Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 30, 20 December 1917 — HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika" [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika"

H^LU2B. "Ea, e rr,a!anflft" iho oulsou i ka 0 ka o kela olelo a Kiwalao, e maīaina 1 ka'lei paTa<ta e M ana ma ka a*b Keeaum ku. o haukae 11ie koleo, T ka lohe ana p Keeaumeku i leia olelu a kuua keiki h.-inauna, n n'o koaa iimnawa i oleki ae aii k«g'amu oMopolunole. "O kn r/ih6j& tr.tu u.anao, nao ole iho £ei fiulu-mabua ,y . I kpia man:iwa ri!f nae a Keeauaiokn f knm.iilio ai i Kela mau olelo, u.i !e!e mai la kekām pohaku i maa ia ni.ii e kekahi <? ko Kawehanueha rriaU koa ii pa jpono 0 Kiwalao, a hina aku !a 0 Klwalao i lalr>, a waiho poniuniu akil i ka eha. I ka ike ana-o Keeaumoku i ka haule ana o Kiwalao i lalo, 'ao kona wa 110 ia i

hooikaka ae ai e nee :\kn i kahi o o ke kinc> o e waiho.aua, a me ka olelo pu ae nohoi i keia mau olelo, *'Ka, mal ha'u e malama ke kino o ke AEi". Ai.ke kokoke loa ana o Keeaumoku i kahi o ke kinu o Kiwalao, ua apoaku Ia kona lima īiia ka opu o Kiwalau, a me he ala e hii mai aha ! ke kino alii o Kiwalao, aka, aia nae ma ka lima ui Keeaumoku kela manawa ka "LEIO MANO*', uaikina lima- j kaua i humtyjjume ka uihu oi o ka mano o ke |a mea i ike ia ua moku pu ae opu »>ke Alii Kiwalao, ao auh„ee ho ia o ka aoao o Kiwaiao, a lanakila iho la ka aoao o uoa ke kahua kaua o Mokuohai. I hoohele ae la ka mea kakau moolelo o Keamalu, mamuii hoi o kela mau oieio a Keamalu i kamaiiio aku ai i ke kane aloha ule. "Eia ka o ka ieho kau mea manao uui, a manao oie mai la oe ia'u me ke kanaka hou iioko o'u". E hoi hou ae nae kakou ma ka iaiaa puioiei o ko kakou mooielo, ae kala ia mai no ka mea kakau moolelo e

kooa poe helohelo no keia hookapeke waie ana aku oei no i k» moolelo o ka Nai Aupuni kaulana o ka Pakipika. Aoie no i liio keia mau oieio ano aioha' a Keamaiu i mea hoomaiieiie aku i ka manao o kana kaue, aka, ua liio ioa aku la ia i auea hoopiena ioa aku ī ka rx>aoao o ke aiii Aiwohikupua, a nana mai la oia me na maka hulili o ka iuaiaa* a keua mai ia iio ia iCeauaālu e i kaua ieho puuaheie. I ka ike aua u Ke&aialu i ke kuiaua o kana kaut, ua i.ui ioa m&i ia ka haoini o kooa auau waiaiaka, a ulu pu mai ia uohoi iioko oua ka hoomanao no koua mau makua auie koua kupuna wahiue uualaiua iaia. Ae, wahi ana i kamaiiio iho ai iioko iho ona, "1 ke aio hoi ou e kuu ua haaai puuahele i& wau, a he mea uui hoiwau ia oe lue kuu uiau makua aioha. Eia ka hoi i ke kaue au uo uae i hooaioe a.i ia'u, e ike ana ka hoi wau Ā ka inaewaewa o keia moana kaiakea." Me keia mau oieio e UU aua iloko iho oua. ua uana | iiuu aku ia oia i ka maka o kana kaue, ame ka mauao hoi o lilo hoī (ia uaua hou aua aku i mea hooj loli ae i ka manaoo kekane, a kena i ole mai la hoi iaia e luu aku i ka I opu ana ole o ka moaua uo keia leho waiwai ole e pa* ia mai ia e keia wahiue kupua lokoiuo o ka luoana kai hohonu. Eia nae ua hoomaopopo aku īa uo oia i ka uoho alii o iokoiuo maluua o ua heleheleua iua&oua o kaua kane aioha oie i&ia. Ke hoomaopopo pu ae ia no kaua «• ka tnea heiuheiu no ke ano ioko4no maoii noo Aiwohikupua i kana I w&hine aloha iaia, a ia uniiuiwa uo !o Aiwohikupua i paiio a»ai ai mo'ka |leo makona i kaua wahine.

