai no ia dala. Pauku 320. Ina e hele ole 'mai kekahi o na kanaka eouo i kenaia’ku, alaila, e hikiiio i ke Koronero e kena aku i kekahi mea e ku kokoke ana, a mea e ae paha,* i lawa ka poe i ure - : ' Pauku 321. A loaa ka poe jure eono, e kahea ke Koronero iko lakou mau inoa, alaila, me ka nana aku i ke kupapau, e hoohiki oia ia lakou penei: “Ke hoohiki nei oukou e niele pono aku oukou, a e hoomaopopo me ka oiaio, no ka manawa hea, a no na kumu, a me na mea i make ai ke kino o ka mea make e waiho nei; a e hoike pololei oukou ma ka palapala, e Hke me ka olj!o o na mea hoike i waihoia inai imua o oukou: Pela nō e kokua mai ke Akua ia oukou.” Pauku 322. E hiki no i ke Koronero e hoopuka aku i na palapala kena no na hoike, e kauoha ana ia lakou e hele koke mai ano, a i ole ika manawa,"a ma kahi ana i hoakaka’i iloko o ka palapala kena, a e hiki nohoi ia ia*e hooko i kona mau palapala kena ma ka uku hoopai, a i ole ia, ma ka hoōpaahao ana paha ika poe hoolohe ole, a ma ia mau ano elua paha. Pauku 323. Menei ka honhiki ana oke Koronero ika poe hoike. “Ke hoohiki nei oo, o ka olelo hoike au e hoike mai ai ma keia aha niele, no ka make ana o ke hino kupapau e waiho nei, he oiaio nb ia olelo, a o ka oiaio a pau loa e like'me kau ike ana, a he oiaio wule no hoi: Pela no e kokua mai ke Akua ia oe.” Pauku 324. Ona olelo hoike a pau a na hoike i hoikeia mai ai imua o ka Aha Niele, ekakauia ia e ke Koronero, a i ole ia, e kekahi mea e ae ana i koho ai, a e kakauinoa:ia ka poe hoike. . • Pauku 325. Mahope o ko lakou nana ana i ke kupapau, a roe ko lakou lohe ana i ka olelo a na hoike, a me na niele pono ana, e kakau ka poe jure, a e haawi*aku lakou i ke Koronero, i ka lakou olelo hooholo, i kakau inoa ia e lakou. Pauku 326. Ina he mea hiki ia lakou, e hoike aku ka poe jure, i ka manawa, me keano, a me ke kumu o ka make ana o ke kanaka make, me kona inoa ke loaa ia lakou, a me na mea nui a pau i pili i kona make ana; a ina i kona pepehiia ana, alaila, e hoike aku ka poe jure ke loaa ia lakou na inoa o na mea nana ka hewa, a me ko )akou pookela, a o ke kokua paha, aoka mea paha i pili i ka make ana ma ke ano e ae. Eia ke ano o ka palapala hooholo a ka poe jure: “He Aha niele i hanaia ma ——, Mokupuni o ——, ma ka la — o •, ika makahiki , imua o , kekahi o na Koronero no ia Mokupuni, ma ka nana ana i ke kino , (a o kekahi kanaka) i make a e waiho ana ilaila, mamuli o ka olelo hoohiki a kapoe jure nooa ka ihoa i kakauia malalo, ka po'e i hoohikiia e niele aku no ka manawa, no ke ano a no ke kumu i make ai o ua la, a ke hai ako nei lakou hookomo maanei ka manawa, rae ke ano, me ke kumu, a me na mea lawe ola i pepehiia’i ka mea i make, ina ua ikeia.) No ka oiaio o keia, ke kakau nei makou, ke Koronero a mo ka poe jure o keia Aha niele, i ko makoo mau iuoa, ma ka la me ka makahiki i oleloia malona.” -"Pauku 327. Ina e hoike ka poe jure ma ka lakou olelo hooholo, ua pepehiia, ua )a«e. ia ke ola, a ua hoehaia paha ka mea make,

