Ka Hae Hawaii, Volume 6, Number 5, 1 May 1861 — MOOOLELO NO LOPIKANA KULUKO. [ARTICLE]

MOOOLELO NO LOPIKANA KULUKO.

j He wuiii Olulo nuna i nolin Iwakaluakamnnmwahi Miikaliiki ma kekahi mokupuni kiinaka ole, a me kona Huopakele ia ana kekahi. MOKUNA XXIII. la mukou i konio ai iloko o ka miku o kahi muliwai, liopu iho la kuu maka i ka Paniolo, oia hoi ka Paniolo a’u i hoopakele ai i j ka niake maimia, aole i nalo iki kona mau nanaina ia’u. Kauoha ae 1« au i na mea a pau iloko o ka wnapa e noho mnlie, a na’u no e pae mua iuka ; aka, o Poalima, ike aku la oia i kona inakuakane mn knhi mamao iki, a hoomea iho la oia e lele iloko o ke kai, ke ole au e ae ia ia e pae maukn. lu in i keehi ai i ke one o kuhakai, leleie mama aku la oia, me he pua la i panain i ke kakaka, e lioni pu ine ka inakua oiih. E hnokaheia no ka waimnka o ke kannka lokoino, ina iia ike oia i ka olioli ano e maoli o kein wahi hupo i konn halawai pu ann me kona mnkuakane. 1 ka la 1 o Apenla, 169ō, oia ka la a’u i hehi hou ai i ka honua o keia mokupuni, knhi «’u i hoomnnawanui ni manuia nona makahiki he nui a me ka mehameha hoi. I ka hookokoke ana mai o kuu Paniolo paulele i ka waapa, aole ona wahi manao iki, owau no kekahi malaila ; a 'liu.ltū iki, hoike aku lu au i kuu alo ia ia, me ka ninau alui, “ Aole anei oe i ike ia’u ? ” Aole i pane mai kela i hookahi huaolelo"; aka, haawi ae la oia i kona pu i ke kanaka i hele pu mai ai me ia, me ka hamama ae o kona mau limn, a hele mni la oia a pulike mai ia’u me ka honi iho. Oielo mui oia, ua naaupo maoli no kona ike ole mai i ka mea nana i hoopakele ai i kona ola, ine he ahela ia i hoouna rnai ai mai ka lani mai. Kiina aku la oia i kona poe kahnkn, a noi mai la hoi oia iu’u, e noho hou iloko o kuu hale kahiko, kahi a Inkou i hoano e iki i ko ke ano i ka manawa a’u i haalele aku ai. Ua ano e io maoli no ia wahi ; no ka mea, ua ua kanu no lakou i na laau he nui loa a paapu hoi a puni ia wahi ; ua kanu ia hoi ia mau laau ma ke ano pohihihi lua u me ke keekee hilihonua, me he kuamoo e lauwiii ana io a ia nei, a ua like kona ano me he wahi ululaau alanui ole la, kahi i hiki ole ai i ka mea walea oie ke hele me ke alakai ole. Ninau nku la au i ke kumu i hana ai lakou peia. Hai uui iho la oia i ka mooolelo o na mea a pau i loohia ai ia lakou oiai o kuu noho ana ma na aina e. No ko lakou hopohopo ana no ka holo pinepine mai o na hupo, ua hana lakou i na mea he nui e pale aku ai ua mau hupo oei, a nolaila, ua kanu lakou i keia mau laau, a noka ulu koke, ua lilo ia i wahi hulili ikaika. Olelo hoi kela, ua pinepine no ko lakou hoouka kaua ana’ me ua poe la, a ua lawe lakou he mau pio, a no ka hana oluolu aku i ua mau pio nei, ua lilo lakou he poe hoolohe. 0 ka poe Beretania i kipi ma ka moku kekahi i hakaka pinepine' a hoohihia hoi i ka noho maluhia ana ; aka, i neia wa, ua hoi hou lakou i ka hoolohe, a ua noho .oluolu lakou a pau, Ua mare kekahi me na wahine a lakou 1 Uvre pio ai ; a nolaila, ua hooano e maoli

