Ka Hae Hawaii, Volume 5, Number 19, 8 August 1860 — Na Palapala no ka Hae. [ARTICLE]

Na Palapala no ka Hae.

Palapala mai o J. G. A. no Honolulu nei, aka, no ka ino loa o na hua, a no ke kiko ole, aole au e hiki ke wehewehe i kona wahi manao, a ua kiola au i kana leta. Ua loaa mai iaʻu kekahi leta o Kekukahiko, o Kona, Hawaii, me ka ninau mai no M* a me N*, a me HU+ a me B*, a me W*, penei :– "O ko lakou inoa iho la no anei ia? Oia wahi hua hookahi iho la no ?" A eia ka lua o ka ninau, “ Heaha lakou e noho nei, he mau kanaka maoli paha, he mau haole paha?" a ua olelo mai he uluhua no iloko o kona kino, "No lakou ka uluhua ana, aole okana mai, uluhua maoli, ukiuki.” Na M* a me N*, a ine HU+, a me B*, a me W* e hai mai i ka mea e pane aku i keia. Eia ma koʻu lima kekahi palapala o S. P, Heulu, o Manapala, Kohala, Hawaii, i kapa ia, "Kahi nu Hou o Makapala." Kainoa he ia nui maoli paha keia nu hou, a i ole ia he pepehi kanaka maoli paha: aka, i ka heluhelu ana haule ka manao ilalo, no ka mea, he wahi olelo no ka ua nu hou nei no kona haule ana iloko o ke kai, a no ka holo loa aku o kona waa me ke kanaka ole oloko. Auhea ka nu hou o Makapala ? Akahi wale no anei haule ke kanaka o Kohala iloko o ke kai ? He mea mau kela ma keia pae aina; aohe nu hou. Kakau mai o S. M. Naukana o Koolauloa, Oahu, no ka akamai o na Kauka haole i mea e mahalo ai ia lakou, a o ua Naukana nei he makaainana no ia o Ukeke, ka Peresidena o ka "Poe Hui Hoonuu Luai.” He olelo maikai ko Naukana, aka, ua hui pinepine au ia mau manao no na Kauka Hawaii; nolaila e waiho au i keia leta ma ka papa, o lilo keia Nupepa “ i mea hoopaapaa wale no me G. B. Ukeke,” wahi a kekahi Lunamakaainana naauao (?) Eia ka hapa uuku o kona palapala. “E G. B. Ukeke—I hele aku nei hoi oe e wehe i nn pilikia o kanaka a pau loa, a koe pilikia ole iho. E like me ka olelo e hele ana oe e hoopau i na dala auhau kula, &c.; kainoa o kau hana ia—Aia no ko Lahainaluna poe a pau maloko he poe akamai, aole nae o lakou hoopau manawa ma na mea e ae e like me ko’u Lunamakaainana, lilo nui i ke kamailio ma keia olelo maluna. Aka, o kekahi poe o na Kahuna Hawaii, he kupono no hoi—A o ka Ukeke manao e olelo nei, ua oi aku ke akamai mamua o ke Kauka haole, he kuhihewa ia. Kupono na manao o HU, a me S.” Palapala mai o M. K. o Maui, me kekekahi olelo paipai no na Luna Makaainana. Hoohalahala no au no ka loihi loa o ua palapala nei, aole kupono i ke paiia; eia wale no ka manao nui iloko o keia leta, o ka hooemi ana i na dala lilo o ke Aupuni, a no ka malama pono ana i ka waiwai o keia lahui. A ua hana ka Poeikohoia mamuli o ua manao nei. Ua palapala mai o S. W. B, Kaulainamoku o Honolulu nei, no ka “pono ole o ka hana a na Lunamakaainana,” me ka mahalo i kekuhi olelo a Ukeke ! Ua ike aku la kela i kekahi Luna Makaainana “e noho hookano ana ma kona noho iho, a kau ae la na wawae maluna o kahi pakaukau palapala ana, ma kahi peni hulu i ka pepeiao,” a pela aku. Aka, he mau olelo henehene ko Kaulainamoku, a he olelo hoopaapaa wale, me ke kumu ole; aohe au e hookomo ana i na mea o ia ano. Ua kokua mai o Kaeleowaiwaipio, no Waimea, Kauai, i ka Hae Hawaii, i kekalu leta, i mea e hoolaha mai o a o i ka maikai o ke i Kilauea ka mokuahi. Eia ka hapa o kana i oleio, ke kahea mai nei ke Kilauea, penei : i Waimea, Kauai, lulai 27, 1860. E ka Hae Hawaiie : Aloha oe, ka luna ma-

ma i ka lawe ana i ka ike ma keia mau mokupuni mai Hawaii a Kauai. Ua lohe no paha oukou iaʻu, "Owau keia o Kilauea." “ E nana mai okou ia’u, ua hele mai au me kuu hanohano no a pau, mai kuu aina hanau rnai, oia o Amerika Huiia, i hanohano no oukou, pehea ko oukou manao? E kiola anei oukou iaʻu me koʻu hanohano? A e hele maluna o na kauwa mua a oukou, oia o ka Moi ma, Kamalalehua ma, Kinoole ma, a me na mea like? Eia ka ninau, o ka Lio mama i ka holo, a o ka Lio mama ole i ka holo ana mahea oukou? O ke kaa Lio, o ke kaa Bipi, mahea oukou ? He mau mea hoohalike kupono keia ia oukou. Owau ka lio holo mama, a o na Moku Hawaii mua kn lio holopa, pupu, nuha, mama ole i ka holo ana. Owau ke kaa lio, o lakou na Moku Hawaii, ke kaa bipi, pupu ka ka hele ana, nalulu ke poo. Eia hoi ka ninau o J. W, K. o Honolulu nei, penei ; Heaha na puu huahelu e 9? e like ana na huahelu mai ke kahi ma kahi o na kahi a hiki, i ka 9 ma kahi o na 1, a e kue ana hoi na huahelu mai ke 1 ma kahi o na 10, a hiki i ka 9 ma kahi o na 10, i hoonui pakahiia me kona puu huahelu iho, a i huiia hoi na loaa, i hiki aku ai kona hailoaa i 33,225. Heaha ua mau puu huahelu la 9? Palapala mai o G. W. B. Halemanu, Waipio, Hawaii, no ka make ana o Emi, he kaikamahine i aloha nui ia e kona mau makua a me kona makamaka. Ua piha akahi aoao me ka hapa o kona leta i ka olelo hoomaikai ia ia a me ke kanikau. Aole au e pai ana i na palapala oia ano. Owai la ua Emi nei? He alii kaulana anei? He kanaka wale no paha? He makemnke nei anei na kanaka o Maui, o Oahu, a o Kauai, e ike i ke kanikau aloha no ua kamalii wahine nei o Waipio ? Ke hele nui mai nei na kanaka me ka nonoi mai ia’u e pai i kahi kanikau no kekahi hoa aloha i make. Hoole pinepine au ia lakou, no ka mea, ina e ae aku owau, o ka piha loa no ia o keia nupepa i na kanikau aloha. A heaha la ka waiwai o na kanikau? A ua kakau hou mai ua Halemanu nei no ka halepule i kukuluia ma Waipio, Hawaii. He hale nui no ia ; he 66 kapuai ka loa, he 32 kapuai ka laula, a he 27 kapuai ke kiekie.