Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 3, 14 June 1917 — HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika" [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika"

. : .... . ... . .. V ;■ . : lĪ.ELU . 11 Eia īia kanaka ke noke Dfi i ka hookani, a ua hele aku la keia uwa*iwa o na kaoaka, a hoea i kahi a ke keiki alii Kahinihioiula e lana ana, a olti ae la ka haohao iloko ona no keia kanikaui piha a:ko tika pee. ai 0 kona paeaku la no ia ke ku ana mai no o kekalii nalu, a hoey ana no hoi i kahi u . ua kanaki> e koKoke ana i kahi a l?a wahine malihini e ku ana. Mam.ua nae hoi u ko ia nei hoea ana.aku i kahi o na kanaka e ukali ana inaliupe ō Keamaln, ua l>,xlia alin ht un o Keamalu a hele. oiai, ua .ik.e inai la no nia ia Kaltioihiinula e. pae aku ana, a ua ike iho la ivu oia aole i kup.ono ke keiki u'i o Haaioa i hua Uaunu uona no ka. do anuanu . u uka o. Paliuli. ī ko ke keiki alii hoea pono ana ak'i i kahi o kekahi poe kanaka e ku kaneiailio haanui ana, ua ninau koke aku Ja no oia i ke kuinu o keia |£anikani pihe o na kaiiiika man'ua iho, a rr,e ka niea hai a kela poe e hahai ala, |(»iai*.. ua hahai aku la no kekahi poe kuiiaka mahope o oiai nae o Keainalu e hole-n-n» ke kaapeni ia Maui ma kana huakai iinl kaue u'i. Ua kamailio mai la kekahi pwe , i hahai ole maiiope o Keaenalu i jko lakou alii u'i. '.'lna paha oe i ,uka nei, a ike kela wahine u'i nui wale v i kou kuj tna u'i, ina no paha uiakemake inai oia ia oe." I ka lohe ana o Kahinihiniula i keia mau oleio a kekahi o na kanaka, o kona hoolei aku la no ia i kooa papa heenalu i kekahi o kana niau kauwa, 10 kona hahai aku la.no. ia oiahope o ka ineheu o kela poe kanaka e hahai ala ia Keamalu» oiai, ya oiakemake ole o Keamaiu e lele mama, o pau auanei ka uianao ana o na kauaka he wahine maoli no o;a, a kapa eeai hoi lakou iaia he wahine akua, <,nolaila, na hele maoli aku la no oia e like no nie ka hele ana a na poe e ae, ū aia.no hoi na kanaka. lse ukali mahope ona. ae hopho ~ ipa.u r.na no hoi i ka u'i kupBhaha* o keia wahine maUhini. I ka hoea &na o ka huakai »lualu a kanaka mahope o Keamaiu 1 k#hi i kap* ia o Kawaipapa. ua nianao iho la hoi q Keamalu e luhi ana la hoi na k&paka a hoi hou ] aku i ko lakou inau wahi, aka. o j ka mea nae i ike ia_ eia no keia poe kanaka ke hahai hoomauo nei mahope oia nei» a ia aaanawa pu uo hoi ke kokoke ba mai nei ke keiki aiii Kahiuihiniula i ko lakou wahi e hele uei, a oiauiuli o kt»ia ■ hahai hooaiauo o na kanaka o kela wahi ia Keamalu, ua auo uluhua iho la Keia a makemake iho la keia e kaawale niai bt'ia wālii mai» ae k&awale nae hoi ina ke auo e kooiu ole ai ke ,auo hoohuoi iwaena o na kaaaka. Ia wa no i kahea ae ai' o Keamalu i ka inoa o kona kupunawahine Hina» a hoouna mai i ka ua ona & keia aluna o na kauaka, a ua lohe io aku no p Hiua i ka ieo kahea o fea uhane o ka moopuna i P&liuli, & oia uo ka. w» a Hina i kaheA ae Makalii e hookuu iho 1 ka «a nai toi leela waM, u manae hoi v> ka haule ana unu 0 k<i ua ikaika, ua iioea mai la o KahiniMninl» i kekahi k!ekiena jfcokoke loa I a Keauiala ;r,a je hele ana» a ike lihi uiai la joi# i ka u'i pookela loa o keia 1 tetikamahiue m«lihini, a ua like ijj& ili me ke ula, a ua

