Ka Hae Hawaii, Volume 6, Number 5, 1 May 1861 — He wahi Moolelo.—Helu 3. [ARTICLE]

He wahi Moolelo.—Helu 3.

Eia na alii o ru» moku eono «> ll-iwaii , malalo ae o Keawenuiaumi. no Kohala o Wa*. hilani, no Konn'.o Elm, n>» Kau o Hunu, no Puna o Hikinakala, n« Hilo ō Kulukulua. im’ Hamakua o Amin. He walii kamailio no nae kekahi a ua keiki lu inn kela |)><e ulii ihainua oe o kona ka-j inuilio ana n.e K*-awenuiniimi, no ka meu, i kona ike ana i.kela ahi keia alii, hai aku la . nn ia i ko lakou inau inoa, a ine ko laknu j mau aina, oiu' hoi nu moku eono, a me ke kee oia mau wahi. Oia kekahi inea a l’akaa i ao ai i kana keiki o ke kahea i ka inoa o na alii, nolaila i kona ike ana, ua hana ia pela. Ike aku la ia i ku holo ana mai o kekahi mau waa kuulua maikai, hai ne la in i kona makuakane, eia ka waa o kuu haku, hoole aku la o Pakaa, aole ia. Ninau aku la ke keiki, a owai? i rnai la o Pakaa, o Wahilani 0 ke alii o Kohala kaheaia, alaila kahea aku la ia penei; “ O ua alii o makou o Kohala o L Wahilani, aole no hni he alii, he kaukau alii no, he peepee puko no Kohala, ka ia oia aina he uhini, i ka lau o ke ko, a i ka pua o ka mauu, he aina ia ole, a o ka uala ae n<> hoi ka ni, n o ke kee no h>>i ia oia aina, aohe no hoi o Waln.lani he alii, o ka ai niia nae ia Kohala, kapniaaku ai he’lii.” Alaila kaeo i iho la o Wahilani i ka olelo a ke keiki i kona alii ole, a i ke kee o ka nina onā, nlaila, 1 aku la o VVahilatii i ke keiki, i nahen kou ike ana e na keiki hoopunipuni? O kona huhu no ia a holo no. Hoea hou mai la mahope mai, hemau waa mnikai no, hni no ia ia Pakaa, eia ka waa o kuu hnku, liĀoie ae (a. o Pakna, aole la o Ehu na o ke alii o Konu, alaila knhea nku lu ia la Ehu; “ O ua ahi o makuu » Kona o Ehu aohe alii, o kn hele nna o Keawe- : nuianmi a n>»h>) i Kiholo, iho mai la o. E’hu fnai uka inai me na kiki liala, u ai iho ke alii a inaona, liio ae la o Ehii i Ueiki hookama j alaila, haawi aku la o Keawenuiaumi ia Kona nona, nolaila alii ai o Ehu, aka, uoheahi maoli.” Huhu no keia alii, a o kona holo no ia. ..’ v • • • Hoea inai la niahope inai he mau wāa hou no, hai no ia in Pakaa, eia kuu haku, hoole ae la noo Pakaa, a«le ia, o Huaa na o ke ālii 0 Kan, a kokoke mai la. kahea aku la ia, penei, C) ua nlii o makou o Knu, o Hua»; aohe iiIii, lie kaukau alii no, he kaka laauilimn no Kama>»a,. ka wai auau no ia oia aina, a o kolaihi kee no hoi ia, ua noho au ilaila a ike ” O ka huhu no keia o Huaa. i kona hoole in’ku, aohe alii, a o kona holo koke aku I» no i«. ■ Muliopo mai o lakoii hoea # hou mui la he hiau wna kaulua inaikai no, hni ae la no ia i | kona maknākn'iie, eia kuu haku, h«>>le aku la no o Pakaa, aole ia; aka, o ke alii nu o Puna o Hikiaiiakalni kaheaia. “ O ua alii o mnkou o Pihih o Hikianakala, aohe alii, he maka kokala lauhala, p ka ai ana nae ia Puna, i ia ih» ai he alii, aohe ulii.” O ka huhu no ia o keia alii a holo no. Mahope inai o lakou