Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 4, 21 June 1917 — HE MOOLELO WALOHIA NO KEA MALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika" [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO KEA MALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika"

K.ELU 12. "Aol*» wau e hooioii i ko'u manao «naoii naauauli o ka olelo a ia p(<d Hawaii, o oe no ka'u u'i e ike neii sia ina no i like mai kona u'i tnfe kff > e ka wahine u'i e ku inai liei ieuua '> ko'u inuka, alai'a, hikj : paha ia'u ke oleie nku he u'i io ia, . noie >nae wau e haawi pio ana i ka' ike a ko'u mau tnaka ponoi. Auwo no ki hni e, 6ia wau. ke kamailiō nei oe ma keia wahi pelapela, s poim ae ia hoi wau i ke koi aku ia e huli hui kaua i kmihale, iaii aoie keia he wahi kupono e h<»okit» aku ai ia oe e ka U'i <r na U*i; iS hoi kaua i ko maua wahi t»p*i hale, ahe wahi mea paina | nO'li»i ko kauhale, ae kii pu f fh> hhi Irau i ka*u wālīr"ftanē, ai | hootksi2ai:kau mai hoi oia i wahi | mea na kakon," Ua ae aku ias nii o Keamalu i ke kono a ke j kama4iiia maīkai, a oiai he uina nd* jo Kauai i'kauiana Ika lokomaikai» iho no paha ka poe helu wal6 i ia lakou ,nau haawi, a ke manaolana nei makeu, aple an'a e iike aua keia hookipa me ia poeo Kauai, aka, he hookipa keia «. ki -"manao Hemolele helu ole mai." 1 ' « p«u ana o ka holoi anā o 'kā wahine kaniaaina i kona lima, a Waiho aku la hoi i kana inau pono hana kuku-kapā ma ko lakou wahī, ua hali hoi like aku la laua no ka hale o ke kamaaina, a ke ! hele loa 'aku la e kapoo, a wena mai la hoi ka liula ia manawa, a ia m&nawa no ka'wahine i hoomaepopo loa ai i k« ula o ka ili o ka Kialihioi, a ua hanu nui ae la na wahine kamaaina nei, a be keu io no keia a ka wahine u'i nui w&le, ao kekahi niea no Hoi a ua wahine kamaaina nei i hoomaopopo loa mai ai, oia no ka onaona maoli o na maka o keia u'i malihini, a he lohe wale no kona i 1 ke kamailio ia 0 ka like o ka maka o kekahi poe wahine u'i me ke onaona o ka 4 'Ko}e M maka onaona o na Kona, a ke ike maoli nei n<> oia i keia manawa. Ia laua e hele ana no ka hale kanmina, ua ninau aku la o* Keamalu i ke kamaaina maikai. *'Heaha ka p'nni .a ko oukou keiki alii?" He heenalu, a o kana puni no ia i hoike ai i ?uau luakua, a ua lilo ka hokua o na nalu i wahi punahele loa iaia. Aoie he la e hauie iaia i ka heel iiiau i ka uuiu kauLuia o koua aitia| aei, a ke jpau kan% Iwenalu nna.! |aUila, e hoi ana no oia i kona hale| (aiii, a iuu awa, a haule no hiamoe» ; |a he aiii uoho malip uo ko uiakou,| |aolei lohe wale ia koua ano wale .mu ko hai ipuka! | hale, a he aiii uo, hoi i aioha ia e J jku Kauai uoi a puni. i | i ka hiki ana i kama-1 jaiua luaikai o Keaumlu, e uoho! j iki oe i k« haie o kakou. ae kii aej |hoi wau i kau©» ai hoij hoi e hoou.takaukao pu aej I uiaua i iuau wahi , tnea paiua ua ( j | Ua inauaoaku Ia o Keuiualu e] |fcaohi i kahi kamaaiua maikai. aka t ; laoie i puka pono nku ka ia uei ole- ] 116 oka holo ak<i la no ia o »ja wahi! 1 teatnftain«\ % Wokipp. a i l?fvna| |knj»e, a kv>j koko nku ]a ;io e hoi 5| oiai. hv uii'lihiuī kaLa, aj |U« wahiue u'i K>a ,i iko oie ia jivauai n puui* au« hoopohala: |uiai iuuo ke.karif a kahi kaiuaj«iu* liaoa i .» Keauialu,j •aka» namuli Im» oke koikoi loa! - - :7nv - K-> i: : .V -

