Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 8, 19 July 1917 — HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika" [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII

"Mai ka Hoku o ka Pakipika"

ii.ELU 10. I Mahope oka paina ana oka mal lihini me ke kamaaina, a haule iho fla kaiuaillo b like 'no fjoi me ūā ! mea e ike uiaia ia nei, uā ninau mai ia ke Aiii Kanihinihiula. no keia hukai hele a ke A-lii o Kauai, a ua hoike Hku Ia no hoi o Aiwohikupua i ke kumu o keia huakai hele a holomoana boi ma keia mau olelo ana. ■■ "He huakai i.ni \vahir\e keia a'u e helo ae n'oi, he elua no la o ka noho launa at,a me keia wahh e, ao Kona nnlowale iho -la no ia a haalele ae la ia'u, a ua waiho ae la nae i En ukana a ke aloha >ia'u hoi e lei hele mai nei i keia iiinn kai. 0 ke kumu no hol paha oku'ii aloha loa i keia wahine, L oia no 'kl P"0kele loa o kona u'i, a aole tvo he wahine &M a'u i ike ai iiiainuii

n liKe ine-un w>£nine nei ft'u e imi uei- O "ii4 wahine fio ho: apau i -halawiM'■ -mai nei me a'u ma keia huakai imi wnhin* a'u, aole no e loEia aku kp. u'i oke wahine a'u." A lo!)f t> Jv;iiiiiri..'ih.! i ia i keia mau olelo a kana rualinirīj kiekie, oh. kamailio mai la oia i ke Alii AiwohikupUa. **K ke alii o Kauui, i na 0 k»uv wahine e iini aei, a oa llke kona u'i _me ka'u wahine i ike maka ai mau la aku nei, alaila, ua uTio akw la no ia wahine, a makepono no hoi ka luhi o Jca imi jatia i ka wahine, a waiwai Hoi ka hele ana o ka huakai imi wahine." ■ ■■ - ••- ■. 1 ka lohe ana o Aiwohikupua i keia mau olelo a "Bona kamaalna hrokipa v ua kamailio »ku la oia i keia mau .olelo." * l E oluolu mai anei ke kamaaina hookipa maikai, 6 hai. mai lioi : ke ano o !sa wahine au i ike ai, a ina paha ua hiki ia 6e e hoomaopopo i kekahi maii āno ona. E oluolu anei' oe no ia mea a'u e noi aku uei? n "He oluolu loa wau e hoike aku, oiai, heaha 'hoi ka luh: 0 ka hoike wale aku no ! i ke āno 0 ka wahine u'i a ko'u maka i halawai ai. Eia ke ane a'u i' hoomaopopo loa no kela wahine u,i a'u i ike uuku wale aku ai no, k maalo aku la oia he aka moenhaue ala. O kona ano 0 kona ili i ka'u hoomaopopo aku, ua like ka ula me ke okooko o ke ahi l?:iahu, ao kons tna« helehelena hoi me ka nani 0 ke anuenue pio, ao kona mau maka hoi me he punohu ula i ka oaoana. 0 kona mau ano apau,- aole loa e piiU pono i na o|ek ke hoike aku, ao ka hooholo loa ana ae no paha lua ka oleio a kakou, oia no "he P£tli ke kua a he ui,ahiua hoi ke alo 1 j£6 ku a ka wahine oiaikai,'' a oia la i I.»he o© e knu uiulihiui maikai." I ka iohe ana o Aiwohikupua i keia uiau ol«lo a ke alii o Haiuoa, ua lilo ia i oiea heohauoli loa uiai I kona laanao, oiai, alua iho la uiauawa o koua ana i kela ia, ao ka aiea pili i keia w&hiue maikai, a oia ka oiety no hoi a kela pae kanaka* a mt? -kek ulelo hoi a keia keiki alii o Hauu'a, ua auo like uo ka lakU|U hoohalike aua I kela wahiia* tue ,kaua tio e hooluauao uei, o ke" Uiaiiiai aua me ka iu.iikai. ua kuhikuhi ia mai la ko ia uei waiii e moe ai, ,no .kela po, a ua hoi aku l» uo keia e iuoe, aka {īae, ua holo aku la ka hiauioe mal ko ia.uei mau ntyis.a aku, a kaniaahia ,wale aku la \\o ko ia uei uioe aua. 0 kahi kahu uo hoi 0 Ai,vohikupua, a oona jioi ka puuahele i Ha&u alii,, e iu>w kekoke / !

