Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 35, 24 January 1918 — HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika" [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika"

"Hp keuVa n.i a a]yha welawe!;ij ia o fce kano hana loloiin)/' ael haalele wale 'a ana kakalii tmiuj ienne maika'i e kekahl inau w-ihii.e,. ao ke kar:e palnkul.ok'n 'iii'alia. n Imina i ka waliioe ! kekahi maiuiwa oia iho !a k« kano aloha I«»a sa. j Anle rāe keia olelo ana no na wahine apanwka, m> p?e i uahine ik;. K like :n<? ka nui o'na p:dukt!hikn ana a p'iele. na iuaka, a pehi' iii'» J;v paha" k:i nui launn oh' ni-ū i) k.e aloha i ka lima hana i.io. Me hai-ua iu tio o Ko.'iinalu ? I;e kar e l'.'koir:(! f ei ke ki<-i ana no nae i ka honie i noho ai me ke kiiiie i na lā !xeu ole, a ia hoi ua "la mai ke aioha kupouli i ke knne e noho mai Ia me ka wahine ak.ua- ; atia i kona Mokiipnni. 1£ i!;e aliu ati.i ro kakou <na ktia O'iia kiīke iho i-ka hana hoomaewai <"V t a k.i-i-■ aloha ulaia l ke kino nani " K^.io;l!U. O ke aioha o ka makua la, Uu aloha huihui no ia» Ao ke ahiha o ke kune la, He aloha wel.awela ia la'. e .£fii ana ma 'kela' poka o kona hale, ae nana ana hui i k-v wailip mai /i..m pono oloko, eia k i mnnawa i paila loa mni ai kē aloha i ke'kan,e me kona hoa pu o ka noho ana oia uka iuitt, a ia maūawa j o Keamalu i hapii ae ai i keia kanaenae alc-ba no laua. j He aloha ia olua e, !■ Na ho& o ka uka wai, Waimaka a ka lehua, He lehua na'u i kui, Ua lawa e, a-!awa ae nei wau, Aole olua e, a owau ia' e u ae nei, K lia nei ike aloha la, He aloha i ke kane e, • Ka hoa-pili o keia uka, Auwe kuu mea aloha he kane e. I hakalia no a, pau keia mele a Keamalu, o ka pouli t3li la no ia 0.-kona noouoo maikai, & lilo aku 0 Keaenaīu i ka ulaia. a haaleīe iho la oia i ka hale a ke kupunahine kukufu ai nona, a hele aku la oia i ka nahele, ao na hua o na laau o ka nahelehele, oia ksna mau inea ai a oia mau la ulaia. He mea pono ia ka meatkflkau o keia moolelo walohia o Keamalu, e wehewehe iki aku 1 kekahi mea ano nui i hoakaka mua ole ia aku. e pili ana i. na makua o Kiamalu,, oia hoi o Ku me k'ana wahine. I kela huakai a Keamahi i holo moana ai, ua kau pu no o Ku me kana wahine no Kauai, a j u» holo pu hoi me ka nui ae o ka aui waa, ai ko !aua hoea ana i Kauai, |uahookipaia no laua uia kekahi

wahi maikai o na Alii o Kauai ai, a ua kau ia uiai la no e ke kauawai, aole

mea ike ia Keamalu, a hiki i koiu man-iwa e hanAu ai ? k« keiki, a ut kua-kapu kuua nuho ana oia amt la, a nolaila, Uāikeole o Ku i ka iaua kaikamahine a hoet walft no i kela mau la. I webe weho pono ae !a Ku mea ki.kau mo olelo i kei:i tnea, n; mAOpopo ai i ka u»ea heluhelu ka mea pili i ka wa e hanau ai o Keamaiu i kana hua mau uia keia mua iho. E waiho Kaua e ka mi».i helnlielu i na makua 0 Keamalu e nohu ana i ke alo o ka 1 iaua Hunona me ka ike ole no nae i I ka maka o ka laua kaikamahiue, ae jkau)oe ue kaua no k» uiea pili i keia I hele ulaia ana o Keamalu. * I keia mau la o Keamalu e hele uiaia arv\, ua uaalain;\ ia uo.koua ola kino elkona mau aumAkua kiat. Iloko |iae oia'uum U ulaiu, ua Uel»

ihn lakapau 0 Keamalu, atnjihaehae i na lal» }aau o k.* nahele, ,r ua 4t>aa nae iaia kāhi noonoo e 1 hana 1 keiiahi aiau lau o ka nahele h<4e i übi no konu olohfelohe. ;Hala ne 11 he mau la loihio keia o laulauia ana o KeamulU, ai ka wa e oli, ai o ! Keamalu iloko o keia riiau la poino ,e moe ana 110 kft lau o ka luau, i hamau ana no ka leo o n& uianu no ka na;>i mnoli n.o o.ka leo o ka puu. kanl o Paliuli, He eouo anahulu o keia hele ulaia anu o Keat»t>Ju i.kana , hele, aua llke ia uae na malama , eliiii o ko kakou helu mahiua,, oi ji ;.*he u/ui la i> kc anahulu huoka^L