0 kana wahine. ua hrii hoi io : mai| la laua- aia laua no i hook'okoke loa mai at | kahi o ka'hale o laua t ua hoopuiwa pu iaiaua i' k'a ike ana mai I ka wena ula o ko laua hale, a uianao koke iho la no laua ua pau iii ko laua hale i ke ahi, a na ia mea i hnomamn U>a mai i ke kapuai lu lo mama o ke kane a ke kamaaina o Keamalu, I ka hoea ana mai nae o laua i ko laua hale, 1 ke kiai ana mai no o ke. kaoe mawalio o ka puka o ka hale, a i% «iai la i keia wahine u'i nui wale, ua hoepihoihoi loa ia kahi kane a ka wahine kuku-kapa, a ua ano heehee iho hi oia ilalo me ke ano maule, a ua hiki o!e ke kamailio hou mai, a ua ike iho la hoi ka wahine. kainaain». o ke ahi u laua i kuhihewa like ai, oia no ka u'i wena o ka iii .o kana malihini. I ka ike awi wai o Keamaln i ka noiio mai o ke kāoe iwaho, ia mu-1 nawa oia i kahea mai ai s ke kamaaina no.n'-v ka hale:- e komo mai. hoi e hni k.nnaaioa me ka malihini, a ua hiki ole nae i kahi kaoaka ke pane kokv aku, oiai, ua ano maule kona nanu i kt-ia u'i kupanaha ana_e ikomaka nei, a no kekahi manawa ua- noho hamau loa.ihola' oia, ai ke ano po'nala iki. ana ae o kona manao eehia, ua' ae aku ]a oia i ke kahea a Keamulu e komq aku iloko ae kokolo ana nae ua wahi kanaka . nei, oiai, ua hele !Uai la a haalele ka ikaika i 1; >ua mau kuli. Ua ninau akii ia o Keauialu i ka inea o kahi kamaaina "kane o ka hale i kona inoa, a ua hiki oie nae i kahi 'kane ke pane mai, a na i pane ue ka ninau, ae hoiee ana hoi o kona inoa o , "Pomaifeai," a ninau aku hoi o Keamalu i ka iuoa o ka wahii>e nana oia i hookipa, a hai maij la no hui ua wuhine uei, o Pule-1 pono kona inoa. . 1 la uianawa i kamailio aku ai oj Keauialu i ua mau kamaaina hoo- j kipa nei ona. | " Auhea olua, i na. he ulia aku o ka pomaikai ma keiauaua aku, e iike hoi me kou inoa e ke kane a kuu kamaaina hookipa, alaila. e hahai mai ana no ka pomaikai ia oim t a mamaii no hoi o.ke kapa ia o kou iuoa o "Pulepono," e haj hai mai aua uo paha ka waiwa', o kau haaa iokomaikai ia'u, a na kej au nae u ka mauawa e hoike mai j ka oiaio oia mea. l£ia nae ka'u ia, oiua, e naua olua a ka aina oi aku 0 ka maikai o Kauai nei, a hoo - paa oiua ia aina iloko o olua, ai ka wa e huea mai ai ka ninau ia olua tua keia tnua aku, alaila. e koho no olua ia aina maikai, i aiqa uo olua e uoho ai» ae a-i hoi i ua %poiuaikai oia aina uiaikai, a mea paha mauauli o keia mau oleio a Keyaualu i hooiii ia ai kela iupa ia Kauai. j He ama maikai o Kauai, j ; ile iieuiolele i ka tualte> | t"E hoouoanao ao nae olua na j keia uiua aku, i na e kii ia tn»i j»na oiua e heie i kahi o ke alii a |oukou, alaiia, e hele olua a mai j hoololohe olua, a manao ae paha he ipoino ia no olua e kii ia oiai ana f pono oluae hoolohe i' keia mau jkauoha a'u ia olua, E haalele ana iwauia olua lue ua maiiao maikai, |a« iuii ae wau i ko makou poe i hele jpu mai uei» eia paha ke kali ioa juuū aei ia'u uo k*i» hele loihi loa. jH« uiau Uoaheie k .»'u, a no ka apo 1 iuhi hoi i ka weia o ka ia o Kauai |nei, noiaila, kipa kauhale mai ai ] wau a hete loa aku lakou. Ua uluLhua loa mai nei paha i ke kali ] ia'u." Ua noke mai la uae na !kamaaina ! ka ka-na iai.\.nei e moe, < a i nl* e w»f>» mna hoi mattitja 6 ika hei« ana, a aole no nae oia nei lae aku i ke komo a na {k«maa»nA maikai, Haawi aku k (O Keamaki i ke ak«ha i koua uaau hookipa, a kauioe aku la. ia uei Hlaliete no ka hale o ke J Aln Ai>volnkuyua i kuhikulu U ui^ e ua kamaaina, a ua auo uioleliu-;-F: : v :Ī3;: K'"