alaila, e hoopaa ke Koronero ina hoike ma Pauku 337. E mahele na Kilo ike kulaka palapala hoopaa, a i ole ia, e hookomo ia nakauhaleo Honolulu, i eha apana, aehoike lakou iloko o ka halepaahao, i mea e hiki aku i na mokuna ona apana i ka Luna Nui, mai ai lakou, e hoike ma ka hoekolokplo ana a e koho lakou i kekahi o lakou iho,no kela i kekahi mea i hoopiiia no ia hewa. E hooi- apana keia apana, i niea e hiki ai ke hana li aku ke Koroncro i ka Ahahookolokolo na- i ka makaikai ana i olelo ia ina ka pauku nana e hookolokolo ia hiliia, ka olelo hooho- malalo ae nei, a e malamn lakou i papa inoa lo a k.a poe jure, me ka olelo hoike a na hoi- o ka poe e noho ana ma na hale noho, a hale ke, me na pnlapala hoepaa a me ka mooole- e ae paha, kahi e hlki ai lakou, e hakiia na lo o kona niele ana. kekahi olelo a keia kanawai. Pauku 328. Ina i paa ole mamua kekahi Pauku 338. Na na Kilo, ina manawa mea a ka poe jure i inanao ai ua hewa, alai- elua iloko o ka makahiki, a i *na manawa la, e hiki no ke Koronero e hoopuka ika pa- e ke maoao lakou pela, a makaikai aku i lapala hopu, me ka olelo e laweia ua mea na hale noho me na hale e ae maloko oko hewa la imua o kekahi lunakanawai hooma- 1 lakou rnau apana, i maopopo ka hakiia ana lu, a apana paha, a imua o kekahi lunakana- o na olelo a keia kanawai, a e nana hoi lawai a ahahookolokolo e ae paha, i loaa ka kou i na kapuahi me na puka uwahi, me na mana i hana i ua hihia la, a nana no e hana kapuahihao a me na oheuahi o lakou, a ina ’ku ma ia hihia, me he mea la nana ponoi iho ikeia kekahi o ia mau mea e waiho hemahei hoopuka i ka palapala hopu. ma ana, raa ke ano e pilikia’i.paha, alaila, Pauku 329-. Ina ua kukulu ke JK,oronero na na Kilo, ana kekahi paha o lakau, e kui ka Ahaniele maluna oke kupapau o kekalii hikuhi aku ma ka palapala, i ka moa nona kanaka malihini, a pau ka haoa, a ina paha ka hale, a i ka mea ia ia ka noho una, 6 lioua kiiia’ku ke Kordnero e kukulu i Ahaniele, a n ° ®> ® hoonee aku, a e hana hou paha, ia aka, ma kona manao, aole kumu o hana pe- mea hemahema, a ke ole oia e hana pela, e la, alaila, nana no e hana aku a kanu i ke hooukuia oia i na dala he i.wakaluakumamakupapau, lima, i mea e pomaikai io ai ka eihana kinaiPauku 330. Aole e ukuia ka poe jure, a ahi, ano kela la keia la mahope oka pau oka poo hoike i noho iqai ma ka Ahaniele a ana ° manawa i hanwiia ia ia no ia hana ke Koronero, aka, e hookaaia na lilo kupono hou-ana, e hoouku hou ia oia he umi dala, a no'ka hana ana i ka Ahaniele, ma ka Wai- e hiki no i ke Kilo ke hoano e, ē hoonee aku, hona dala o ke Aupuni, ke nanaia ka pala- a e hana hou paha, i ua mea hemahema la, pala hoike lilo ake Koronero, a hoaponoia e t ma ° mea h a l®> a mea e noho ana ke Kuhinn Kalaiaina. - . ]paha. - ka Oihana Kinai Mi o Honolulu. PaUko 839. Na na Kilo e hoopii i kela Pauku 331. E hoonohonohoia he oihana mea keia mea nana i Ihaki i kekahi olelo a kinai ahi no ke kulanakauhale o Honolulu, a keia kanawai, imua, o ka Ahahookolokolo e komo ma ia oihana hookahi Luna Nui, Hoomalu o Honolulu, a e haawi aku lakou i elua Hope Luna, me eha Kilo, a me na ka- ke dala a pau i ohiia ma ka hoopai ana, i ka naka kinaiahi e like ka nui me ka poeikoho- Puuku Dala o ka Oihana Kinaiahi, mahope ia oka oihana e hoapono ai. Ona hoa oka oka unuhi ana ina hapahaneH he iwakalua oihana kinaiahi, oiai ko lakoii noho ana ma no ko lakou luhi. ia oihana, e k'uu ia lakou ina auhau piii i ke, Pauku 340. E maheleia na kanaka kinai|jjno ahi i mau papa, a e like ka nui o na