Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 6, 5 July 1917 — KAAO HOONIUA PUUWAI NO KA-MIKI [ARTICLE]

KAAO HOONIUA PUUWAI NO KA-MIKI

J Ka Hi'apa'ioie » k-> P.»hu La'i Kona 'Kai Opun —Kf Aiwaiwa | Nana i Hni'hok» o Lua-Nuu-a | Nuii-Pueie K.i Poame ka Puku'i j Akua o iia Pnliku'i EiWa -> Hfha j Waipio i k.:t o ka Olali j -.Nana i law«' a li'o na "Leho"j Kaulana o Kalokimu, o ka Makani Kuehu lepo o Puako. MAHELE XXVIir. Ka Hoea «na Imua o Ka Aha Hookolokolo nui. ' Ka Lilo ana i Punalieie i.ui na kelii- Ke kii ana ia Kalokunu ka l>ho kaulana ika aio ka Makani kuehulepo o Pu»ko. Ka moolelo <,o Anaehoomalu ame I'uaKo. Waawaa ame Anahulu a tne ko laua mau kilo. Ma keia lilo ana oKa-Miki i pu .j naheīe um ai kuhina oui no Pili j akaaiea. ua hiki mai īa kakou i ka-1 hio u.a haoa- e ike ai kakou i ka . nee ana ona nana ke aupuni Pili a me ka ooho ana o hii kanakM ■ oka moku o Kona. Ua hookuu i.i j ae la na K&iki punahele a kelii a | ua hoonoho ia aku la takou a pau i ( uiau kaulana paa aina no ka m<»ku • o Kona, ao. n,a kukiai a.pa\? j' hoōkuu ia.a ua hu'ihu r i ;a m.ai la |. lakou a pau -inalalo o Ka-Miui a <>. kana olelo a me kan i kauoha r houko ia nuia'" ina wa'w pau, me k.> j iiiki olu ke kia. 0 keia poi | kukini oia ka K?i-Mvki i lawe mai !; mau keiki puhahele o'ana ('likp m<- j ko l» l ui puuahele n'na i kelii i iv.: vva oiaihua e nohu Hua ii« ou ii ko ' fcim !;a keiii. >■ 0 'na Kahuha, ua lawe ae o Ka- ! Miki o lakou na koo a me na p'i : ha-ua o ke aupuni, a oke Kakaole'o pookeia ua hoonoho aku Ka-Miki- iaia umhma.o na mea ;i pau loa, o ka make a me ke ola aia aoia aia kona.īiina. 0 na kahmi-: a. kakuu i ike y'eoei, ua 'lilo iakou i ■ eūau poo alakai no k« o.hana ka-! huna a kilokilo. a ua hoonohohoho ; ia iakou ina na pe'a o ka moku o J Kona. Ma kei& ano i maheie ia ai % i& moku'o Kuna i eknlu apana ā 5 eha okana a e h.elu' ia penei: Ka Akau oka moku o Kona, k.i waena o ka moku o Konu, ka hema oka moku oK< na. Nolaila, ekoht koua a nona keia n.au okina. "Kona kai maokioki, Kona kai uaulini', Kj&n& i ka lai a Bhu." O na okana o ka moku o Kona. O Hikuhia i ka uka o Napuu. 0 Kekaha waiole, o Kealaakekua i palipoko, « o na Kapaiilua i na puu a Pele e kiei ala ia Kau nui kaamakani"Lele Koae la o Kauenaea. 1 ' 0 *ia Kukini na elele lawe kauoha a i kapaia o ka walia olelo ia o kelH, oo ka ha'i ana a me Ka lawe aaa i na hua a kelii i makemake uui ai e hooko koke ia ina wa V pau, a he poe lakou e make ana no " k& hua i ka umauma a he poe hoi i inoha i ko lakou ola no ka hanobano o ka hooko kauoha o ka leo iiiki oaua o ka maluhia ai ole o ke kukala kaua. Ui !awe mai o KaMīki i na kukini a hoouna pakahi aku 13 ia lakou imua o ke kupunawahine e a'o ai i ka mokomoko ma ea oihana lua, ha'iha'i, hakoakoa, kulakula'i, hopu, auamo ā me ka tele kikoo a naamao. 