Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 2, 7 June 1917 — HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika" [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O N A MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII

"Mai ka Hoku o ka Pakipika"

(He maa olelo hooakaaka uaua) HELU . 10 I ka pau ana. o kōua houmaeeuae una iaia iho, a uiaeuuuo ko«a wa e a-i ai, e kaoi mai. la no ka pahu hula a Hiua kona kupunawahine. ae kahe» uia 1 * ana kela pahu, no ka hele aku o .Keamalu no ke a'o ana i na «aakaukau.o k"ā oihana hula o Hawaii .nei, a no ka hoomaamaa ana hui i kona leo nani ma ke oli ana. K like no hoi mo ka hana o ka la uiua iho, a .pela no keia la hou, iawe ia aku la no o Keamalu e 'Jk.ahi .ouoena/panee ona i ka hale huia, * ai kona hoomaka ana oli. i ke oii i a'o ia mai pi iaiin e ttot«a, kupunawahine., ua hamau no ka leo u ua uiaou, a ua hiamoe ka lau o na laau, I ka iohe aita o kahi keiki kuapuu, oia hoi o Pukou.la i ka lea maoli o Keamalu 5 ke i)li, ua kamailio aku la ua wahi keiki nef. ia Hina. M E Hiuu e, o ka ui -ke a a'u i lohe &i no ka uaaikai inaoli o ka leo i ke oli, 'a aole no paiia he lua iua Huwaii a ■punl, eloaa aku kuu Hanai Aiii, a aole no paha he 6i aku mamua o-na e loaa aku i na wahi e ae o keia mau mokupuni & hoea wale no i Kauai. ,# " ' I ka ike ana no hoi u ke kupun<iwahine i h wel» o ka hanai eooopuna ana, ua hoouna hou ia no o Keamalu i ka lokowai kupanaha, e auau no e like no me ka hana i ba la mamua iho. E like no me na hapa o ka la mamua iho, ai ka hooauau ia no hoi o kona kino e ka ia Ea. a pela īho la no keia la, a peia hou aku no hoi la la hou aku. B iike no hoi me ka pii pu o ke kino o ka hauai moopuna & Hina, a pel» no i pii mau ae'ai ka u'i o kona oaau helekelena, a* keln po no hoi a tne keia po, e ike mau ia aua ka pna o ka u'i o Keamalu ma kona hale, a ua lilo maoli lo ka u'i o kona iii, i kukui hoonialaaialama no Paliuii ia mau po. . I kekahi la, ua hele no hoi o Keamala me kona wahi, kaikunane eepa, ai ka pau ana o ka hula, a p»u no hoi ka auau ana, oa paina pu iho la laua me kona wahi kaikunane kuapuu, a mahope o ka paina ana, ua haule aku la u'i nei o Paliuli a hiamoe i kela awakea, a noho iho la no hoi o Pukoula, a kahili i ke |Caikuahine Hauai Alii, ai ka puoho ana o Keamalu i ke ahiahi, a ike mai la no i kona wahi kaikunaiie eepa, e hoomau ana no i ke kshili ana iaia.! jl* huhu inai la oia, a kamailio j oaai la i ka PukouU hana pela, [oiai, wahi a Keamalu iaia. i "Ua ike no wau i kou moolelo, au hoi i hoao ai e huna ia*u i keia hoea tnua loa an«i mai an i'uka nei o Paliuii, a ua hai "mai o Ilina ia } u i kou moolelo kuaulmu alii, a ua manao -wau he haha kup>iK> ole ia oo ka lilo i uiea paakahili J no'u, & aole no hoi oe i w<>hena |aku mai a*u aku, nolaiU, ua u;a|ikw> wau he haua kupono ole kou «hoohaahaa ia oe iho e kuu kaiku|nano hoahanau. 1 ' j Ia wa i pane mai ai wahi kejtki kuapnu nei m& ka leo ano aloha ! «o. ; | "Ē kuu haaai alii» o ka mea i ao 4a a ko'u enau mukua i kau- | jh» t»ai ia'u. »»i hoihoi ia mai ai wau i ni<»a , ku kahlli no hoi ni< x a Kukuna ke W* kahUi nou e kuv\ kaikuah'n<? j haku, a ia uo « hjo koko pili ia oe, t ai ae otle ia ai kou kapa alii e kvu\

