Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 2, 7 June 1917 — KAAO HOONIUA PUUWAI NO KA-MIKI [ARTICLE]

KAAO HOONIUA PUUWAI NO KA-MIKI

Ka Hiapa'iole o ka Pohu La'i Kona Kai Opua--Ke Aiwaiwa Nana i Hoohoka o Lua-Nuu-a Nuu-Poele-Ka-Po ame ka Puku'i Akua o na Paliku i Eiwa o Heha Waipio i ka Noe—A o ka Olali Nana i lawe a lilo na Leho Kaulana o Kalokunu, o ka Makani Kuehu lepo o Puako. MAHELE XXVII. Ka Laweia ana imua o Piliakaaiea na Hana Hookalakupua a Ka-Miki. Ka Aha Hookolokolo ka lilo ana i punahele nui na kelii ma na mea a pau. Hiki aku la na kukini a ku ana ma ka puka o ka hale a ike aku la i keia mau keiki ekolu e mahiai ana a e moe ana he luahine ua nono ka ihu. Ninau aku la na kukini. O oukou wale no na poe o keia wahi e noho nei o keia uka waokele? Aole, he nui no na poe

e noho mai nei mao aku o keia mau ohia kupuhaoeoe i ka "UA" lehua ula i ka "WI" a ka manu Owai ko oukou mau inoa? O ko'u inoa o Nanaholo-ke-i-ke-kihi-o-ka-malama. O koi ala inoa o Kahue-loku-i-ke-kihi o-kaele, a o koinei hoi o Keahialaka-o-ka-papalohi-o apua. A owai ka inoa o kela luahine e moe mai la iloko o ka hale. O lu-i-ke-kihi-o-ka-malama-"O ka'ulua ka la, O ka'ulua ka ua, O ka'ulua ka makani, O ka'ulua ka ino, O ka'ulua ke kai, O ka'ulua ka malie, O ka'ulua ka Hoku e kau nei." O Kauluhenuihihikolo-i-uka la, oia. Ninau hou aku la na kukini. A owai o oukou ka mea i kapaia o Ka-Miki? A heaha ko olua makemake no KaMiki? Aohe no maua ka makemake aka, no kelii. Owai kona inoa? O Pili, o Piliakaaiea, o Pili, o Pi'i-kapu-o-Paiea, o Pili, Pili-nui-ku'i-hono-i-ka-moku-la, oia. A heaha kona makemake ia Ka-Miki? I keiki punahele nui nana, i olohe pookela o ka ike a nui palena ole o ka ikaika ma ka mokomoko. Ua hele aku nei ua keiki nei a olua e imi nei i ke kapili manu, o kana hana oi loa ia o ka makemake, a malia o hoi mai na makou ia e olelo aku. O ka maua no e makemake nei, o kona hele pu no me ia. Aole oia e hiki ke hele, aia wale no a he auamo maoli iaia, alaila, oia hiki He keiki aiwaiwa kena, he hookalakupua nui no keia mau waokele, he hi'apa'iole a puni o Kuauli. A i ka wa hea oia e hoi maiai? Aohe maopopo o kona wa e hoi ai, aia no a he pau no kena makemake kapili manu alaila hoi mai oia. E hoi no olua, a na makou ia e hoike aku iaia i ka makemake nui o kelii iaia i keiki punahele nana, ma ke ano he olohe aiwaiwa ma ka ike a pookela hoi ma ka ikaika. Owai ko olua mau inoa? O Kaalawa o ka maka o Pili a me Hoeu na mamaka kaua a Piliakaaiea o ka moku o Kona-kai maokioki kai malino o Ehu. I hoi olua a hui me kelii kapu a olua i olelo mainei ea, e ha'ipololei aku olua ina mea a pau, a ia olua e hoi ai, e kau olua i mau hoailona no ke alanui i ole e nalowale ke alanui a na kanaka o ke alo alii e kii mai ai, a hoaa, e nakuhele ai i ka nahele a nalowale i ka wao. Ua hoi i'o no na kukini a hoea imua o kelii a hoike i na mea apau, a i ka lohe ana o kelii, ua kauoha ia aku la ua mau kukini nei e kii hou a hoouna pu ia maila he kanaha kanaka no ke kii ana a lawe aku ia Ka-Miki. O na kukini ke alakai o keia poe e pii nei. E waiho kakou ina kukini a me na kanaka e pii ala, a e nana aku kakou i ua eueu nei a me na hana hookalakopua a ke kupunawahine. Oiai na kukini a me na kanaka e pii ana, ua kauoha ae la ua luahine nei ina hoahanau ona e paaiku a paa i ke alanui o na kukini a me na kanaka e pii nai ana. Kahea ae la oia i na hoahanau a pau loa e pani i ke alanui e hiki aku ai iuka o Kalamaula no ka hoopuhili ana i na

kukini a kelii ame na kanaka. E Lani pipili, e Lanioaka, E hani kilo, e Lani halo, E Lani papanuu, Lani kaahele, E Lani hakoi, e Lani kiei, E Lani hakumakuma-i-o-mea la. E Lani-nui-ku'i-a-mamao-loa. E Kamehaikana, e Haumea, E Haumea-nui-a ke-aiwaiwa la. E ala, e ala hoi.