1 ka lilo ana ae o Ka-Miki i punahele nui na kelii, a elike me na kumu a laua ī hoopaa ai e hooko, oia ka kelii i ninau mai ai ia KaMiki. Ua hooko aku ao i kou mateemake e kuu keiki punahele elike n>e kau koi. aokahapa na'e pia feoi au i koi mai ni oia no hoi ka'u e nei e pono kaua e ho»>ko aku. "Ae," wahi a KaMikL Ua lilo au i keiki punahele nui nau, a o na mea a pau aia ma ko'u lima. a o ka mea i koe ea, o kela .i'aa kelii i lohe ai nona ke kaulana a puni ka moku o Hawaii 1 ka a-i a o ka leho hoi nana e koi aei ia oe e loaa a lilo i maunu lawai'a no bā Hee o kt*i V)li i olelo' ]t ka "Hw o Kai uli la" kapae ka aiaala. Ua ae aku au e ini a lawe mai i keia lelio. a e hooko ana au i kela mau rrea a'u i lu>o- , paa ai k«ua. Mnnnei Imli ae ha*; Mou a n.<na ae i ka mor>lelo 'o keiaj i kanlana a puni <- Hawaii.

MAHELE XXIX. Kekii iioi-. Leho ia Kalok«!iū Ktv Mookrl v Annehooinala a uie Poak<> K.* Mo »lt!o o Waanau h nie .AnaLulu -ua. iuakua o Auaeln)t>Ji)alu a «w Puako. ' KLa Muolelo i) Kalokunu. Ka loaa ana, Ik' mu ki* kauliiiia o keia lehu n<> ka ui, a oa nui no hoi na p>e ■ln«r\i\vh«i' līMiilana i helo nku e ike i keia hho kaumna, aole nae houk*atii u lakou, i ikē, oiai, ua hoohiki paa ke keiki alii oia a Lala□ailo, ka moopuna alii kanana a ka luahine hae'ae'a nui o ka uaa-kan-i ku.ehulepo nona ka inoa o PiliniEoo, aole loa a wahine paba c ike lihi a nana i ua ieho kau!v>na nei, a o na poe a, pau i hele aku m> ke ake e ike i ke ano oua leho >nokalakupua n< i Uh pau lo» lak.iu i ka make ia Lalauoilo ■ Maanei e nee aku ai kakou n<> ka nioolelo o ke kii ana o Ka-Miki iua leho hookalakupua nei. Oiai. ua ike kakeu i na olelo a laue i hoopaa ai__a_o_,kekahi keia o na meai ae like ia, a oiai no hoi ua hooko kelii ina mea r.pau. He aiau manawa i hala ae ua hoouna kelii i kekahi mau koiki' puuahele ana « nele e ike njaka i keia leho, a em nae, aole lakou i hc i hon inai. No ekolu manawa'o na eMe a kelii i houima nku >ii aole oo i hoi oiai, un piu i k;v pepehi ia e Laliiuiilo- . t' r a ■mimao kelii e hoain 'i na puaii n(; ke kii :»na e Kaua iu | Lalamilo, u mn ■■ ke alakai noeau a ' kona m::u kalmn» :t me k«uu) ka'■k:iolelo pooki-l* ua- ho.opa» • '■< ! mau inmni'i m'ani o Pili .a lann I ma ie, a «> ka iini nae a- me na kuKo : poina ole o kelii n > keia leho aia ia ke koikoi mau aia ilowo ona no ua feho uei. ī Ka makr.r,kau ana o Ka-Miki no ke kii : ana, ua o)el<> māi )a o o Piii e ukali pu ine elu-*f kukioi i loaa na kokua i ka \va e hiki cii imum o Lalamilo. Mai ka ! naiua oe e kuu makua alii, oia |h( i ko'u kuuiu i lilo ai i puuāhele ! nau no ko'u makemako e lilo i puj kāua i:ui nana e poa