Ka Hae Hawaii, Volume 5, Number 15, 11 July 1860 — Kekauwahi o ka Olelo a ka Peresidena o ka Papahoonaauao. [ARTICLE]

Kekauwahi o ka Olelo a ka Peresidena o ka Papahoonaauao.

E NA ’Lll A ME KA PoEIKOHOlA : E like me ke kanawai, u me ka hana ana inamua, ke hoike aku nei nu ia oukuu i na hauu iluko 6 na mukahiki 1858 a me 1859, u nie kau wahi o keia maknhiki, e iike me na mea i hoikeia inui. 1 ka hooinakuukau ana i na [inlupala e like me kem, ua hoike aku nu imua o kn Ahaolelo i na mea nno nui i hanaia iloko o ka oihana, iioko o ia munawu, a me na oleio hoakaka |iu, inino[)0|)oi ka Ahaolelo ka hana ana. Pela nu hoi i keia maiiawa, e hoike ana au—1. JVb na kula liilii o kt Jlupun* 2. No na kula tcae. 3. Kela mea keia mea; oia hoi o ka Hae Haieaii, o ka poe mare } hanau , make, helu * na kaiiaka, na aina o na kula, na palapala helu, a pela aku. I. JVo na Kula liilii o ke Āupuni. Ma na Pupa Helu i huiia tne kein mahope, i hanaia mamuli o na paiapaia hoike hapaha o na Kahukula, a tne na Puuku no 1858 a me 1859, ua maopopo na mea nialaiu nei: Iloko o 1858, ka uui o na kula liilii, 293, Na huuma iloko, 8628, i’oe heluhelu, 6016, Kakaulima, . 3966, Ma ka helu, 4619, Ma ka Palapala Aina, 3101, , Ma ka pa-ku-li, 2132, Na la a pau i huiia, 62476, Na la i aoiu'i kela kula keia kula nwarika , 179, Na luiumana iloko 6 keia kula keia kula, 295, Na elala iilu i ka haumana hookahi i ka makahiki, - $3 38 Na d:ila lilo i ka la hookahi, . 01 8-10 Na (lala lilo i ko kula i ka lu hookahi ōōj Nu daia lilo i ka makahiki 99 71 Na dala lilo i ke kumu Hu ka malama 6 78 Ka loaa mai a me ka lilo tio na kula liilii iloko o 1858 Koena i na Puuku i*mmri l, 1858, ' $26,165 68 Ka loua ma ka auhau kuia iloko o 1858, 34.994 Huiia, $61,149 63 Ka iilo no na kula liilii iloko o 1858 29,215 02 Koeua i na Puuku Dukemaba 81, 1858. 31 934 61 .. Huiia, $61,146 63 Lilo i na kumu kula iloko o 1868. 17,306 63| Lilo i na hale kula, 4‘ō48 70' 1 Lilo i no Kahukula, Lunaauh. Puuk. ke., 7,359 64 . iVa Kula iloko o 1858. Ka nai o na kula liiiii 284 Ka nui o na haumana 8628 Kn nui o na haamana iloko o ko kula awanka 30J Ka nu.i o nalaikolaia kehuiia 54.666 Ka nui « na la i ke kula hookahi 192i Ka nui o na kumu a pau lon 290 Ka nui o na haumana heluhelu 4535 Ka nui o na haumana ma ke kaMkaulima 3662 Ka nui o na haamana ma ha helu 4407 Ka nui o na iiaumana ma ka Pulapala A. 4969 Kn ka Pa-ko-li 3464 Ma ka Hulikanaka, 477 Mn ka Huailona Helu, . 476 Ma ke Anahonua, 427 Ka nui o na keiki kone, 6099 Ka nui o na kaikamahine, 3629 Daia lilo i na kumu, $20,695 93 Dafa lilo i ko kumu hookahi i ka mal. 7 96 7-9 Dala lilo no na Hale Kula, 6,1?9 12i Dala lilo i na Kahukula, Luna Auhau, Puuku&e.. ’ 7,230 40 Dala llio i kela kula awarika, 120 30 Dal« lilo no ka la hookahi, 62| Dola lilo no ka haumana hookahi i ka mak. ,3 96 Dala lilo i ka haumana no ka la hookahi, 02 Ka loaa mai a me ka liio no na leula liilii iloko o 1859. Koena i na Puuku i ka la I o lauuan 1859, $31,93461 Ka ioaa ma ka Auhau Kula, 31,491 49 HuiU, $63,426 10 Ka lil.o no na kula liilii, '. 34,166 47 Koena i na Puuku lau. 1, 1860, 29,260 63 Huiia, $63,430. 10 Ua maopopo ma na papa helu i oleioia maluna, na dala loaa a me ka lilo ma na Mokupuni, a me na Apana, a nae na moa e lilo ai. Aiama ka Hoie Oihana na palapala e manpopo oi ka pololei o na huahelu maluna iho, a ina e manao ana ka Ahaolelo e nana, ! pooo no. He i eahi olelo hoakaka. : Ua emi ka nui o na kula liilii o 1858 ma- . lalo o 1857, he kaemi; a iloko o 1869, he 28 ka enai malalo o ko 1858, a ua oi aku nae