Uiai 110 oia ma kahi 110 o kana lianai ■. aiii e moe ana, ai ka waena konu o ka po, ua ala ae Ja ua wahi kaLu nei a puka aku la iwaho r a ia wa oia I ike aku ai i keia mea a iluna o kekahi wahi, a ua hoomaopo loa aku la keia ix>ea, a ua ulu wale *xiai Ia no ke auo haohao iloko on,a, he ahi la hoi keia uo kekalii aina.. I kioahi ua manao ua wahi kahu nei he boku keia e kau mai ana, aka, mahope o kona annanai ana i kona maka, ua hoo> maopopo loa aku la keia, aole keu he inalamalaaia no ka hoku. aka. he ahi ano e oaaoii 110 keia. Mauii ii o .keia ao kela mea kupanaha, uu iilo iho la ia i mea uo krahi kahu e hiaa loa ai, ai ka hope ua kii okoa aka la 110 oia a hoala i kana hauai, a puka pu inai la laua iwalio e nana ai i keia ahi a ku-1 pawuha. E waiho iki a,e kaua e| haiuUelu ia Aiwuhikupua me kahi j kal. •! oua e naua aua i kela ahi i 0 ko aumoe, ai liio ai hti kela abi 1 alakai uo ka malihiui imi wahinie, ae huli ae hoi kaua e kamailio i J»:e kuuio o keia ahi e a mai la i kela wahi, ;* oia wahi no uae, oiaj no o Paliuli i ka uka iuiu, ai ka ulunahele pohai a na mauu. 1 kela po no hoi o keia la a Aiwoiiikupua i me ai i Hamoa, ua ike inai, ia uo o Hina ke kupuuawahine mana o K«amalu, ai kela po uo }»oi: a kana moopuua ,e hiaa waie aua, na k-unailio mai la o Hhia i kuna iianui moopuna. K Keauiah» e, aia ko kane ia ke hele iini nei ia oe, a ua pae ae la i tTam.»a aia Hana, a u&' hookipa ia Eio la e ke alii heeualu o kela wahi, i ua hooaumoe iho la i keia po. a ka la apopo no nae e huli hoi ana na i Kauai e imi hou ai ia oe ma ka mokupuni o Kauai, oiai, ua tpanao no oia a ia no oe i Kauai i pee ai i&ia. .i I ka lohe ana o Keamalu i keia t>lelo a kona kupunawahlne, ua lilo iho ia ia ī mea pono ole i kona manao. a ua kaenailio koke aku la no i)ia i ke kupunawahine i k«ia mau plehi. "E Hina e, pehea la e hoea ai kuu kaneia nei, a malaila iho ia no ka paha iAili hoi aku ia no i Kauai, a pehea la ka hoi oia e auau ai i ku wai o kuu lokowai kapu» ae lei ai hoi i ka pua lehua a'u i hoohiki ai a noa hoi i kona ai. I ka uhaue waie iho I? uo ka paha oiaua e hui kino ai, aole hoi o ka hui alo i ke alo, a kohu hoi ke kaunu ana i Waialohae." "JЈ kuu moopuna hanai lani e, e kahea aku oe i ko kupunawahine moo, a nana ia e ho-s aku i na maka ahi iapalapa oua, ao ka ike mai ka hoi o ko. kane i ka a aku o ka oaaka o ko kupunawahine, a lilo ia i oaea n ftna e aia kai mai iaia, a hpea i one o Hilo Hanakahi, a nia ia wahi ia imi hou oiai ke alaheie e hoe» ai i ke kapu o Paliuli i ke uiuwehiwehi o na pua lehua, E Keamalu e, kahea ia ko kupunawahiiie uioo ia iioahoaiku. a ua ike uo hoi oe i ke kahea oli ana aku i kona inoa, a« haua aku uo h»i -h* a nani ke kahea ana, oi ho-| ala ia ke kupnnawaliiue viotia ka maka ho-a ahi, M I pau āna no o keia uwu oloto a Hina i ke moopuua, o ka wa uo ia o Keamalu i kahea kauaeuae aku ai aia ke oli aua i keia kaheu i koua kupuna\yahiue i hoike ia ae ta, h pon« no hoi ka inoa i hoike mai la « Hina kona kupunawaī hin«» a penei ua kahea uei a Keamaiu. I I He kanaenae aloha keia ia, I la v>e boi ia e Hoahoaiku hoi -e, |: Kuu kupuuawahiue akua ia, i Ai.ua hele iuakaui?ka ole hoi e, E maliu mai hoi oe i ka uwalo aku. I H> aloha hoi e, | 1 He aioha hoi i fea hoapili he kane, i JЂ imi mai ana e ioaa wau, [ i Oww ke -kvl«aua, \ Ku makamaka e luki m&i jii 4 f O ka hnakai maka naka ok\ ■ I maka, \ aianui U o ka hoa he |, F Mkt a\-\i ai i Paliuli uei. ! A hui sloha t»aua i ka Weloi w*lo e, t , Ue aloha hoi i kuu ka-noe, « |

