Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 11, 9 August 1917 — HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika" [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII

"Mai ka Hoku o ka Pakipika"

HELU 19. 0 ko'u mea paha e pakele ai» oia no ka noho auwaua iho i ka ua hanai alii nei e kali mai ai« a manao ae na make no svaa i kā nahele nei, a hulr hoi aku oili . i Kauai aina o maua. alaila, hoi akn wau a noho kanaka aku mainla o ke Alii o Hiio a mea o haawi mai hoi oia i. ko'u mokuaina oia no o Mokuola, ao oukotf nr» hoi na Haku o keia aina, ii nuho ka/iaka aku oo hoi wau ma-1 ialo-n: oukou na Alii o keia &ina, i » ai 'i'O hui wau i kalo mo-a o Hilo." Ua hio iho 'ii kein iiīhu olelo a ua w&hi kahu nei o Aiwohikupua i mea oiahalo loa na Kukaohif>laka, oia hoi ka makuHhine o Keauialu. uuHoawa uo hoi ifa kamaaina i-i māi ai i ua wahi kahu nei o| i a!ii o Kaui>i. ' . . JE;i. i kui;!,\va. au e lmkuioo i.ei, ke io.nei nu aiu i oe e make i<> oo ma .keia !n>c;i ole aua i ka wa kupone i kai? 1 ' A p , wrthi a u'i walii Ksr.ni nēi i?jia ke halia wale n*ai nei no ke ano o ka make ia'u, a ua «no kunahihi waie mai nei no ka maneo «na, aole o'o palekaua ana i koe, oai he nui no ko'u rnau enemi i ke alo o ua hanai alii ala a'u, a ua ulu ia manao huhu a lili wale 0 kekahi man alii iho o makou, mamuli no o ko'u puuahele i kuu hanai alfi, ae puuahele no hoi paha a pono, oiai, o ko'u hoa no ia i hanau pvi ai i ka Ia hookahi, a he hoa ai waiu no hoi wau ho ke alii, a no'u hoi ka wāiu a-i <nai ai ua hanai nei a'u. O.ka'u wale no e haupu aiohn ae nei. oia ao kuu mau wahi Luau'i Elemakule a tiie na kini iehulehu no h">i u'u e noho naai U i ka' Aina o Kauai, aole paha e ike hou ana ia iakou, oiai, kaupale ia mai la «ke kai nui. E aho no nae hoi ia noho kaawale ana inamua o ka make ua wale hoi ma ke kalua ia «na i ka imu e «a hna a-i waiu alii nei o'u." 1 ea lohe aoa o Kuhaohialaka i keia mau olelo ano kaukau a knhi kaaaka inalihini ua >no hoepa ia kona puuwai e na olelo aloha » ka malihini, a ia inanawa oia i pane mai ai me na olelo hoolan.i 1 kahi k&naka Kauai. "Auhea wai oe, raa ko'u manao a ma ka in ina no hoi o ka'u olelo, aeie oe e make ana, - aka, e lilo aoa ee i ?nea nui uia keia mua aku itmm o kau hnnai ulii. E niaf inoino a;m no oe i kinoh.-, aka.l : mahope aku oia inanawa e lilo aua] U i mea nui loa i ua hanai »lii j nei au. a ma ou ala paha e ko ai jka' makemake o ea aUi nei Ivau |ai. nolaila, wai kuko oe i ka jiu«ke. aka, e hoolana i ka mai o j a«» ka poiuaikai « kali m u an» la Oin ka'u uaau oleio hooiaoa jiaoe e ku maliiiiui kipa i Paiiuli, ( u«i." . j XUa iohe aua gua wahi kauaka j Kauui uei i keia, mau ui<?io hoojla*»a a ky kniuaaiua maikai» ua .jwiiiwtki aku la uo oia i ka uaue jttua aku i &a aliiwa.hine kamaaina» iwiai, ua ht»oujaopopo ioa iho la no | ua ka>*aka ?:ei, o ke«a waihme e kamailio pu u<?t ia, \ aliiwahine kiekie ' keia, a ua hoike luoai la ni> hoi lako o loko 0 ' keln haU» i ke kul:u»A l,\ko o na Ulii nui. ! ! "Ke mana». i ! aku nei wau i ihuu iu.iu 01010 0 ke alu o ktiia , wahi, 0 ko'u L> uo paiia ia e< \y-vi