Haku alii, nolailjv, .mni. kaumaha oe no." kau kahiK aku ia oe, oiai, 0 . ka'u hana no ia a he mea hoohnuoli no hoi kuu ka' kahilī ana tou e kuu Hanai Alii." I ka lohe ana o Keamalu i ka leo o koiia wahi kaikuuune kino eepa, ua apono iho la-.no oia iloko ona, a ua owi'ii ae la no oia iaia 1 ke kapa. a hai/ie ak« hiamoe. ai puoho oia i ka hiki ana mai o ka ia i kekahi kakahiaka ae. I hjkalia noa pau ka hoamaemae ana manu i kona mau inaKa me ka wai o ka pua lehua, o ke k'uui niai la no ia o ka_,.pahu huk a ke kupnuawuhine, ao 'ka kau aka la "uo ia maluua o kahi moena nee oua, a hele aku la no ka halehula 0 laua. I) ku pau ana no hoi o 'ke a'o hula aim. a pau hoi ka auau ma ka 'punawai kapu o Paliuli, ai ka h-oi aua mai a «īamua o ke kooio ana aku i kona hale paina, na kahea aku la ua lianai nei a Hina i. koua knpuuawahine nie keia muu oielo. J2 Hina e, E Hln i hoi e, eia l.i he B<H-fttt'kau n>ōi»[>nna ia oe." Heaha ia noi a£ kuu haku, a heaha ka uiakana a ke nou e kuu Hanai Aiii. E hai mai noa u ai hopohopo no ka hoike inai i kou ■kupona nei." A ia mauawa i oli aku ai o KeamaUi i keia ni'au olelo i ke knpunawiihiiui ponei. Eia kau .-tu:i}iān;i.! t e haawi i. ai ai ia'u, I ala ai kahiko nani hoi iiu'u nei, Ke uneiine nei kuu* kLio ē hele la, * - E 4iele paha waū e imi ea, —• I loaa ka hoa he kane e, Eia PaMuli Ia he uka anu e, A he anu no hai e ike ia nei lā. 1 Mamnli o keia nol a Keamalu raa kela mele, ua noomaopopo loa iho la o Hina i ka manao hele imi kane a kana hanai moopuna, ae noi mai ana iaia i alahele nonā e hele aku ai, a ia manawa u Hina i oh pu inai ai, ae hoike mai ana hoi i na alahele e hele aku ai kana hanai moi»puna. 0 heie ua holo ae nei ia'u, A ua holo pu n'o hoi i ou mau makua, Eia tnai ke aia he halo, Eia mai la ke ala he maile, Eia mai la ke ala he kupaoa, Eia mai ka, ouholawai he ala nou, Aia mai ke kapalii he Bta, . HJia mai ke kalukalu he ala, 0 ua ala ia ou e hele ai, E kuu lani uioopuna hoi e. A hoea i keia oaanawa a Hina e oli nei ia Keamalu, aele loa i hoike ia aku ia Keamalu, he kane j kana i hoopalau 'iaai e koua mau 1 makua. I kona lohe ana no i ke | mele oli a kona kupunawahiue» o | kona kom<T uo ia iloko o kona hale, a hooinakaukau iaia iho uie ua aia Uke ole a ke kupunawahine i hanwi mai ai idin. Kahiko iho ia oia iaia iho, ae hoomaka«kr.u ana hoi no kana huakai hele imi kane, &o keia hele ana nae o Keamalu, aole ma ke ano hele kino maoli, aka. he hele uhane keia, e like no hoi rae ko Pele heie »na e hooipoipo me I hiau i Kaoai. T kona makaukau ana no • kana huakai hele uhMie, a ia qjanatra i kamailio aka ai o KeamnUi »i kona wah; kuikunano eepa i Ikeia mau olelo kauoha penei. ! "Auhea oe e kuu wahi kaikuj,nane, e hele ana wau ma ka uhaue i i ka uiakaikai, uo kuu k&uoha ia |*w» nmi «o oea ho&U ia'u a he- } oniom paha i kuu kino, ke ike oe |i kekahi mea kamahao paha, ai i man mea paha au e •' mnnao anoe «i. I kla * hMa na la ekolu iuaf keia Na aMe n«e ho\ oe e i (keia no ko wa ka ho! ia o hv\\li\

