Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 39, 21 February 1918 — HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHOI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika" [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHOI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika"

ii«u.\ '.0 keia in v\nbi, a &&q.o\ i ki' ''ī .u ko ia nei «iahele i»o kaLi u k« iukuwai e. waiho uuui ana, ae līke tio tue ka :ue» i lioike ia*va ia mai iaia oei, a pela iīio la uo r;a luahine moo i hana mai al, aka, aoie keia i makau iki i ka iuua iuau bana hooinukaukau, a haalele keia i i laua, un hoea aKu la iseia i

!te alo'o MSkalii t a i ka ike atvr k t»ai no o Makalii iaia r>ei, o ka wa no ia i ba:ia aina Elemakule houmakaukau nei i kana uiau hana, a.ua alo .-iku la no, keia i ka ehueho, hini i ka wa i ai ka hana a »a Eelmakiile'nei, alaila, ninau inai a oia i kela^ninau. hhwh'i ko kupu o oe?" Nau no e Makiilii. "Nau na wai? Nau no mao llapaiameiueue a!a " Wahi a Keuaial.u i kamailie» hop ak;i ai. ; I ka iohe ana o «a Eleuoak'uh MakaJii nei i keia anm olelo hope 8 Keainalu, o ka wa no ia 1 lalau uje< ai :a Kearraulu a hoonoho iluna o k,t uha, a hoomaku iho iae uwe, (Ua ulelo ia i ka wa o M 'kalu e uwe ai, alaila oia "ka huahekili e helelei ana i ka honua, a oia paha ke kumu i helelei iho nei o ka huahehili i kela mau la aku nei, ae nwe ana o Mak.ilii i ka huokaa ole o kekahi poe i ka Ola o kana KeiKĪ Hoku, a 'ninaniina o M?xka'ii i ka pololi oke Keiki, a uwe ai oia.) Ika pau ana oka Makaiii uwe ana, ua ninfen.iho'la oia ia Keamalu. "Ea, heaha ka huakai a kuu Hako lani i hele roai ai e ike i kona Huiu Makua"? ,

"I hele uiai nei wau i alar ui nō raaua e kii «i i k« kaae a maua i kaili ia e keia wahine kupua ino o ka oaoana".

"Ua loaa ke alanui, 7 ' ao ko Makalii haawi mai la no ia i ke alanui o Keamalu ma e kii ai i ke kane, a oia ke anueanue a ho<tkomo ia iho ua alanoi nei iloko v> ka poli o Keamaiu, ao ka iiuli hoi mai ia no ia o Keamalu no kahi o Hapaimeoaeue, O keia mau hana a Makalii i hana mai ai ia Keamaiu, ho mau hana hoao wale no, ai uiea e maopopo «i ia Makalii ka eaan&oio kii kane o Keamalu, a ua ike ia ae la no hoi ka lanakila aoa o ko Keamalu hwmanawanui, a ua huli hoi oia ī kahi o ka hoahanau Hapaiamemeue me ka ianakila e like me ka uaea i hoike ia ae )a. Ia Keamalu i hoea aku ai i kauhale, a aole no hoi i kuu pono iho ka nae, ao ka ninau koke mai la no ia o Hap&iamemeue ia Keamalu. "Ea, pehea aku nei kau huakai imi alamii iniua o ka Makua o kaua Ua holopouo anei ia huakai au?"* * 4 Ua holopono loe, a me ka nuil no nae hoi o na hana houmahua a eia ual alanui uei aua i haāwi mai nei ia'u, ae uoakaukau ana hoi no ka hoohana aku ika wa e makaukau ai no ka iuii kane a kaua".

I kn Johe ana o keia m-itt olelo a koua Hoahauau, ua hoouaaopopo iho !a uo oia i'ke' ake aui no o Keauialu e hele koke no ka huakai iiui kane, ao kona wa uo ia kamailio koke aku ai i kona wahi kaikuauaue e pono no ho. lakou e hoomukaukuu koke no ka huakai hele