| pakele ui i ku u>aku, oia hoi ka! hooko ia o ka ,maketf)ate imi wa- i hine a ua hanai alii nei a'u. Ina o kela u'i a'u i ike mai nei i ka punawai auau, a he ano like aku ka u'i o ka waliiue aua_ e aU«ha nei m.e ia nei, ; alaiia, ua make- ! pono no ka luhi ana o ka imi wahine. ana, a ua makepono no hoi i keia mau iwi e make uiahope o ka mea maikai .nui waie e like tne ka u'i o lieia aina pahaohao." Ua hehe ae la kh ;;k;i il ke kamaaina wahine i keia mau olelo a Katmr poweKō k a"; i> a īli o, a ua" iioopuiwa koke ia uae o Kukaohialaka i ka huli ana ae-o ua wahi ■kaa.nka nei, a ho.)ho aku la me ka leo nui "Auwe! l'au kela haie i ke ahi e ! E heL? ae paha wau e kinai i kela iOii e a mai la, a nie ia mau -olelo ua ano hoeu ae, L ua wahi kanaka nei e hulo i ka j | hah l a Keamalu i kumo ai. j I;i manawa i kamaiiio i»^;! :ai ke kamaaina wahine. "Auheai ee mai knhihewa oe he ahi kela e \ a mai la, o ko iaila mea mau no ! ia, ao ka nani no ia r> ka waliine au i i ke nmi nei i kii puiu»wai, a ua pua ae la ka u.la o kona ili i mawaho o kela haleana e noho I mni la, a oia kai* e 'kuhihewa aku la he "hale pauahi." Ina piiha e i«;Miac> an;i ka malihhii kipa inai, e i;uve aku wau e ike oe i-ka pua laha ole o Paleuli nei' 1 ' alaila. e alakai aku wau ia oe e hoolauna i kuu 'Lei Lehua pua i ka uka-ipiu o Paliuli nei, ao ka punahele hoi a Hiua kuu makuahine, a nona hoi ka leo au paha i inua ae nei e kahea ana i na laau e moe imua 0 kana hanai moopuna." I ka lohe ana o kahi Kauai, ua lilo iho la ia i mea olioli loa laia, a ua kamailio aku la no ua wahi nei karmka waha mikomiko o Kauai. "Ina he mea Jiooluhi ole aku ia e ke aliiwahiue lokomaik&i» ua olioH loa wau e hele aku e ike ma:ia i ka u'i poukela o Paliuli' mei, au hoi i hoike mai nei o kal inoa ia o keia wahi. A oi loa' aku hoi ke papa wahi leo me ka n'i pookela a na manu e hooaahu ai, a na ia hoi e hamohamo ho;>pahee ai i kona ili uluwena"i ka nani. Ua pomaik&i maoli ka keia rhunkai auwana a'u i ka a ii t:i.,ewaewa .no hoi wau ke iioi | aku unub o kuu hanai alii, alaila, | ua makepouo loa ia maewaewa j una ■ o neia kino mamuli ■: ka ike' māka ana, a lohe wahi leo aku hoii o ka u'i pookela o keia wahi ulu-i wehiwehi i ka naui." ! | Ua ku mai la ka makuahine o Keamalu a alaKai aku la i kahi : kanaka i ka haie a Keamaiu e paina mai ia. 1 ka hoea ana aku no 0 laua uei ma ka puka o ka hale, ai ka a\!ti ana mai ne o Keaaialu a ike mii la i koua uiakuahiue* a ike uiaka aku la no uoi ua Wahi kanaku uei i ke auo o ka hauai «d o Keauialu, ua puaia koke 'iho! la ua wahi kanaka Knuai nei i ka ieehi«, a u? hina aku la iialo.a auoi maula ke uaua aku, a ua liio ia i < uioa hoopihoihoi i ke kamaaina houkip»,- a ua louiilomi ia iho la ua wahi Kauai riei v ai kona pohala ana ae, ua hele a kunahihi na maka, a ua hiki oie ke p&ue ae i ka ninau a ke k&maaiua i niiiau iho ai, "Heaha hoi keia ou- O ko kaua hele maikai mai nei no ka hoi, nn koa hina e wale niai nei no ka hoi ia, he maM anei iou?" Ūa hoole wale #e tā no ka lima o kalu K>»nai, r ua hifei ole nae ke puka ae ka leo. Ia manawa *no hoi o i ninan om ai i ka ma--1 koahine no ka maoao o ka hiki |ana aku, «i k« ana aku o ua I wahi kanaka Kauai nei i kh leo o ua naka haalulu loa ae | ia kona kino, a ano hiki ole ke | | k« nona iho, a ua iM*ahi wale' uo j ko uie he «U e oielo akU; I ana i koua kaiuauiua* ujl Uwa lva., i kvuia ike eua i ka u'i o <