u . maj..kuu hiamoe mai. A , ina o i»iuau uiai kou iuau makua ia ti, e huike aku no oe e ia no wau i kuu puni he hiamoe, ae waiho no ne a hala kela. ipau la au i hoike ae nei, a'>iiJa, o kou wa'ka hof ia e hoala ae ai in'u. I hr»ka!ia t:o a pau keia uaau ole--10 a Keam'aki ia Pukoula, o kona paepae mai la no ia i kona ulona a kiekie, ao Kona li]iS aku la ivo ia me Niolopua i iea aina nioeuhane KA iiUAKAI HELE M AKAIK.4I IMI KANE A KEAMALU I NA MOKĪIPHNI' I haka.lia no a npui ua mihka o Keamalu o ka lilo ,io.yik.u ia no ia i ka moe, a hoonuka " koke nku lano kona uhane e hele makaiLai. Ua iho aku Ia oia i kai o Hilo, a boea aku la keia i kekah'i halehula o na kamaaina o Ililo, a ua akoakoa &e la na poe pnni lealea o Hiio_ ma keia halenui, ae paam ia ana na ano paani ap;.u o ke au kahtko~s o nei, oia hoi ka h.uUo na ano like ole. ke kilu no " hoi, ka pnheneheiie, a ine kekahi mau paani e ae uo hoi. Uu naua aku, la. ka maka <> malona o ii.a poe e paaui like ple, ae ake ana hoi e ike aku'kuna maka i kek*hi mea ana i manae a.i i kupono nana, aoie he »ue.a i ike ia i k:upon.-> i ko Keaiiialu manao. (lua paha i keia ioau.:»Wa ka hele..iini kane ana a Keamalu, ioa paha aole e heie au\vana wale i ua wahi ukoa, aku, oiui, aole o Hilo i nele i na kanaka u'i i keia mau !a) No ka loaa ōle ō kana mea i makeuiake ai i Hilo one, ua kaha »ku ia no kona uhane a kauioe aku la oia ke alahele ma na Hilo Paiiku a hoea loa aku la i Hamakua .kihi loa, ae !ike no me ka nele o kona maka i ka ike i HHo i ka mea aua e imi nna, a pela no i uele pu ai i Hamakua. Ua kaapuni holookoa ia ka mokupuui o Hawaii e ka uhane o Keamalu, a ua nele iho la ne ka mokupuni ona i hanau ia aU aote no ka nele y Hawaii i na kanaka u'i a maikai o ka helehelena, aka, aole o ka poe ana i ike ai\ kekahi kanaka u'i kupono i kōna mau makā, ae kobu 11 h(»i ke kaunu ana i Paliul'. Mamuli o keia loaa Qle o kana mea e imi nei ma Hawaii nui o Keawe. ua lele aku* la q KeamaLa i ka mokupuni 6 Kamaaialawa-u. a hoomaka iho la e kaapuni, ao kona wahi nae i pae mua ai i Maui, oia 10 i?ahi i kapa ia o Hamoa i ka Apana o Hana. Iko ia nei hoea ana aku ia wahi e piha aua na kanaka oia wahi i .kh makaik&i heeOalu a kekahi Keiki Alii oia wahi, a nona hoi ka inoa o Kahinihioiula . [ ka ike &&a v Ke&malu i k& akoa« koa nui o na kauaka ma kela w&hi» hde kino kanaka :»ku ia ao kek ae ike ia aiai hoi e na mea apau, ai ka ike io aha mai no o aa kanaka e nana aua i ka heeualu a ko lakou k-eiki, aiii u 7 i, ua hooWdk& koke ae la ua kanaka e kaaikaui pihe no keia wahine & k& u'i iauua . oie mai. Ina kanaka e hoopuui ana iaia uei, ua iohe aku ia no o Keamalu i ka olelo a kek&hi wahi kauaka i konahoia. e kuu hoa e, he keu iieia & ka wahiuo u'i uui waie» a aoie uo he lui» ai, a aole ua e ioaa kekahi uaiu u i iiu» Maui hoiooioa nei e ku like hi oie |>:o ia uei aiiu, a lua uae he oiaio ua, uiea e iohe ia oei mai alaila, he hookahi wat6 ao kauaka e ukali aku ui&hope o na uieheu u'i o keia w«hioe, oi* «o ke Keiki Alii o Kauai, a noua hoi ka iuoa o Aiwohikupua< a ua k iohe īa, o ka u'i ia e haule a< ua uiauao o ua u*i- <j ki» palui>^u 4 a un ko"u maiiao. uop&Uue loaa Uiaikti4„ u"i poe-kela o keia wah;ue." VA<»k i pau J