Ua Ihiliu koke ae la no lakou no ka hunkai hele, a ia «nuiawa na hui 0 Bapaiameuu*ue i Āamail iu uuai a 1 Kuna Hoahanau Keiuualu i keia, mau 'Olek). j ",Vuhen oe e kuu hoahanauKea-i imkL e liele kakou >na keia huakaij

uni kam:, uu hele aua kakoM a hiki

i ki* hopei.a u ke jUauuv | alui.la J haaiele aku uu maua IA oe, uae ke Keiki Haku a kaua, a nau no ij e iuiv ak.u i- ,ie alahele e loaa,a ke Kanea kaua, eiui, aole e hi.ki iu'u e noh<; huu aku ine oe ia manawu, ua liaawiQ)Ua wau i ku' 1,1 olelo hoopaa i &a Makua Makalii p kauit, ao!e w«U t- hoihoi hou, i keia keiki a kaua i 'ka li'.mua, a uolaila,, e tt.uls n ua iiiui no oe ia'u no keia haalele an.i ia "P iueke keiki liaku a k»ua" Un liio 110 ia mau olelo hoakaakii a Hap.iimemi'iie i uiea maikui i ko Keamalu ■.ma.nno, oiai, ua hoomaopopo iho !a no oia i ka pololei.o kā Hapf!iflmemetie mau elelo .no ka aea pifi i kana l ; ■ Lultu aku la o Hapaiainemeue i ka Keamaln keiki a hii rm»i la ma i kona iUo, iio: Kuna hoi tna ! kona kua, 1 ' .ai ka ike ana :nai h<xi o

Ko.amalu nr> ia mfW, <m huao maj la oia e kii mai i'kana keik|. a uu horjle mai akn lu o Miipiuani'imeuo, oiai, wahi ana kamnilio mai ! ai me ka leo aloha. "Auhea oe e ku*n f.lo;ihauau Ke.iinalu, e. wailio mai oe i ke| Keiki Ilaku a kiin» na'u e l)si, oiui., mea .paha- o ko'u.hii hfj;e ain loela iaia, a 'kaaw.nle aka hoi kakou na ka wa i ma(>popivole. Iv houinaiiii'» oo Inaeoeeknn Iloahannu i hele oe mahope oka aloha kane, ai hnlawai hou oeme na poipo niar keia -mua aku,.e ae no i ktil»i a kaua e noho nei. ,a hoi mai no kaua ia r.ei inau loa aku ai*'. Hele aku \n lakou nei a hiki i kahi e hookaawale ai] 'ka lakou huakai, a ia. manawa i nwe like ai na Hoah;itiau, ae puliki aku ana hui kekalii i kekahi. I-. ka pau ana o k« t3we like haawi mai la o īīapaiamemeue i Keamalu keiki iaia, a lr-iaw.i ae la hoi na aloha hope lv>a iina inawaena p lakou, a huli hoi aku la no hoi o Hapaiamemeue me Pukoula n»e ka laua keiki no ko laua wahi, i loau aku ai Ja Keauialu, aO Keamalu hoi wehe ae la oia aiki koi)a poli ae i ke alanui anueanue a Makalii i haawi mai ai iaia; a hookuu aku !a i kekahi aoao ilah Ika honna me ke kaukau iho 110 i keia

muu olelo, . 1 E Ue aianui kau i ia Igwa a.

kuu makua Makalii i haawi lokomaikai uiai uei ia'u, e hele no hoi kou piko a i kahi o kuu kane wi kuu mau mokua e noho mai la i.ka ainā o Kauai". I hakalia no apau ia mau olelo, a Keamalo o ka moe aku ,la no ia o ua alanui anuenue Inei u Keamalu a kau ana i kekahi wahi i ka muliwai o Wailua, aj he wahi hoi i kapa ia o kahi hanau o na alii o Kauai ua&hope mai, ai ike ia paha ma ka' inoa o "Hnloholoku," a ua olelo ia ma keia moolelo o Keamalu, mai kela kau ana o ke poo o ke anuenue iluna o kela mau pohako i mni manawa mai, he wahi hanau no na alii koko kiekie !.>a o kauai. A ka poe nae o Kauai e hoomaopop") ole nei i keia manawa» ae Mo"-&t1-roit watt Tnakaikai ia ena malihini makaikai i ka n,ani o Kaulii anae kona mnu svahi pana kaulana.