kou nobō alii aimuiiu ana no ka moku kupolua ! i ka lo'i o Kona, a i ha'i aku iu I oe, ua kaapuni e a'n ria im»ku ' : o Hawaii a ua puni ao na olohe a pau i kaulnna ud ka, nui o ka ike, ua p»»u loa lakuu i kiipee ia e KaMiki o ka lauoho puainawele o Kaukuu kupuuawahine aiwaiwa nana au i a'o a piha an i ike sho la e kelii Ua.lohe au no Lalanailo. a ua lohe aii no Piliauioo he luahine aiwaiwa oia, aole nae. au i hui rae laua a hoao i na ike a me na ikaika o makop, a ke heie aku nei au e hoi a e ike pono, ilaila e ike ia ai na 'oiohe aiwaiwa o uiakou, a ilaila pau kuhihewa, a innlia he kaulana waie iho uo aole i pau oa alihi a ke kuukuu i ulāna ai a kau iiuna o ka laau. £ia au ke Ueie uei, a i kali oe a uapoo ka )a o keia ia a i hoea ole nu ia wa, alaila, e hoomanao iho oe ua loaa ole ua leh6 hookalakupua nei a ua paa io o Ka-Miki i ka manamana lima iki o Kauluikekihia he io oo o Piliamao a me ka mo.>puna aua o Lalamilo ka inoa. I ka pau aoa no o na olelo a KaMiki o ka oili aku la no ia a lele naiowale me ka ike ole ia a nune iho la. na mea apuu o ke $lo alii o | Piiiakaaiea, a o keia no hui ka inua ioa oko lakou ike make ana ika | uiaeia lua ole o neia keiki, a oia ka iirt Kahuna a me ke Kakaolelo i haawi aku ai i ka inahalo i kelii uo ka noouoo kuli'u akahele a akea uo iioi a nui no hoi kona akaheie uie ka pupuahulu oie. Ika oili ana e ka kakou koa mai ke alo alii mai o Pili, ua hoea aku la oia imua oke kupuuaWahine a me ke kaikuaanu a me ke aikaue a hoike aku la e kii ana oia i ka leho kaulana I ka

makani kuehu lepo na kelii na Piliakaaiea. oiai ua Ulo oia i punahele na kelii. 0 kii a lawe uiai i ka oaohi maka o Haaluea o ka papaku akoakoa o Kanehunamoku ka aiua lewa o ka moaua kai uli ka' popolohua mea a Kane i Tahiti. Aia ua lgho aU ilo o ka hokea aho "hi-ahi" a Kanakana-ka ke punakane o Lalaaiilo, a aia la iluna o kaAipt>ku u ka lu*le kahi i kau ia al. Auyua keikl ala ke liuliu ala e pn -jp i ka makuakane ia Puuhinai 8 me ke kaikuahine me Puiwaiwa n t ke kahu hanai me Wui-

kolua ke kdikuahiue o Kanakanei-ku a ko keia poe i'O na inoa «,• kela man aina a me n:i wahi pa-nu e " nei a hiki i keia !h. s kuu ia o lek? puahi.>hiiv pua- .e a leh; mamao loa. "0 kikookoo ka laul, 0 kvkiHjkow ka houua, O kikookoo ka iuauiia, 0 kikookoo ka moanu, 0 ke ku'i o ka halo, 0 lele ka-wu la» oia, | A lel» wale ko aka o — ■ ■■ i J plapakah.ui^oakalani.' , j ; 0 ka leie aku l»..noia o Ka-Miki a ualowale a huii ae ia ua iuahine uei a kahea ma moopuaa e mama i awa iio lakpu a uie ke kaikaina e lele ala e kii i ka leho kaulana a o ka puuahele n\ā hoi a La!atuilo. | Maanei, e waiho kukou ia Ka-Miki, a e huli ae ka kakou kauiailio no Lalaoailo a aie ka leho. 0 keia leko, ua lilo ia i mea