enaena hoi ka u'i o ka »i-.alihini a ua ake loa aiai Ja oia e h'oea • kahi o k'a malihini e hele ana, ao ka mea apiki nae s ka haule iho la no ia o ka ua ikaika loa, ai ka hoea ana aku i ka nahele o Akiala, ua pau iho la na knnaka i ka j_ka ua, ho ke hlii n*i hoi o 0 Hwamo", ua haai' hanio wa|e iho la no oia i ke "kuala o Puna." a ua ku ue la hoi i ka pali o Kapaaheo, a u>a kahi i kapa ia o Liihiua« a aia no paha ia wahi la ma ka Apana o Hana o hoea i keia la. 1 ka uhi ana mai a ka ua ikaika, ua pau ka pono ia Oniula, a ua huli hoi aku la ke keiki alii o Ilapaoa, a me ka piha nne i ka; ukiuki ,po ka halawai ole ma me ka u'i malihini, ao ka mea nui no ia mau la iho, o ka noke ia'i ke kamailio tvo kela wahine malihini u ; i lhun» ole mai, a ua \ lilo iho la in i mfta kaao. nui ia npa ■ na kauhale o Hamna. E waiho »>e > no kakon ia Kahinihiniula e kn .aua i ka P»w o ka Ko a-a, ae ukali 1 ae no hoi kakou mahope o ka me--1 heu o ka .mea non;i kpia moolelo ' j hooniua pnuwni o __kft.au kahiko o 1 )ko kakou aina »(:■ Mamuii oKo Keama I u Inhe ana | i olelo a kela kanaki no 1 ke alii u'i o Kauai. ua hooholo loa iho la no keia i kona manaol e hoea loa no oi« i Kanai i keia j la, ae halawai ho< kelr- n'i <-, ka nina kaili la o !«lo e Tl< !<,, o ka manawa pokole hoea ana keia i Knanapali. a lele aku la keia noho ana i Molokai, a kaapuni 8e 1a keia: nīē"ka a wiwFnuT7 aī u(T nele no o Molokai i ke kanaka u'i ia nw'i la. Hoea keia i kalae o Ka- * ike aku Ja keia jka vraiho mai o ka aina o Kakuhihewa, ao koia nei !eJe rhane akP la no keiā a hoea ana mn na pali Koolan, a hoomaka ee la kn hele imi kane ana ma ia wahi a hoea loa ma Wailna, a ina paha i keia wa, i paha uaike lihi wale ia iho o Ma- j haulu ma, ai o!e e makemake ole ia ana no paha e Keamalu. Ika hoea ana ī ke ahiahi, ao ka manawa ia oka hora elinia, hoea loa akn la keia i Waianue ao ko ia nei lele aku la no ia no ka mokupuni o Kauai, oiai, na manao loa iho la no keia. aia no i Kauai ka aina' a ka Hemelele, e loaa ai kana mea nui e imi nui nei, Ua lele aku la o Keamaln a hoēa ma kahi e kokoke l'oo ana i Wailua, ai ko ia nei pae ana aku 'no ike one e kokckeloY ala i muliwai o Wailua, na lohe koke aku Ja no keia i ke kohakoha mai o ka ie-kuku kapa a kekahi wahine kuku-kapa e kokoke loa ana i kahi a ia nei i hoea aku ai. E kokoke aku ana fea la e aaio i ka ilikai, a ku ana keia mawahō o ka hāle kuku-kapa o ka wahine Kauai. Ua huli nae ke alo o aa wehiae iloko a Ike ole mai 1 r ke ku aku o kēia wahine u ? i a ka! launa ole maf, a aole no hoi o Kea-" raala i kahea aku,' aka. ua ku malie iho la no oia, ai ka pa ana aku 0 kekahi wahi alieahe makani, mai kahi akn a Keamalu eku ana, ua ]awe akū la ia i ke alawaianuhe o ka pan o Keamalu, a na ia al.i i hoohnli mai i ka puka o ka hale, a ike mai la i keia wahine opio ka u'i nni wa!e, a uh ano hoopilipu ia ka manao o ke kamatvina, oisi, tnai kona mau la opio mai a hoea wale no i kela manawa ana e . ike nei \ keia u'i uani o Paiiuli. , aole loa i halawai koaa mau iuaka : me kek uM i like ka nluweua o ; ks ili me ka wena o ka liula i ke a i ole hoi me ka wena jo ke ah? a ka wahuie hookak-ku--1 pua '» Kilauea. Mahope o kekahi i inanawa, u& h&awi uui la ua wa- ; hine kamaaina nel i ke aloha i ka mal'.hii.i ku ue;» a liaawi pu | akn h no hoi o Keanulu i \ona Uloha i k« kamaaina o kela'haie. "H® oe e ka wahiue u*i ! i|W&hia k& wahme kaiuaaina i ui'l| IMtU lU&Ī Al. 4