Uehea na pani o Kulukulu, o pakapaka, o helelei, o ku ka lani a ka ua, o ko'i awe o ko'i hele, o ko'i ku iuka i kai, o na-ha o halulu kapuai a ka ua ke haluku nei ka ua o nakolo wai lani la "hehia." I ka pau ana no o keia kahea ana a ua luahine aiwaiwa nei o ka haluku iho la no ia o ka ua aole i kana mai. Kahea hou ae la ua luahine nei i kekahi mau hoahanau ona oia hoi o Hihikaupe'akauma-namana-i-kanahele e pani a paa loa i ke alanui e hiki ai i ka hale o lakou me na moopuna. O ka wa no ia o Hihikaupe'akaumanamana-i-kanahele i hooulu a'e ai i na kino lau ona a hihi ae la ke Ie, ke kaeee,

ka pilo, ke ko-pa, ke kowali, kā iualua, ka u!nhe, ka ulehihi, ka amau, ka hapuu, kā iii, hihi aku a hihi mai hele a p-ia aohe wahi e hiki ai ke hele aku. A ike ua luahine nei ua paa ke ala «vpii f«ai ai kaliea ae la-flia iā Kaiihukolomaiiluua-o-ka-hau, e po'i a paa kanahele, k o ke ke po'i iho la 110 ia u ka olm a pan na a me kiinahele mui ukn a kai, a inai o a o. , E huli ae kiikou e nana i na kukini a me na kanaka e pii anu I ka hoea ana ō"u"ā~kukini a me na Kanaka iuka a hoomaka aku e komo iloko o ka uahele, ua po'i iho la ka ohu a pouli ke ala aohe i ike aku o kekahi i kekahi. a ke haluku ala hoi ua, me ka ikaika nui, a ke alanui hoi a na kukīni ; ike ai ua naiowale iho la & ke hou hele ala lakou i o a ia nei iloko o ka nahele ua hele a hilipe'a ke ie, ka pilo, ke ke-pa, a pela aku. Oi «eke ua poe nei a hiki ole ke nee »ky ipaua a un hele maoli a opu a opiii no hoi 2 ka noke a ka ua a no. keia loaa ana «o lakou i I keia piiikm hiki ole ke nee hou aku imua ua hoohoio lakou e hoi a u& hoi aku ia lakou me ka loaa oie 0 ka mea i makemake. ia e ielii e

iawe aku. I ka huli oua poe kanaka nei, a hiki imua oka aha t»o&o--moko' a kelii a aku lia no na pilikia i loaa ia lakou» ua kauohe enai la kelii e hoopau ia keia po€ j a me ho ka hoopunipuu: ia kauoha ae kelii ina kukini a pau e kii i' kem keiki a me na pot a pāu oka hale e lawe mai- Ua hala na kukini a kue o Iliopii no ka huaolelo a kelii- Ina kukiūi e holo ala.ua kauoha ae la kelii i ke kakaolelo e kauoha aku ia Ahuena e | hele naai a ua liiki ma« la no hoi ua iuna malama nei o na hale ! papaa o kelii. Ninau akula kelii. Owai la na mua hiki ke lilo i mea nana e malama ka umeke a kelii, kaipukai a kelii, ke kanoa awa o | kelii, ka laulau ilio a kelii, ka puaa kaluapaa na kelii, na i'a lawalu a, kelii, a me na puni a kelii e ai ai? Aohe mau Ilma makaukau e ae, o Paukunui a uie Alanaio, ua ike oe e kelii i ka laua mau mea a pau i hana ai nou e kelii. 0 laua wale no na lima e pouo ai na mea ai a kelii. he mau lima ia ua uiake malalo ou e kelii, a oia no ka mea ī kapaia ai ko iaua mau inoa o PaukuHUi o ka ai o kelii, o ka ia a kelii o ka apu awa a keiii o ka makeuiake o kolii i ka pauku waena o ka moku o Kona no ka nui, a no ka laula o ka b<«ike oke ku&hiwi anipeahi o i ka houj o kona ia, oia, a kupaia ka inou oia iima laA'eiawe oue kēlii o Paukunul o ka, makemake o Piii ina mea nni a uie na mea momona aka moku o Kona, A o Alanaio hoi oia ka wahaoleio o keiii no ka ai a kelii ī ai ai a ku ka papaa n ka umeke a punahelu a n & ku ke Ipilo a'eu ka haio (ilo) oka ai a |ke!n, ka a *fee!n a kapaia ni ka liuoa osa lieua ou e kelii o Alauaio, | o kti naio o ke kalo a kelii i ai a I ki>e nJtenahtlu a kapaia o Alauaio, 4P (Aolejpau.)