kanaka # Pauku 332. E kohoia ka Luna Nui, me maloko o kela papa keia papa, me ka mea i na Hope Luna elua, i kela makahiki keia oleloiama na rula hooponopono o ia papa. makahiki, ma ka Monede mua o lune, e na E hiki no i kela papa keia papa ke koho, nohoo o ka oihana i loaa ka palapala hoike no loko ae o kona poe iho, he pookela, he hope ko lakou hoa ana. pookela, he kakauolelo, a he puuku dala, ma Pauku 333. Ē kohoia eha i kela ke ano ai ka manawa a lakou e manao ai e makahiki keia makahiki, e ka poeikohoia o koho. ka oihana. Pauku 341. Ina e puka mai ke ahi ma Pauku 334. E hooponoponoia ke koho ke kulanakauhale, alaila, na na kanaka kiana o na luna i oleloia ma na pauku elua naiahi e hele koke ma kahi e wela ana, rae maluna ae nei, e like me ke kuhikuhi ana o ko lakou mau kaa kinaiahi, ka ohewai, mana rula hooponopono o ka oihana. kau,.alapii, a me na mea paahana e ae, a Pauku 335. Ina manawa a pau i puka malaila e hoohana aku ina kaa me na mea mai ke ahi, na ka Luna Nui ka mana e hoo- kinaiahi e ae, me ko lakou akamai, a me ka ponopono, a e kauoha aku i na hoa a pan o ikaika, mamuli o ke kuhikuhi ana o ka Luna oihana kinaiahi, a nana no e kuhikuhi Nui; aole hoi lakou e haalele ia wahi me ka aku e hoonohonohoia na kaa kinaiahi ma ae ole o ka Luna Nui. kahi kupono e hoohanaia ma ke kinai ana i Pauku 342. I mea e makaukau loa ai na ke ahi. E hiki no ia ia ke haawi aku i ka kanaka kinaiahi ma ka lakou hana, e hoohomalama ana me ka hoohana ana o na kaa lo iwaho lakou i ko lakou mau kaa, i kela kinaiahi, me na hakeke, a me na mea paaha- malama keia malama, i # hiki hoi ke holoi a nae aee pili ana i ke Aupuni, i ka poe ka- hoom aen i ae * na kaa, a * maa na kanaka i ka naka kinaiahi nna e manao ai he pono, a e hana; a ina e hiki ole mai kekahi o lakou hiki hoi ia ia ko lawe hou mai e like me ko- ma ia hana ana, e hooukuia oia i ke dala e na makemake; a e nana oia i kela hnpaha like me ka mea i hooholoia e ka hapanui o keia hapaha makahiki, i ke ano o na kaa ki* kona papa. naiaha, na halekaa, na hakeke, me na mea Pauku 343. Ina e hiki ole aku kekahi i paahana e ae, a e hoike aku no ia mau mea kanaka kinaiahi ma kahi e wela ana i ke imua o ke Kuhina Kalaiaina, me na inoa ke- ahi, a ina e haalele oia i kana kaa a mea kahi ona hoa a pau o ka oihana. Ina ma paahana e ae, me ka ae ole ia; a ina paha e kekahi manawa, ua pono ke hana Hou ia ke- hana ole oia ikana hana, oiai e aoho ana lakahi o na kaa, a o na mea paahana e ae, kou ma kahi wela, me ke kumu pono ole, e alaila, na ka Luna Nui ka haha aku no ia uku oia no kela hewa keia hewa ika ukuhoomau mea. pai i kauia e ka hapanui o kona papa, a e Pauku 338. Ina i hiki ole aku ka Luna hiki no hoi ke hoopau i kona noho ana i kaNui i ke ahi, alaila, n& ka Hope Luna mua e B»k« kinaiahi, ke hooholoia pela e ka hapahana i kana mau hana; a ioa i hiki ole ak» BBl o kona papa. laua elua, alaila, na ka Hope Luna alua e * P'auku 344. E hiki no ika poe i kohoia hana ia mau hana. ® ka oihana e hookuu aku i kekahi papa, ina

ua emi mai kona poe hoa, i hiki ole ai i ua papa la ke hana pono i kana hana, no na maiamaeono, ae hoopili aku ia poe, ke ae mai lakou, i kekahi papa a mau papa e ae, ke ae mai ia papa a mau papa paha a lakou i hoopiliia’i.