"Aole w'au ho n.alihini, aka, iw, ka aina nei 110 wau u' Kauai «ei, wahi a Keamalu i hoao aku ai e pulapu i ka wahiiie k;)tnaain_a. 'Aole oe he. kamaaiiia no Kauai nei, oiai, ua hele ,\ 7 ix]e ia no eau me ka'u kaive nu moku apau o Kaoai nei, a aole no h(ji majia i ike i k.ekahi wahine u'i e like aoe oe, a ina.no hoi he wal:iiie u. ? i p like rae kou iino. # . p.ole a neie ke kui koke mai konu kaulaiiu, o koo ano e noho mai !a ;na kena Wahi, ua. like ko ili aie ka wena ulk o ke ahi, ao ke ala.o ko pau a >ne ko kihei e auhi- mai la, ua piia okoa uo kuu iniie nei i ke ,»la onaona, a me aia ka hoi ua hoo- , u!uulu ia ae na ula apau a hookau ia iluna 00. oiai, ke honi nei , wau i na a!a like ole. a hoea wale t oo i ke aīa o kui' aina' ka-ulana o Kauai i ka malie, nohiila, u kou , hoike mai.no- Kauai nd no oe, aole ; paha pela ka ( iaio. me he nlu he ( wahi okoa kou i hele n :ii iu i. O j Uu mna Ua n<. h.,i \nh\r ~a ike h,la i kekahi waiiine u'i e like me k<m aim, a a-'le iio h„i } .wa a uhi ihi) k:i leuo o kuu aina hanau nei, a ike ana ka boi , wao i ka u'i poiikehi iwaena o na wahine. Ina no hoi pahu e Jike nie oe ka wahiue «■ kt> uoakou alii U i i hoop.ia 14 ai L wahiim nana f alaila, iijakep.)rtu n>..- hui ka hoopaa hoao aua a nu -nakua o -koalii Kanaka ui i kela wahine." 1 ka lohe aua- o Kiaiuaiu i ka I olelo a ka. V.Hh.ine kan)itaina ik> ko * lakou alii u'i, ua ainau koke aku la o Keamalu i ke kamaaina niaikai. "Aia ihea ka. wahine a ko pukon alii i hoopaa hoopalau ia ai?" Aia ka i . a ua ho'opalau e ia no feo oiaKou irln 7ka wa'iio e hookauhua ana na makuahine o. I keia enau alii» ao ke kueuu oia hoepaa hoopalau atia, oiano ka. Uke o ka hookauhua afta o ua i makuahiue . o keia uiau alii, oia I hoi ua ono i ka hee aala lipoa o \Vaikiki. Ua hoike ia mai ia makou nia kela hoopalaa aua 'o na keiki ī hoea oie inai i ke ao īa manawa, ua halaw,ai likpu uaawaho o W aikiki, ao ka nioa u t Keia mau alii o Hawaii. oia no o Kn ke kane, jao Kukaohialaka Ka wahine. 0 ka | olelo hoopaa mawaeua o keia mau ma kelu wahi, i na ka e I mai ke keiki a kela mau alii o Ha- , waii, alailn, i na he kuikuii)ahine ,e k&pa iho i ka iuoa o Keainalu, i a hoi he keikikane, alaila» 6 ! kapa iho \ka in Āiwohikupua |\Ja Ike ia na hiohiona o ka hauai o kela fceiici ma Ilawaii» & i hoea nae i keia manawa. aole i lohe ia mai ke ano, o ke keiki i hanau ai ao ka makea aiii no ka makou i ike, oia hoi ua hanau ia mai he keikikane, a ke kapa ia uei koua ino ai keia la o Aiwohikupua, a he aln u i no hoi e koliu ai o oe ka hoa e pili ai.'* I keia manawa i lohe ti)Un iii'o Keamalu ua hojpalau mua h,a īa no e kona mau makua'i ke kune 1 koua wa 'aole ī hanau ia uioi i ke ao, uei« & !ke hoomaopopo loa ilio !« kfia ua Ipalama kona kino no ke keiki , uM a na a!ii o Kauai, a ua iiui ioa [!iho la keia e ike aku hoi ia | **Maikai Ksuai Henu'lele i ka iuata tra no nae i hookamailio .j«e m o Keamahi i ko n & kamaaina . !ma ke ano wahawai t\ae. ua pah,\ he wa:i Hawuii ,' nw manma aku nei nui ko mal |ko« wahi o Kanai nei, oia hojkahi i kapa ia > "Ka Ah> a ka w&i |!Hola t " H«» hoike mai ka p<ie o t%ela waa tuat Hawaii ma\, o kela I kaik»tnmhine ka a ke!s mnw alii o { Hawaii i ha«au ai, he helu ekahi |o k» u'i, <»i oi loa aku paha ka u % i ' mamua o f u e mahalo wale I mai »ei i feo « u'i. ao!e pahs\ wau heiln ia ak» u'i o kela k |kaikam.-.hiro a ke!a niau ali; au i !hoik« U3*i nei i j (Aok 1 1 pau,) ] £ i k«. Hoku o