"Okiio h.oi.paha wau i kup leuo punahele, e hoomanao oe e Keaaialo. he waiwai hooilh™ keia mai kuu mau kupuna tuai. ai ili mai hoi 1 kuu makuakane, ao keiu IcUo uohoi ka uiea i luaa ui ku iloli hookauhua keiki i kuu eoakuahine, a hoea euai ai wau i ke ao uei Ua aku wau i kuu uiakuakane» e malauja loa waii i keiu waiwai hooi'hnaohana o euakou. ae ili aku iu«hoi i kau «aamo' uaahope aku o'u, a eia kau elelo juai e ka wahiup e oki aku wau i keia waiuai hooilipa ieho p.uuahelu, ao . ka'u ao e kauo,ha nei ia oe. e iuu ue i kuu ieho puuahele, a mai kakahili oielo wale mai uo ge ae hoopau mauawa waie ai-,"

Uii ike luuupupu iua iho la no o Keauialu. uOle lou e maliu mai ana kaua. kaue iaia.ma kaaa muo uielu liouaiuhaluha aku, a ua iilo no hui koua uiau waiuaaka i uiea 0)0 i ka tuaiiao u kuna kaue aloiia o]ie. Me ka leu aawaliwali kauuiaha i kuuiiūliu hou aku.aio Keaoaalu i keia uaaii ulelu i kaua kaue.

'Ua hiki hoi paha e kuu kane» oiai, ua ui lau aka uei hui kuu lui -1 naoiina i keia lelio hanu cle ; au, a heoaahema ihy la hui wau ka, wahine pka .wa heu ole, a lilo ae ia ka hui ke aluha u ka wahiue i Luea kapae ia, ao k.i leho iho la ka hoi ka uaea oi loa u Ke aloha ■ ia e ue.e kuu kaue. E. aooko aku aua wau i kou ouanao lokoiuo e kuu kaae. a^hoao 00 hoi wau e kii iko lefco e paa ia ] mai la.e ke akua wahine iokoino. 0 ka*u. wale uo e manao uei e wahiue oie aua wau oau i keia la» ai hoolohe no na'e hoi oe i?Sfeuu oleio, aiaila, wauine wau uau, ai hooiohe ale uohoi oe i kuu inau olelo ia oe, alaiia, ehia ka hoi uiea aloha owau 1 ka haaiele ia iho. i ka iuoaaa kai auuauu, I iuu a ua nei wau a kahi .« ko ieho punahele, ai hukihuki inai wau, alalla, maaao ae no oeowau ia, aiaila, huki uaai nohoi oe, a pii pu ou.ai nohoi wau me ko leho puuahele. Xna e hoea e.kekahi uaea iiuna nei, » hoea mai ma kahi e aeu 0 ka waa. o kaua e ians nei, aiaiia. aoie owau ia, a mat kii aku oe ia 1 wahine e hookau ae iīuna o ka waa 10 kaua, aia no ao ka uaea e oiii pouo <ae ana uo ma ka aoao o ka waa o kaua, alaila, owau no ka hoi ia, ao kau mea ia e hookau ae ai iluna o ka waao kaua."

I ka iohe ana o Aiwohikupua i keia mau oielo a Keamalu, ua a,e aku la oia e hooko i na mea a kaua wahine i kamailio mai ai. Ku ae ia o Keamaiu iiuna» a hume ae la i koua pau, ai ka paa ena o ka hope 0 koua pau, ua hele qaai ia oia a Ima kahi o ke kaue e noho ana, a* i iaiia honi iho la i ka ihu t» ke kane, a kamaiiio mai la me na waimaka heieiei. Aioha iiohoi oe e kuu kaoe o aa ia kamaiii, ao ka hooiliua | hoi o kuu aioha pau oie. Eia ka hoi,j i ka ieho ioaa waie aku uo, oia iho j ia ka noi, ka mea e Kaawale ai kaua; e kuu aioha. £ iuu ae hoi paha wau | i ko u\ea minamina. a pomaikai uo hoi wau ke hoea oia kino maikai | mai iluua uei, oiai, ua ike uo wau uo Hinaopuhalakoa keia w&hi ;a'u e hoauo aku nei, aka. o ka ieo ka hoi oke kane o na ]a opio ka mea e hooko aku.. £ aioha auaaei e kuu kaue o ka uka iu o ka uiuwehi o PaiieAi kuu houie i kaw^kiu."

Me kek ui&u oieio o ku luu aku ia uo iu o Keauiaiu, a mauiuli oo oka uui o koua uaau makua kupua o k:i uioauu* u* i& mai la uo iaia nei ke aholya« ae iiiki ai keia i ka papaku, o ka moaua. Ma kahi uo o ke aho e inoe ana iialo, a uialaiia Bk\i U no ka ia uei hookolo aua. Oi luu aku u&e keiu ileko o ka ,maiamaiauiu, a hiki i ku \va i pouii aī olaio no ka liohouu uiaoli, a ma k« aho uo ko ia uei akhde e iho nei ilalo o ka hohouu o ka uioana. U;i hookolo io uo keia a io uu i kulu e paa auu ka ika hauhoa ia e ke akuu wahiup iiiaaopuhalakou, ao ko ia uei uaa\veli<i . r