j Oka mea paha uaua i hooeehi .& l'' ll 1 Kauai, oia ua kona ike't;aka ana aku i ke ano o ka hauiii ia i.na o keia wahine u'i lauoa ule mai. Oia hoi e peahi ia aua wa e na maou elua, a Lie elua hoi e hoorr<akaukau aaa i kuua naau aiea a,i, & he elua ivoi iuanu e paa ana i ii.i pua lehua elua, a aia iioko o kela iuau pua leliua ka wai holoi liaia o ka u'i o I'aiiuli. a ua lilo i* i uuea kupaiuaha loa i kona man 10, a ua haalele koke aku fa ka. Makuahine i ke alo u kana KaiHvttiirthiire ~n TTTti m;u ia me li&hi k?maka malihiui, a ua loaa ole hsi i uo wahi kanaka nei he wa e pj pa leo ai me Ka U*i o Paliuii. I' 'aua no i kaawale iki aku aj n<;ii kn ha!e nmi o Keauialu e ai ■ana, ua hnoiaaka aku la ua \vabi . kannka Kauni nei e kamaili;j i ke kmiaaina oluolu. . 'Auhea rnni ■. kau, aa auo liilah;it:i no hoi n'au i ko'u ano maule a *sv mai nei īuiua o kau Mne alii, a imua no hoi ou.e kuu kimnMina oluolu nui walo. a<rk«"" knmu >~ia, tiK.:hiau ia nn i ku Loa'i {vhi,-. t " ouii, i leuu [ku ana. aku nei nr, i na ano o keia aliiwahiue o.Palinli, ai ka ike pu aua aica.no hoi i ke auo u k.oiiii hanai ia axi t, a he -me.a ole hui a'.u i ike ui uia k »'u niokupuni, a aole tu> hoi uoa \ ...inokupuui a uiakou i h»ile kaalH3ni mnī.nel, O Ua !;eia a ko'u' i «ke m, a hele no k?ia [J'i ī kuu Hauai, aole helak* r kaf:}.* ina'i, a makepano maoli no ka luhi o ka imi wahine ana, ao ka wnhine e like'me keia ke ai:o." Ua lilo keia mau olelo a kahi Kauai i mea minoaka na Kukae hiaalaka, aia manawa pu uo hi:i i I'oomanao ne ai lie kamaaina, aole ka oia i Voi iki &ku i Malihini Kauai e paina, a aole uo hoi paha e nele ka pololi o ka hele ana m«i ika hihipea o kanahele. "Aowe no hoi kuii hewa ia oe e. eia ka o ka lawe mila ka'u ia oe e ifce i kuu lei kaikamahine, a poina hoi wau i ke kono aku ia oe e paina. Aole paha e nele kou pololi, oiai» oa loihi ka hele ana mai a ua tpo hM ka la ilōko o ka nahele. Ē | hoi kaua i ka hale, a noho oe kii aku * wau i ka'u aliikane iwaena mahiai," I keia manawa no nae a Kokaohialaka e k»mailio uaa no ko ia nei pololi, a ia manawa no ua - wahi knnaka nei i kamailio aku ai e like no me kona ano mikimiki kamailio. **He oiaio no he pololi no ko'u, &ka, ua poina ia hoi ka pololi i ka ike ana iho nei i ke aliiwahine o ka a'i pookela, a ua maona maoli ka maka i ka nani o keia u'i o Paliuli nel» & poina ia hoi ka poloh 0 ka opu," oiai, ue. hoouaaona i& boi na maka ika n,.ui hemoiele o |k& ul i ka wehiwehi o na pua I iehua " > I I ka pau ana o ke kamailio ana |a un wahi kanika nei, ua kamai|iio akulao KukaohiaL.ka- "Aoie joe e maona i ka olelo wale no, ak&, e konio tna ka hale a noho a hai mai au me ka'a aliikane, alaila, hoomakaukau aku maua i mea p%ina keia mau olelo ua kaha aku jia o Kuka*>hiaitka e kii i kana ! *aae iwaena inahiai Ua haiawai &ku ia o ka w&hine aie Ku kane e hoi m&i una, a ua hoomsoipo|K> koke mai ia uo o Ku i ke | auo uui o ka hau&u o k&na j& ka& o uiai l& no k& uiu&u i ke 1 kane. * . k ;l » Ucal»a hoi keia e uuimaiuei |kou hanu'e kuu wahiue, iue he &U i k,i hoi ua haia iii&i uoi oe Ui&hop^ lieW iUvUvi uci.' , <■ 'i%av lioi kauA, iHhinihoi aia 1 k& hak k&bi i | k&li &I ia kn niai uei w&u t & ■oo e liui ao e hooiu&k&uk&u i waiii | na katn k&n&ka ai«li- ' hn-< o h«»W «uw&na au& |i k«-ia wAonnhrU\ & u\i i&i A tno txe iohe *i ik& «Wseb o k&u& «uw&n& i k& u&hek." i vAakip«u.}