nui loa ia Lalamilo a hē pula kaumaka nuj loa ūa leho nei na ua keiki aliī nei, a aohe wa'e kaawale aku 8i o keia leho mai a ia a no ka lilo ana -o keia l«ho i mea mn loa, ua hana īa ua leho nei a kaoiaaha ia a paa i ka poho o ka lima, a ina no e moe, e moe pu ana no oia me ua leho nei aoka wa walo ao e kaawale iki ai o ka wa houpau pilikia. He leho ai keia a no ka nui o ke kaulana o keia leho ī kft al ua ku'i aku la kona kaulaua a puni o Hawaii. He hoike wale iho no, a na ka Hee no e pii a komo ka wan, a maia ano iho La i lilo ai" ua lehu nei i mea kuko nui ia a pau i ka pepehi ia na poe i liele iuai e naiiū ! i keia leho kaulana nni.w.ale. | i keia ia a Ka-Miki e k>i tiei i U;> ieho aiwaiwa nei, o ka ia ia o Mauīi I a oka po hope Imh e kan ai ka mahina alaila pau a moe ke kaelann helu nmhina a muku kn inalamu laiaila kau ka Hilo a o ka mahina hou ia rvo kuiana helu a ka Hawaii. Ua aia ae un keiki alii nei ;v oielo i ka wahiue i«i Puako a ii;e ka maknahine Neuia, e pii ain oia e ike ī ka makuakane auie ka kaikūahine rae na kanaka e noh>» > mai la iuka i ka mahiai, oiai ua ono na keiki nei i ke kō, ka maia a

me ka awa kn "ūiauna a Poopoo ka tnakaula » o ka mea hā e Kiai n:t mea a pau a e hoomalū i ka noho ana o na kanaka. Ua hoo ia īho la ua Ieho uei iloko o ka hokeo aho hiahi maUlo loa a, ooaluna īho ke aho oua leho nei ā huki ia ae la a kau i kaupoku q ka haie, a heie aku ia a olelo i ka wahin« a me ka makuahine e noho a hele aku e nana 5 ka hokeo aia ikila ka onohi o Haaluea. Hala aku ln o Laif alilo, a iaia e pii ana a kokoke i na kau mahinaai ua haupu koke ae la o Lalamilo no ka leho, a ua ku iho la oia a huli aku la e'nana ia kai, a no ka haupuupu loa iloko ona no ua ieho hei, ua kau okon mai ia iinua ona k i akaku o ua Jeho iit*i a o koua huiī ae la noia hoi me ka h'ui j ole ioaua o # ka makuak;vne a me ki;] kaikuahine. Maaue» e huli ae ka-j kou a nana ia Ka-Aliki. Oiui i kela haia aua aku uo o Laiamilo, & iaia no e pii ala, ua hoea aku la o KaMiki a hni iho la me kekahi wahi kanaka o Niheu ka inoa. Ninau aku la o Ka-Miki- Auhea ia ka hale o ke keiki ■ Alii o Lalam'ilo? Aia e ku mai la maluna mai o kaulanawaa. A auhea ua keiki alii hei? AolA au i ike hou aku nei, aia ho paha i knuhaie. Nolaiīa ka'u huakai e hele nei. E heW hoi ha. naia k(i kua kena e hele o ka hetfe aku la A."ia o Ka-Miki a ku ana rna ka pukii a kotru aku k iloko k 'm kha atik ae iluna e kau ana ua hoike nei 0 ke kii ia aku la hoia a kuu' ia iho ia ilalo k hoki ia iho la ke aho a p:\i>. loa iwaho a loaa iho 5d ua leho nei a o ka puka &k« 1& noia o Ka-Miki a kikookoo* &e la ua iima a me na wawae a— , "Ki ki 4U&U, K» auau, ko a\iau, Ki kookoo, ki kopkoo, Ku ka pa iele Mkio Wailau.'' (AoleUmu.)