no kuu wahi uuponi uuku iloko o na inakahiki eiwa a’u i noho ai ma kekahi aina e nku. A pnu kana, olelo ae lii au ia ia, ua hoi houmni nei au e hookupaa ia lakou, aole no e iawe nku ; a nolaila, ua lawe pu mai au i na mea a pau e pono ai ka noho ana, n me ka poe paahana no kekahi. # Ua halawai pu lakou a pau e lohe ui i keia olelo u’u, u ninau pakahi au ia lakuu a pau, ina ua oluolu e huopohala ue i ka manau lokoino, a e noho pu .iie ka lookahi o ka manao. Ae mai la lakou a pau i keia immao, me ka olelo iho, ua oluolu lakou e noho malaila a e make malaila, ihe ke kue ole o kekahi ino kekahi. la lu ae, hoomakaukau iho la makou he ahaaina inii loa, a ua nui wale ka ai a me ka ia, n me na mea inu i hoomakaukauia, a ua nanea niakoii a pau 'i keia hana hoonalo opuino. A pau ka ahaaina, haawi ae la au ia lakou i ka lole, na paa kuinaa, na papale a me na kakiui. Mukahahi lon ae la lakou i ka olioli nui luunu ole iaai i keia pumaikai i hiki mai ia lakou i ka manawa a lakou i manao ole ai, a ua nui hoi ko lakou aloha iu’u, no kuu nialama pono ana, mo he mea la.owau no ka makua 6 lakou, a o lakou hoi he mau keiki na’u. Hoolako hoi au iu lakoii i na mea paahana a pau, no ke kukulu hule anu a no ka mahiai ana, n me na mea e ae e pomaikai ai i ka noho malu ana. Ano la, ua hooponopono maikai ia na mea a pau e pili ana i keia mokupuni, a kupu ae la ka manao iluko o’u e hoi hou i kuu aina hanau, me ka haalele loa i keia wahi, aole loa e hoi hou mai, no ka inea, ua kuonoono lua ka noho ana o kanaka maanei. Mahope o ka noho ana he iwukalua la iwaena o lakou, ee hou au maluna o ka moku i ka la 1 o Mei, 1695, n ki iho la makou i elima pu aloha, a hnlo uku la inaknu no Pelekila. 1 ke kolu o ka la, kokoke loa e napoo ae ka la, loaa iho la makou i ka pohu loa, a nu ka ikaika , loa o ke au, ua lawe hou ia ka moku ma kahi e pili ana i ka mokupuni a makou i hualele ai. A hala kekahi mnu horu, huea aku la makou i kekahi mea nui eleele e lana ana ma ka ili o ke kai ma kahi loihi aku, aole nae maopupo iki kona ano. Pii ae la ka malamamoku iluna ma ke kia me ka ohēnana e makaikai aku ai, a hoeho koke iho la oia me . ka leo nui, “ He poe kaua nui ! he poe kaua nui e!” Paneakulaau, ‘* E ka naaupo, heaha kau e namu mai la ?” Pane mai kela, i . mai la, “ Mai huhu oe, e ke alii, no ka mea, he oiaio no ka’u i olelo aku nei, he poe kaua nui, a he auwaa nui no hoi la kekahi, ua paapu loa ke kai aole o kana mai o ka lehulehu, a ke holo mai ,Ia lakou ia nei me ka mama loa.” Haohao nui iho la makou a pau i keia mea, a o ke kapena hoi ua hopohopo loa oia, no ko maopopo ole ia ia o keia mea kamahao, a manao iho ia oia e pau ana makou i ka pepehi ia, a me ke kaluaia. No ka pohu loa o ka moku, a no ka ikaika loa o ke au i lawe ai ia makou i ka aina, ua poho iki ko’u manao i ka makau; aka, paipai aku la au i tm luina a pau e hooikaika a e koa ai hoi, a no ka akaka loa ua manao oa hupo e holo la iloko o na waa e hoouka kaua mai ia makou,

kuu aku la niukou i ka heleuma me ka opi iho ona pea. Oka makou mea i makau nui ai, o hoa ia auanei ka moku i ke ahi, a malaila e hoopiu iu ai ka moku ; a nolaila, hoomakaukau iho la mukou i kekahi mau pea i pulu loa i ka wai i mea e kinai i ke ahi. Aole liuliu a kokoke loa mai la na hupo ia makou, aole nae i lehulehu loa ko lokou nui e hke me ka mea i manao mua ia, aka, helu aku la makou i na waa he hookuh! hanen me iwakalua, a he umikumamaono ka nui n na kanaka iloko o kekahi o na waa, a no kii pakela loa o ko lakou nui i'ko inakou, ua luuluu loa ka manao o makou. la lakou i hookokoke loa mai ai, makahahi loa lakou no ka ike ole i ke ano o makou. Holo lakou a puni ka moku, a kauoha ke kapena e pale aku ia lakou, oole e holo pili loa mui. Peahi iho la na luina i na hupo e Iioi i hope, a hoi iki aku la lakou ; aka, i ka h«i ana ae, pana mai la lakou i na pua kakaka he kanalima iwaena o makou, a ua ku kekalii kanaka ma ka wawae. Aole nae au iae aku i na luina e ki aku i na poka, aka, ua kukulu la iluna kekahi mnu papa i paku e pale ae a« i na pua knkaka.