1 ka lolie ana uu o ua kupunaVi'ahine ii»go uei o iveaDi.ulu i kfia kauuenae alolia a ka uioopuuai o kona wa uo ia i hoohuiī aku ai kona uoau noaka i ilaui, a oia a uo hoi o. ka maka o ua moo kupua ijei i ka uka iu o Paliuli, oia ka a kalii kahu o Aivvohjkupua i ike mai ai i kela pu. E waiho iki ae hoi kakou i ka poe o,Paliuli f ae huii ae hoi kakou i kahi kahu 0 Aiwohikupua, a uie kooa kii ai*a 1 kaaa hauai e hoala iuai. a me ko laua pu aua i keia ahi e a mai la_i kela wahi. Ia Aiwohikupua e ku pu ana uie koua wahi kaha e oaiia. i kei.a uaea a kupanaha, ua kau koke uaai Ja 110 ka halialia imua o ko Aiwohik'-pua uiau uae hs ala he ahi kokuß keia iaia 110 ka ioii ana i kana mea'e imi uei he wahine. 0 kona keua koke aku H no ia i koua wahi kahu punahele e hoala i na alii ame na kanaka i hele pu uiai nie ia ma keia huakai hele iuii wahine, e ae .ukou.a hoio koke no, lakou i kela yo, ai iiio no hoi kela .malamalama t alakai. no lakou e pae aku ai i Kahi ..o keia abi ano e» Ua hoao la hoi ke iilii kamaaina e ka-ua ia ; a e noho hoi a ao, ike pono iia aku hoi kahi o ka uaa e booki.'le aka, aole no oia uei hoolohe aku ia leo ka-ua a ke .kanaaina hookipa, oiai, ke a ala no hi.i ke "ahi a ke uloha" iioko na keiki uli; nui o ka aioa kaili ia o lalo e.

i• ka makaukau aua o ua vvaa o ke alii. t ao koaa kau aku U ao u i'una o ka waa, a me ka huawi hupe ana■ mai« i ke kaaiaaiua u:aīkai a ua aina ua iani haahaa aia, ao ko Aiwohikupua kena aku k no ia i na hc»e waa, © hoe no keia ahi e a ipai ia, ae lilo uo .hui ia i iaaka aiakai no iakou e hahai ai i keia po, a mahōpe uaai hoi cka waa oke Alii Aiwohikupua na auwaa lehu r lehu o na alii e ae e hahai aua. i ko lakou keiki alii.

I fca malauialaaia loa aaa ae, ua ike koke aku la no lakou i ka noaaeua o lakou, a ua pae aku la no hoi ma Kukuipahn ma KohaU Akau. Ika pae aoa aku no i ujj.a o ka «ioa, ua boike koke la aku la n 9 ka huakai a ke. aiii o KAuai, a ua kaapuui aku ia au o.Aiwohikupua e makaikai sua i nakaikamahiue u'i o ka aina makaai apaapaa, a ua loaa ole iho ia no k& mea a kona uaau e iini nei, aole ka aeie o Kohaia i na wahioe u'i, aka, ua ike maka no hoi o AiWv>hikwpua i ka u'i o Keaoaalu. nolaila, i kona hookuku ana uie Ma mau u'i ana e ike ana, ua hoomaopopo iho b no oia, aole kek o ka u'i e hoohalike ia aku me keia u'i oka wahine ana e aloha uei. Mai Kohala aku ua helo kaapuni aku la ua :ilii nei o Kauai ia Ha. waii Mokupuni, ae kipa aua i keia wahi aiue keia wahi e noho ia aua © i\a kanaka. 4 ua ia naai uo hoi oia ena alii o H&waii, ai koua ike ana aku no hoi i na kaikamahme alii o Hawaii lina-uli, a ( nele no ka u'i ana 'e, liele )iu,li uei, I kona hoea ana i Waiakea. . tna Hi!o, ua noho paa iho la Ueia i tna ia \vahu a, ua kouio pu iioi lue 11 ua alii o Hiio i na haua iealea o ke (f*u kahikoo ka aina. oko Aiwoj | hikup\i;> kamaaina o nelio •j ma Waiakea» uia uo o Fiii ke Aiii n Ku i hoouoho ai i alii mahope oaa, oi&i hoi laua tue kaua wahine , "a hoi loa aku i Muli e Loho ai. | He eiua mahiiia o ko Aiwohikupua fnoho ana ma Waiakea, ui h,vmi\ka | aku h kekahi poe alii ona e hoi no •}Kauai, oiai, na aloha imi la kekahi ; pt>o o lakou i k& lakou u*au hino o U haaUwiau* Kauai*a Ua ► I&s&iUkaUi ihvj k no uae k<ikalu ahi, a uie ka nui iue ou& lakoii i i ko UIkou alii, oisi, » v % >ioi K- , | kou i k© *lii kiekie o ko Ukou ai ua, [ t . vAoiei p&u)