tu-_la uo iu i k.a paa i uakinaki i&« ■vi ka heuao aua u j u ua ieh„Q ua hukihuki iho la kftia, a hoouiae)popo koke ihu o Aiwohikupua, ua, heaio aku la kana leho, ao koua huki ae la uo ia iluua, a hahai mai la UQ hoi o Keamalu mahupe oka ieho,a kaua keue. AOI2 keia i pilikia ihil.o u ka papaku u ku iuoaiia, ai ka hoea'aua uae iwaeua kouu u ke alahele e ai iluii*. ua loaa uoai la keia i ua wahiue kupua uwi 0 kA pupaku, a noke ia īuai la keia i ka haua iuu ia e na kino o ua kupua nei, uia hoi ka waua, ka ha- . luie, auie Ka hawae* ame uaiuea ,"k.u.-ku e ae o ka uf/aua, a ua hele ae la ko ia uei kino a puni i ka 1110 o _

Uinaopulialakoa i hookau &i xnalQu* oia nei, u ua like uiaoii o Keaui<ila ia aianawa aoe be pukoa a-ia o moaiia. 0. ke kuiuu oko ia nei. luaa oie ana i keia poino ilalo o k& papaku oka moana, ua lilo ioa q Hiuaopuhaiakoa i ka hoohalikelike ' iaia iho uae ke ano o ka ui o Keauualu., a ua kau io.aku la uohoi na auo apau o Keaiuplu Huua o.llinaopuhalakoa, a iuai lulo iuai ke aluuiu ana o ua wahine kupua nei o ka uioa.ua a loaa ai o Keamalu iwaena konu.o ke aiahele. ,

I ka loaa ana o keia mau poino ia Keamalu, ua hoao ae la oia e waeie i kekahi mau pilikia ona, ao kahi hoi e kokoke ioa ana i konn mau uiaka, a iilo o Keamaiu i ka waeie i kela ,ojai> ku-ku ino a Hinaopahaakoa i hookau ai uiakma ona, ao Ika pii no ia o ua wahine akua nei a h«iea aua ilu&a, aoie nae ma ka ao- : ao ae oka waa o Keamaiu ma, aka> ' u>a ka ihu ae o ka waa kona hoea ana mai iiuna, Ika ea ana no oua wahine akua nei ua kahea koke oaai la no oia i keia uaau oleio ia Aiwohikupua- Eia hoi wau o Keamalu kau wahine, e oiuoiu hoi oe e hooili aku hoi ia'u iiuna oka waa o kaua, oiai, na ano paupauaho hoi wau ika luu ana aku nei. a ane hiki pono ole ia'u ke pii aku ilnna o ka waa o kaua.''

t ka lohe ana o Aiwohikupaa i keia leo. kahea, ua huli aku la oia a DaDa aku la i ka uaea nona keia leo kahea, a ike aku la no he wahine »a i like toft'uo ke ano me Keaoaalu, aka, hooaiaua.9 ae ia keia ina . oielo a Keamalu, ao ko ia nei hoole aku ia no ia. ""Aoie oe o ka'u wahine he wahine okoa no oe, ae kaii ae no wau i ka hoea mai o ka'u wahine.' J Ika iohe ana o ua Hinaopuhalakoa nei i keia mau oleio a Aiwohikupua, ua ano hiiahila iho oia, &c koua iuu hou ak u la no ia a hoea oaahope o ka waa, a ea ae ia īluna» aia manawa kahea hou mai ia do ia Aiwohikupua e kii aku iaia e hookau iiuua o ka waa, Ia munawa no i paoe hou aku ai no o Aiwohikupua. o ka'u wahine o Keauaalu, oiai, eia oe ma na wahiokoa e ea mai ne]i a i§ nu ka'u wahine o Keamalu aea ponoi ae no ma ke alo oko maua waa, aiaiia, o ka*u wahiaeka hoi ia." Ika lohe aua o Hinaopuhalakoa i keia inau olelo a Aiwohikupua akahi no oia a hoomaopopo Iho ia i ke alaheie e kau ai oia iluua o k& waa» ao kona iuu iho la no ig iloko 0 k« kai, a ea pono ae 1& oia k& aoao f> ka waa o Keaoi&la ma 4 ao ka wa no-ia o Aiwohikupua i haawi *ku ai i kona iima, a huki mai la i [ka wahine iokoino o ka moana kai | uiiuii. I hakaiia no a. kau ua wahine 1 akua nei iiuna o ka waa, o ke kena t koke mai ia uo ia ia Aiwohi&upun e i hoe i ka waa o Jaua* s ia maaawA i hoole aku ai o Aiwohikupua i kena a kaua. waLiiue auae luauao kuhihewa nei o Keamalu me ka olelo pu aku nu Uoi īaia. „ (Aoie i pauO T Y \ hookj»a* m»i noi oMr MoOahe o Hono!o!u i ke ola o kaua Hoitu a ho«a i ka makahiki 19.20. a he aihu«t keia o ka makamaka a uiakou hsK»maikai uui aku nei