ka nui o na haumana iloko o 1859, he ltJ8 maluna oko 1858. Eia ke kumu o keia lo- j li ana, ua huiiu kekahi mau liiliimaka- J hi kupono, i oie e poho ke dnla, oiaf' ka mea i emi ai na kulo; a ua inahuahua nae na haumana, no ka ikaika » nn kumu, a me na Juna a me na makna, a mahope inai nei, ua kuuia na keikikane, mai ka 16 a i ka 20 inakahiki, i ka aohau kula, oia ke kuinu o ko lakou haalele mainun. Ua hookoia no hoi ke kannwai koi i na kamalii a pau, mai- ka makahiki 6 a hiki i ka 16; e hele i ke kula ma Lahainn a me Honolulu, ka holo ikaika ana., Ma Honoiulu, 200 ka mahuahua o na haumana iioko o 1859 mainua o na inakahiki mamun. Ma ka’u palapala makaliiki mainua, ua hai aku wau i ko kmnu no ke koe nui ana o k« dala i nn Puuku i kn pau'ana o ka makahiki; oia hoi, i ka hnpa hope o ka makahiki k* olii ana i ka auhau kula, a oia ke ola o ōa kumu a hiki i ka manawa ohi hou, i kekahi makaiiiki mai, j £ ike nna oukou, ua oi ka lilo no nn kula ; iloko o 1859 mnmua o 1858, eia ka oi, ha he $4,850 45. Eia ke kuiiiu; ok« oui oka lilo i na hale kuln ma kekahi mau Apana, a ua hoonui ikiia ka uku o na kuinu, a ho mao ,. • \i - r-'* u ■ mea m e pono ai na kula. v ; ; 5 Ua emi ka poe heluhelu a nw ka poe knu i hoike ia mai iloko o 1859, maialo t>4jtin 1858, aole nae o’u manao, ua emi maoli ka ike o na haumana. Ua aoia nae na Kahukula e hoike' inai i ka poe ike maoli i kn heluheln a me ke kakau me ka pololei, a oia wale no i Eia kekahi, ua haalele keknhi poe haumaha i na kula maoli n komo i na kuia haole. a ua komo na kamniii liilii ike ole ihiko o na kula inaoli, e pani i ko laknu hakahaka.' a nolaila, ua eini ka poe ike i hoike ia mai.. “ Ua emi ha dala ioaa no ka nuhan kula ilpko o 1859, malalo o ko 1858, he $3 602 61; ; nole hoi maopopo lon ia’u ke kumu o liela ? emi ana. No ka hemo ona keikikane mai | ka makahiki 16 a i ka 20 i ka auhau : ;> v oia paha kekahi kuinu o ka emi aha, aole naa i maopopo loa. ' •• f Ma keia papa helu i oleloia ua maopopo. ua mahuahaa na Ja kuia ikelama- | kahiki keia makuhiki. Iloko o I867, he I64 5 nn la kula awanka; a iloko o mwm,- 1 a iloko o 1869, he I92| na la me ka mahuahua ana o na haumaAŌ 4{Ufn1 hoi ka nui o na kula, pela no e hiki aPi h» Kahukula ke hanwi mahuahua i kahi d«I« i kela kula keia kula; a he mau mea hoi ia • pono ai na haumana. .. Eia hoi kekahi; ua oi aku na keikiktfi« mamua o na kaikamahine iloko o na tiu]a,|ui 1570 ka oi. He mea mau ina kaikamāl))©* t ke haalele ike kula ika wa opiopio; a»4ia ‘ i keikikane, ua honmau aku no ka manalf «ipa e loaa ka lakou hana mahope; aoa ihajaao |i kuhihewa na makua, oa pouo ke hoonaauao ' ' y ina kaikamahine, aole nae o lakon manao | nui ika naauao ona kaikamahine, he kohi- '4l hewa ia, a ho ia mau mea, emi na kaikemahine iloko ona kula. I kuu kaapuni ana • .|1 nana i na kula, ua kaumaha wau no kuu ik* ana ika hapa ona kaikamahioe, t uapalpai ' 1 ikaika wau i na makua e noonoo ia mea; -k-m aka, ua ike na makua ika waiwai oka naa- : ',i uao oke keikikane, manao lakou, e lilo ©pa V. -1 paha ia i kan&ka kanlana mahope, aple ni* ; I noonoo lakou, aia ka pomaikai o ke kanaka v .ri ame ka lahuikanaka hoi iloko oka niaaao j 1 ona kaikamahine. “ M . Eia kekahi, ua 3,464 na haumano i aofi i II ka pa-ko-li iloko ona huia i kn makahiki i ' hala iho nei, aole nae i manaoia ua sttt|ui loa ma ke mele maikai. Ua lealea « kamalii i ke mele ana, he mea hoi ia ē ihluo- v 9 lu ai k‘o lakou mnnao ika heie i kp kg(», i " pau ai hni ko lakou makemake i' ; ni'’niet« ')*Ē naaupn kahiko, a h maeman fli ko lakPnihiaa. Ina akamai na kumu i ka pa-ko-li, ©aka > l no i na haumana; aole nae he ooi ka -V ; »| kaukau ma ia hana, 'H ||