Ia uia.nawn ua kukoku lou la ku wv o Kea»rsalu e hauau ui | ko keiki., a uie he ata uu alak.ii iki u uo koua . noouuo e huii hoi i koua huu>e,. a inalaila, oia e hanau, ai i kiiiia .u)akahia-i)o; laia no a koino 1 ka, puka u kmia.hale pono'i, |o ka .wu il)o la lui ia i hoomaka ai Ue l knakokov ili iluua ona, ia u iiiftvva b )li nei : ke kuakoko liaimu { keiki iluna o Keamalu, ua ike ia ma keia paeaina ka hoea una »nai ō kekahi if'o nui, ua iuo ka moana akea, a ua leie Jiifii 'ka pua o ke j kai'i uka (> ka aiua, ua ike ia ka pwn.uhu ula i l;a n;oaua, a ua haule kaua koko inaluna o k.a aina uui o Hawaii, u i ka wa i ik.iika loi ai ke kuakoko maluua o i Keamalu, o ka wa no ia -i'kui ikaika ai keVahi hekili ikaika| lua, a hoea ana.i ke ao noalamalam;» ka hua mim ake u'i o piliuli. | Ua pio iho la he ewalu anuonue iluna ponoi o ka Hale o Keainakii ,ftO.Js;e ,kurjau o.kela mau aia ponoi no ia ika ipuka hale 0 Keauialu. I keia hoea aim o ike keiki a Keamalu. i keia ao āialamalania, ua oielo ia ua pouli ae la ka la. a pahola ikaika bou a§ U «a ino a puni keia paeaina, a ua hoea aku la ino nui i ka Mokupuai o Ka n ai, ai ka hoomaopopo ana oKu me kana wahine i keia ino nui, ua kamaili'o k(»ke aku la no o Ku i kana, wa* hine. -'Ea, he ino hanau keiki keia no kekahi aliinui mai ka po jjuai. a haupu wale ae la noj hoi wau no ka kaua kaikamahiue, eia nae hoi,. eis uo oia ke neho raai iiei me ke kane ana, ao , ka'u mea haohao loa nae o ka , hooRapu ana mai nei u ua kaiKamahine iani nei a kaua, aole loa he mea. ae ia e hele aku ike iaia, ai loko hoi o keia mau la kokoke loa aku paha»i konp, wa e hauau ai. Heaha la ke ana o keia hana a ke kaikamahine a kaua e huna mai nei i keia nuho, ana i K»uai I . Me keia uaau olelo a K]u ua ano kaniuhu iho la laua no ka ike ole i ka inaka o ka laua. kaikamahine. Ua hiki no nae ia kaua e ka mea heluhelu ke koho iho i ka uj,ayao o keia kau ana o ke ,kapu ma ka" hale o ke Alii Aiwohikujpua, ai hookau ia ai ke kapi| i na j iaea apau, aole loa e hele kpkaiii j mea i kela o ke Alii AiwohiIkupua ame kaua Aliiwahiue r 0 ua ui&kua no kekahi o Aipohikupua i ohumu no keia mea, oiai, ua lohe wale ia hoi kp u'i kilakila o ka u'i o PaUuli, ka uiea kupaiuaha. uae mai kt* lu>i aua iuai o ka laua keiki auie ka huuoua hoi i ko laua alo, aole ioa laua i ike iki i ka nmka o ka 1 hunona, a ua kapu uiai la hoi ka i haie o ke ke,iki, aoie e h.ele ia aku e kekuhi uieu e komo iloko.

Ile mea . uuue uui ia no Ia t v ko Kauai pue. aka. ua hi& ole nae ia lakou e ae aku maluna o ke kauoha ikaika a Aiweihikupoa, ao keia hookapu aoa nae i kona hale, aoie mamuli o ko ūiauao iho, aka, mauiuli 119 ia 0 ke kauoha a keU wahine akua aua e nolu» i kona alo. K waiho iki ae 00 kakou i ktla. \vahiut akua opu halakoa, ai piha hoi i ino o ka moaua, ae hoi ae nō kakou i ka tuoolelo u ka u'i, poo* kela > PaliuHi i ka uiu wehiwehi i ka lehua-

