Ka Hae Hawaii, Volume 5, Number 9, 30 May 1860 — Ka holo ana o Houkuao i ko Nuuhiva Pae Ain[Illegible].— Helu L [ARTICLE]

Ka holo ana o Houkuao i ko Nuuhiva Pae Ain [Illegible] .— Helu L

Ua holo makou mai Hilo aku i ka la 17 9 Maraki. Maikai ka holo ana, aole pilikia, no ka mala pono ia e ke Akua. I ka la 10 o Apenla, ike makou i na aina elua o Tahuata a nio Hiwaoa. I ka la II, i ke ahiahi, ku ka moku tna Vaitahu, oia ke awa kaulana 0 ka mokupuni o Tahuata. •He aina keikie, a he ama pali nui o Tahuata. He pali kupono, a<)le e hiki ke hele a kaapuni i ka aiiia,' m« ka waa ka pono. O ke kiekie o Tahuata 3280 kapuai. 0 Levi Kaiwi n»« Luisa Pauana na kumu ma Vaitahu. He mea hou ko laua nohoana ma ia *hi—Hookahi paha makahiki. 1 ke ku ana o ka moku, holo koke mai o Kaiwi e uwe mai ia makou me ke alohaame ka waimaka. j Ua holo koke au iukn a komo iloko o kona hale a uwe ia Louaa a me ke kaikamahine a laua. Hauoli nui makou i keia halawai ana ma ka aina maiihini. Maikai ka hale o Levi Kaiwi, ua paa i ka pa pohaku a puni, a ua kanu ia na laau iloko. Ua hele ma» na hnahanau, na kane na wahioe a me na kamaiii a piha ka hale .OHoIi na kamalii a mē ko lakou lalau aoa i kuu lima a me ke "kaoha" mai. Ona kane, aoie kapa iki, he malo wale no. ioa ko lakou inaka a me ko lakou ili, a j paa i ke kakau. Eleele l.oa e like me ka nika, pono maoli ko kn nika eleele, noka mea, ua hana ia pela e ke Akua; aka, o keiaēleele ma Nuuhiea, ea kanaka no ia, a he mea kue, a he mea uhi i ka ke Akua hana. Weliweli ino no na maka o keia poe kanav >■ lw, • Maikai na wahine a me na kanialii. Ua aahu na wahine i ke knpa wauke, n o na koiki hela wale, aole kakau ia na wahine i ka maka, ma ka wawae ke kakau ana, a he wahi men iki hoi Uia ka lehelehe. I ka pule ahiahi, ua hele mai ke alii kane me kana wahine, a me na haumana a pau r e iohe i ka olelo a ko Akua, a e pule pu. (Ja heluhelu lakou i na kanawai he umi a me ka pule a ka Haku, a me kekahi mau pualu e ae. I ka ia 12, ua hele au me. Kaiwi a mē kuu hoa hele 00 Hiio, o Timoteo Kapohano, e nana i na kauhale a pau o keia kahawai o Vailahu. Nui na laau, nui ka uliuli, momona loa ka lepo o na kahawai, ulu nui na laau kiekie a nuiloa; ulu mai ka nahelehele a paapu, no.ka mea, aole mahiai nui na kanaka, no ka molowa, a no ka nui 6 ka Mei oia ka Ulu, a me ka Ihi, o ka niu no ia. Nolaila, ua waiho wale ia ka aina, ua ike au i na hale kapu, na laau kapu, na ilina kapu, na puaa kapu, a me ko lakou wahi hula ma ke ano ino loa. He hale hapa ko lakou, ho hale uuku loa, he ilihune, he pelapela, a he ino . maoli. He hale ohe a he hao paha, kukulu ia ma ke kua, mena peu pokole ma ke alo, a ua ako ia i ka lau niu a me ka ulu. O ka loa o kā nui o ka hale, eiua paha anana, o ka laula, hookahi anana, 8 paha kapuai, a o ka ion o na pou ma alo o ka halc 3 a 4 paha kapuai. O ka hapalua o ka laula o ka hale, ua kipapa ia na pohaku omolemole no kahakai, a ua wniho wale ia ka hapalua e pili ana i ke kua, i kahi e moe ai. I ka moe ana, pili ke poo i ke kua, moe ke kino ma ka lepo,- ma kahi haahaa, a kau wale na wawaemaluna o ka pohaku. Piiikia maoli kakou ke moe peia. Aole waiwai iloko o'ka hale, ua hune loa, eia ka mea alakou i manao nui aihe waiwai, o ka pu, ka poka, ka pauka, kaipaka a me ka ipu puhi. Pau ko makou fc«le ana e makaikai, hoi makou e nana hoike. 1 tekajbi mapawa, ua 25 faMRMtw-a Kaiwl, « ilMMwa, ua

haalele kekahi poe, ua hele e hookamakama i na moku okohola, a ua hilahila i ke komo hou ana ike kula. Elun wuhine ike pono i ka heluhelu ma keia kula He mau wuhine noho pono laua, ua huli lea moi paha mnmuli o ka Haku, aole paha. Nui na miaioiiaii i noho ma Vaitahu, mai ka makahiki 1797 a hikiikeia manawa. No Berilania mai, a no Tahiti mai, a no Farani aole nae i na kanaka. Ua paakiki loa ma ka hewaj uo hapakema ia nae kekahi poe e na kurnu Farani; aka, aole maopopo ko lakou ike i ke Akua a me ka malama i ka oiaio. I ka makahiki 1842, ua holo mninamanuwa Farani a ua knua me Vaitahu; make nn kanaka, a make ho hoi na haole. Oke Kapena Hally, ua make ia me kekahi mau koa Farani, ua kano ia. Ua ike au i ko lakou kupapau, aia iuka loa i ka nahelehele. U« hana Farani na-papu a me na hale kaua maluna o na pali, a me na hale noho nia ke kahawai, a ua hana hoi i na hale no na kumu Farani, me ka manao e.lilo lea ka aiua no kē aupuni o Farani, a e noho loa lakou ilaila. Aka, ua haalele ia wahi, ua hanee na pakaua, ke waiho nei na pukuni ahi ma ka lepo, ke ku wale nei na hale nnho, ua haalele ia, aole he kanaka Fnrani hookahi e noho ana nia Vailahu i keia manawa. Ika nnna aku, na poho nui ke aupuni o Farani malaila. I ka makahiki 1859, ua hele o Kaiwi ma e noho ilaila, a ke noho oluolu nei laua malaila. E loaa paha ka hua ma Tahuata, e loaa io no ke hana laua me ka pnulele pono, me ke aloha io ame ka pauaho ole. He aina uuku o Tahuata, he 154 kanaka, a ua 300 paha rna ka moku a puni. T. KOANA.