ike hou aku ia no ia 1 kekalu mau waa hai ae la no ia ia Pakaa, eia kuu haku, hoole n« o Pakaa, aole ia, aka, o ke alii na-la «. Hilo o Kulokulua, kahea ia. “ O ua ālii o makou o Hilo o Kolukulua, aole alii, he pahelehele opae no Waiakea, a pau ka pahelehele ana, kau ae la ka * pulu i ka pepeiao, nohe olii, a o ke kee no hoi ia oia ainu.” “Mahope mai olaila ike aku la ia he man ywaa h>»u no, hai no ia ia Pakaa, eia"kuu hu r ku, hoole no n Pakaa aole ia; aka o ke alii , na o Hamakua o Amia, kahea la. “ O ua alii o makou o Hamakua o Anua, aohe alii maoli, he pahelehele puhi nolaila, waiho aku na manamanalima i ka paala me ka maunu, pii mai la ka puhi liilii ma ke kowa o na manamanaliuiu « hoolei ne la i ka ipu, o ,k:i ai ana ae nae ia ilainakuu, kupa ia aku ai he alii, uohe alii. Pau ae la na ahi i ka hala me ko lakou inainu i keia keiki, i kona hoole ia lakou aohe ahi. a ine k<>na hai ana i ke kee o na aina o lakou, hoea mai iu na waa o Keawenuiaumi mahope, Ninau aku la o Kiinpnkaa, nowai htiwan? Hai mai la o Lapakahoe, no Keawenuiaumi he waa, alaila paha aku iu ia penei ; A nou ka ke-na wna, Aua n hiki ke knmu ino, Ke kakai kepa ua lalauli elehiwa ke p>»o o ka • nou mauna o Aluli i ka ino, Me he aahu eleele i holohia la ke alo alu o I ka paii <» Kawaiknpu, 1 holoa e ka hoio poopoo, Hoku kihe 6 ka wai, kai-kai kihe o Mauna,

ILele-ka lnlu koha i ka lahi, : O ka le<» o ka h«na kuaiwu lea, (3 ka leo o ka hona uwe, E honkala alu» ana i kai awe, • Ua like me ka hi'w'a i |<iki (>«a, : Ke oma lele aukai o Malel> waii, Hoolewn ka ukaiia i ke kua, : Piilui o Kaiila, ■ Pali kui, |»ali hono Wailan ina, : Kui ulu», hono aku Kn pn.li, 1 Iluna o Pueohalunui, • I ka pali pneo-e-aha la, A uu-la nku la keia he poe wnlnne kekahi āiu pu me ke; alii, alaila pnha aku la ia no na wahine, penei; A ou a kapn lau ohi na wuhine, Kiihli ka inaim i ka pua ohia, Hele i kiilielei ke ala ua o wai Mahiki, Ka-ka ka puu wai ua o aia, l elia ino mahiki i ka ua, Aole mahiki i pahee i kn la, I pahee no inuhiki ika ua, . I ka wawae o ke kanaku, Wawae uku kuu hele a hiki, Ku ia o ka lahi i kii lu o Hilo, O ke ano nui o keia puliā a ke keiki e helei ana na uha o na wahine ina e hele i mahiki, no # ka pnhee oia wahi ika iia, pela knnn hoopili. ana i na wahinp, e helei ana na uha i ka au i kamoana no ka ināke. Alaila paha hou aku la no ia, e hoakaka ana i ka ino penei;. Kiaiiau! Kiauan!! Kiauau!!! ( Hiki ka ua, ka ino, ka makuni, No Puulenalena, nn Hilo no na—e,. No Koha i na—e, no Hakukano, no Waioluinēa, Nb i»o-i-na a ka hoe i ka ekea, A ka noonoo, a kn iliili, ,, A kuaiako i ka-i-na liu, A ka iako i ka hope, ., . J A ka poho i.nn hookele, E eu niai ka lemu, e pana na hoe, v ' Hukia ka lana, na.na ia ka ale, O kā wili, o ke pani, O ke kaa mai na o ka ale la hu-e mawaho, Ke hoolulu la i ka ihu o ka wna la-e, liooka-n,., Hb«kaa ia ka waa ku inaloko, O k.a wai inawāho a hui i ka puaiki, Punahele