I ku , hanau anu uu hoi o Ke.inaalu ia Ktalau!a, a uia 110 hoi ku maimwa i pu ni kana pU' oalua..a htj.u|ia:iau hi>i i kaiui keikii v)?a no ii. i u Ilapaiameaieue, a ua h inau nu oia. i kana "keiki i ka in'na o koi.a' makuahiue o Makalii, uo ua huul'k.'iiu no hoi i ioaa i lio Keuuialu .. iianau -iu ana,-. a pela .. np, L.ui . ko„ ilupuianieiueue fi.uiHi,v ia. ;.u u, .oīui, htf wtilo like n<» hiuu in: v i ku po ami» au kela |hi<J nu hoi i puholu au umluiui o k.i uioa hoiookou o iiawuii n€)i» a. paliulu uki: hoī iu iuu iim mokupuni okau aku, iaao \lakaH'. &la. iH» ka hoea ana ixi?i oia ino. uialuna o ka aina, a he hoohaoohāuo iuj hoi -iu ku hanuu anu o kuna uiau ku-uu Laiii i ke. «u * nei. 1 ka hauau......«.ua t> Kenmahi -L . katiu lfi ki'iki, aole, lou he aiea kpkiui iaia, a aiu la boi ihea o Ilina ia iugnin\vu, aohī Ue uiua i hoike ia uini aja keia moolelo UD keia kupunaw'ahiue ur:aria o Keuuialu, ano ia hoike oie ,ia mai ,no, nulnila, aole no he mea a ka*£ou e kiinuiiuu ui uunu. Ika .* ha.n.au ana o Keumalu i kana Lei hiipo, uu hoouuie'aiaī; iho la no <»iu i KMia koiki, a wnhi nu i ke kipa ol(>na at'ae lua, u iioouiaemae iho la no iaia ih.o, ui ku pau ana ny o kona mau hemalienia, alaila, uwe kaukau ae? la oia no kana keiiii, a iha Ja. ka wuiu e.pono ai kana kei&i hanau inua. Ia" manawa *e ulu anar keia uoonoo iloko o keiu uianawu uiaia ooa.. ua ike aku la oia i kekahi 'Wa'hi' kauiaaina i &ona alo, e hii mai anu i na pua lehua, a hookokoke ae lu i k'ahi o ke keiki hanuu hou u wuiho uua, a ike aku la o Keamaiu i ka hunai ana ae o na wahi .. i ka Keauoala Keiki.me ka wai ouo pua lehua, Ika ike ana. o Keamaiu i hana'o na naanu pela, ua hoomano koke iho la ns oia, aole e pilikia n.o kana keiki qo ka waiu ole, ao kona pnka aku no ia iwaho a~iioi hou mai la uo kona ulaia, a hele kui iehua aku la no oia i kanahele. X ka wa no aae e uhi mai ai ka malu o ka po, alaila, hpi iki mai la uo ka uoonoo iki iloko o Keamalu, a huli aku ia koua alo -no ka home o kaaa .keiki e waiho ana, ai ka po no moe i.ho la no oia uaa ka. aoao p kana. keiki ke ao hoi kaa ' aku ia . no ka malama aua o kana keiki īna v.ahi manuinu wai iehua p kanahele.

0 ka uwemai hoi o ke keiki, ao ko Keaoiaiu aiakaa hoi i kela mau papaaina. ua lilo i.ho la i rae& hooku uiiip iaia. A-ia uo ua@ * oia ke ku ala no i ka paka owāho loa 0 ka hale, a uiauiull o-ka uwe hoo- , o ke keiki, ua uee uou uiai la .' 1 o Keauialu a kokoke i ka pukai i aiaiia» kauaailio ae la oia i koua iwahi kaikuuaue kuapuu. I e, eia no hoi paiia l«e ke pee hoouiakakiu m&i a e j | ia ? iv, a mea paha uau uo keia enau uaea ai i hoooaakaukau, a -heaha iho ia hol ka mea o ka pee aua?** 0 kahi a Pukoula e pee uei, & ia ao iloko o ke koku a. ilakalii, ae poaiki mai aua ujai ka lewa, laui <nai/ <kV ike nmi ana no i ua m ea (ipaa a ke Kaikuahiue Haku e umia uei. E ake uui aua o Pukoula o ke komo o Keamalu i ka puka o ka }*ale t a ai hai i ka ai i i hoomakhukau ia, nole oao kouio f koke* o Kearra!u iloko o ka hale a fu» m iki mai ia no nae a kokoka | ioa i k& pukahaie. | i keia mauawa a Keamalu e jnoho ana uin ia wahi. aia ao ka jkeiki ke uiiū ia i ka uwe, »aui,. ua iu oi&, a ua lihi tuaila no hoi i k&. wa o ka. , ui&kuahiue j kiei iki ai uia ka ipu|ka hale» Noho iho ia 11«» v> K«aI uialu m:» ia waai. a uo ka hookiua f loa o ke keiki i ka uwe, ua uee hou Uku ia a kiei Uou i &a uuku o koua IhaW, a ia no ua mea ai ke waiha I enai U, a t>mi hou «nai !a uo k«i» i j hope mamuii uo ka uiakiu v |keia »uau mea ai pahele iaia. * (Aoleī pa\u)