Ip'iu ]<>a iho fa k mauawa a ia e hele he »nea ē ike tuai . ana īaia nei. Iko ia. Lei hoea ana mawaho o.ka.hale o Aiwohikupua, ua hoOioaopopo aku la keia he aha-inu-awa ka ke alii, a ua huli aku la keia nai-ia ia loko o ka hale, ai ka huli ana niai o ke alo o AiwohikupiM ivvabo. ua pa ponn t loa ae 3a ke kukui 1 na helehelena o ke ' Keiki Alii kanaka ;naikai o Kauai» * a ia luaoawa i puatiu malie ae ai o Keainala iloko iho oua. '"Ua uialiepono no kuu luhi o ka hele ana mai nei e iaii ia i e e ke kane, a o oe. io no ki> h.oa e ai neia nui kino." O Kea.inaiu ir< e ike aku nei i Ka poe oloko o ka haie, a aole holoia nei ike iu mui eko -luko ptiy. Ma-» !i»pe o ba paina an i o ke alii, ua ulu. inai !.i i;a ona a ka aw-a, a ia .lua-u.a.wa; i.hapai aku ai kona taaū k.uhu 'iiti;v uo kona, punee, ai uhi ia lu«i ma na .m.ia.-ijnoona pa\vehe o .Nii-havv, ua aiii ne; i jke ae i , kona. hapoi. ia ana e kon.i mau kahu, oiaii.ua ljonaiu iho la ka ona iumoenoe-a kaawa'. Hoomaupopo loa aku la no keiai kahi i hounaoe. la si o Aivvohiku- . nua t ai ka wa i kaawle .mai ai na . Aii<lo o ke Aiii, aia hoi ua nihi-hele aku la ka ua i Punaewu, ae hoi aoa no hol e pili ~me ka ua kooilel.ua." A.ole he ike ae o ua keiki nei o Ivauai i ' keia uhu maalo i kuu maka,'' , oiai, ua hala eiku la i se alahele Niolopua, k'a aumakua o' ka hiamoe Ika ika una iho o Kea'nalu ] kana kane i hoopalau ia a* e. kona maa makua, ua kil.» iho Ui oia i kona ano, a ua hooholo io iho liLiiCL-£iia*_xi.kam>.-kaue n fio ia e no»— ai ke kapu laahia o ko.na kino. a . li_e_Jkane boi i houpalan mua ia e j kona mau makua i ka wa ao o k" I Uua. hookauhua ia ana. Moe iho la o Keamalu ma ka aoao o kaiia kane, e hoolilo ana hoi i na poohiw'i lahalaha o Aiwohlkupua i ulu.na nona, a lilo pu a£u Ia laua i ka hiamoe. E hoomanao no nae e ka onieu heHīhelu o ks. *'Hoku o E^awaii, ,, he kino uhane no keia o Keamalu e hui pu nei 'me Aiwoliiīiupua, a aiiv ni> ke kino maoli i ka uluwehi o Paliali, eia nae aa rho lilo maoH no me ke kmokan&ke, a he kanaka maoli no paha ke ano i ka'naoa iho, a ua loaa no keia ano kupainaha mamu'i no o ka mana o kona kupuoawahine, 'a me keua mao kaikunane kino eepa. Ke waiho nei o Aiwohikupua i ka 6na 6 ka awa, a ua hoomaopopo kokoke ae la ia I kekahi tnea kaumaha ma kona poohiwi, a ia wa i ala.loa ai kona manao, a kaakaa pu ae la no hoi kona mau maka, ao keia manawa nae ana i puiwa ai, oia ka wa e ano wehe maī ana ke a!aula o kw kakahiaka, ai kona noho ana iluna a nana iki ihu i kēia hoamoe o ka po anuanu oke Kooian. ua ho<»maopop(» iho la oia he wahine opio a hoomaopopo iho la oia i ka pua ae o ka ulu- > wena i kena mau papalina. a na | kela ula-o ka ili o Keamalu i hoo--1 m&laEualama ae la kahi o laua e ! inoe ana, a ia mauawa pu no hoi o Aiwohikupua i honi nui ai i ke ala L kuapaoa o. ka pau o ka malihiai, 1 k«» uo ma ka &-i o ka ma- ► lihini kipa ka pt». he lei hala i hui ! pu ia uie ka maile o Pauaewa, a ua 1 hoio ae la ke ala o ba h&la aie ka tuaile, a ua iilo no ia i aiea hoof paa oiua i k» manao o ka kama&ina | o Kauai. 1 la manawa i wehe malie ae ai o ; Aiwohikupoa i ke kapa e uhi ana i l jke kino o Keamalu, ai kona iks 1 jpono loa aiia iho i ka ili o neia wa- . I hiue u'i v iu puiwa kw at>, U o Aiwohikupua, a haule uku k oia mai i ka punee aku a ka malihini e moe k j auA, a ua hoowhU loa ia koua i«al|uao, ka haua nui kona hoao i|hou au« uiai e ua hou oia» iiuna o .Ikoua puat\% ka luvr,4 ;.ui »ria *Yial e pr. lum oi-u, ua ) iho ii kona U3KU&O i keu ..w*uux« u'u •« C-Vole i