kaele i ka olulo,-Eia hoi au e ka,, make, A make oe o ka ale iki, A make «e o ka qle nui, A make oe o ka ale loa, A make oe o ka ale poko, O ka ukali o kuloko, o kuwa, O ka hakui.o ka nei, O ka opilii o ka lau lon, C3 kn ale hue, e hue mai auanei ka ale i ou wan la make. No ka waaiki ka make, pau pu meka waanui, Pu-a mai ona hne■« na ukaiia oka wan make, O ka hoe iki « ka h«e nni, u ka hoe loa o ka hoe p>>ko, O ke ka iki, o ke ka nui, o ke ka Ina, O kē ka poko, o ke ka peekue, o ke ka Inhiluhi, Piin ka hemahema o ka wan make, Mānao hoolana ka wan,* O kela lona, o keia lonn, Ume keln kaula, uine keia kanla, Molo kehi kiiii liolo keiu kini, Ku ka nnulu nni, popoi kn nalu iki, Lele na laau ihu, lele na lāan hope, Ka-i ku pili a ke kahuna. Olohe kaele ke paa kuleana ole o ka la make, * ♦ * * Wehe ke kni nnu ku lia, Pulu ka uku kelo mea i ko kiki, Alina o»jk»»u e na hookelē, a me ke Kilo, A me ke Kahuna, a me kn mea i puu ka loina, E ike ai ua niau hooaele la i kn hoku o ka aina la pae, Alaila hoakaka ae lā ke alii o Keawenuiaumi i kona mimao, me ka ninau aku i na hookele, a me’ke Kahuna a ine ke Kilo, a me ka poe i pau ka loina no ko inkou ike, be la malie pahā keia, aole paha? no ka mea,| ua makau ke alii i ka olelo a ke keiki he la 1 ino ia, a e māke ana ina e hoopaa i ka holo, nole e pae e like ine ka Kuapakaa’mau olelo. Hoole uu hookele.’a mo ke Knhuna, a ine ke Kiln, a ine ka poe i ike i na l«ina, aole e pae > iuka. Alaila, lohe aku ia ia i ka hoole ana ae o ua mnu hookele la, a ine ke Kahuna, a me j ke Kilo, a me ka poe i ike i nn loina o ka; ino, karpa aku la lakou i ka olelo a ke keikii he wahahee, no kana olelo he la ino ia, alai-| la, pane hou aku la o Kuapakaa penei ; Ej ae e pae. Ua uhia ne la na maka e ke-e-a kai, Pale ka ike iku lalani oka nioko make, j Make eia i na ku, i na la wehe o ke au.

Wehe aku nuanei ke aii i kni. 'E iiamama uiui ana ka wuha o k;> mano, 0 ka waiia o ka niano, o kn waha o. Ua ale. Popoi iho in ne la make, <>i nhane i Hawnii e ke al.i knh, E pae he ino, 1 nehmei ka la malie, Iv holo la iiiai e oe ina na pae. Alaila hai liou ae la k« alii i konamanan o ka lua ia. Pehea kaknu e pan, e like m** ka manao n ke keiki, no ka mca, ina e hnlo knknu wahi ana, e hoi uhahe ana kakou i Hawaii, Alaila, pane hou inni la no iih honkele. Nawai hoi ka pne ako inka o ka la malie, ua paihi luna, ua maloo wai ole ka nnhelehele, ua hoi ke ao a ke kualiiwi. ua hoi ka rnakani a Kumuknhi, ;ua hoi ka opua i Awalau, ua hoi ka pauli makani Kualau, ua hni ka waa honulu lie awa kaikoo, ua hoi ka waa i ka lae maknni, ua hoi ke kai, ka wai a Manawainui. Mahea hoi ka ino a na keiki o keiu la ? Ke ann nui o keia mau. hana a ua keiki la oia no ka hoakiika nna i ka ino oia la, a me ko lakou inake ma ke nno o keia ninu paha, oia hoi na niele. A ina ka helu eha o keia monolelo e ike ai kakou i kekahi mau paha, a mo na makani i kaliea ai ua keiki la. S. K. K.