Ua olelo la o na wihine koko alii klekie o Kauai i ka wa knhiko, i na np o ko lakou nolm ana tna kekahi kihi o ka aina o Kauai, ai ole tna kekahi niokupuni okoa aku pnha, ai ka wa no e hoea ai ka manawa hanau o ke keiki, e hoi aha no iakou no kahi o keia man pohaku, a «nawaena o "Holoholoku" i»a e hanau ai, a ina no e haaau e enauaua o ka hoea aaa u kahi o keia «4»»u poUaku i kau, ke pov. o ke alanui auueuue o Keuuuuu, aiai la, aole no h* koko a!ii kicjkit3 ke hanau i ke alanui a oia ka mea pili 1 keia mnu ivohaku k vuhuift o ka Aiua. Maikai o Kau.u, Ho«aoltilo i ka malie,

kia. kukuhi walii iu»)ultilo i luaa mai . i .ka iuta kakau u,)')"ielu o Keaui.ulu uiai. kekaiii kau;iiaiua mai o Kaiiai, ac pili ana -lioi i keia pohaku o Ilolehoioku. Minuua 0.. ka h.'ea aua aiai paha o ka i'ouo Ivrii!tiaui) i kyia aiuu, u ia he mau wahi e uoho .aua kekali,j ika uka 0 īlaualei au .kekalnhoi i.ke kihi w J\lau.i t ae aua hoi i.ka" w,fti - )iL,ia - u • Mana, a uia kahi paha i kapa ja u"Puupuu puiikai"» t*a l'auiaiiio ia„uo kv kul|)im Alii .Mfckte.A',.Mu. u»uu ;wabiue» a ua houlu'lo ia uo.ii hulu iauii e hauau 1 Ilolohuloku" ka PoUaku Alii o Ki<uui. I f ku kokoke aua uaa i Xa \ v > ; o ka hauau keiki o ua oiau wahine uei, ua Hv>uuiaka ku iaua hele no "Iluioholku'", at* ukali pu -.ia. aua. hyi ka ia.ua alahele e ua Kahij i hiiinai i ko iuua auo Aiii kivkit* v oke aluhule iaua i 'Wi'i. ai, oiui i.i.i hui ka wahiue uiai llaiialei iii.ui ua hoo. r nauawaiiuL ,Bal oia aua. ae hakoko aua 110 hoi

nie n,i piukia m.i ke autUe)tt g a ua ho.jinauawanui loa uu oia iae ia īilui ohnolui u ku {iiukuuiiim; liaoau liuuii uyui) io iuj iiiu ke lip.wa o "UululMloku tf;iiiau Alii I ', ii..Ui,vuau io uo oia i karm kyitii kaue, ai iuwe iiuoeoaeuiāe iii h')i. « J{ou,i mau Kahu i luue p.u mii ai, ae ;jib aaa hoi ke anuenue ia umiiawa i hauau .a* keia wahiue. P. ka lua uoi.o ki. wahiue mai Kekaha iuai, ua heie mai ia ,uo hoi (>ia ine koua mau kahu i hiLiuai waie no hf>i i kona aiii kiekie, a i ka uka ae o Ko'u.i, a nia. kahi o ul.n ia ana e ka. luaii hau kokol® o K010a.,. ua h.unuu iho la ua wahine uei i keiki, u ua iiio keia. huaau. e ana uiamua o ka hiki aua tilCu i Ilwloholok^ 7 i oaea hilahiiakona mau Ki#hu g ao ka hope <>ja wahine mu kaua keiki i haaau i ka uka auuanu o loa, ua pepehi ia iho la e koua, uaau kahu a make. loa, a ua huna ia koua kino me kana keiki iloko oka liihipea \o ka laau ,hau. (I . oa paha i keia . uaau lu mai nei ka haua ia aua o pepeh* kauaka, i na la ua ka hihia mua a ka Luuakauawai Kahuuapule o Koloa e uinaniuau mua &i, a waiho ae la i ke. Kiure Kiekie o Kauai.)

0 kft wahiue o Hauulei i Uauau ai i kana koiki ,- kane i Holoholoku Pohaku, ua hoihoi ia no oia e koua poe Kahu tio "Hanalei Aiua u& loku»'' ao ka inoa oia wahiae i hoike wnle ia n.ai ia'u, oia no o a nann mai ka moopona o "Kamakole-a-ka," ao ke kahu-hanai paba o Hon. Lota 0 Hauaie'u ai iilo ae nei i Kahu no ka 3Ssal§siti o Kaueohe na Koolau. lle hooheie aea k*sta 1 mea i>ili ina mea ano .kahiko o j Kauai, ao ka pololei paha o keia ixoooieio, e kala ia mai uo ka mea hi>opuka uei i ka MooleLo Kea- , 1u v oiai. aole wau he Kauai» ao ka lohe nae keia oun kekalil i mai o na Kauai. | K waiho ae hoi kaua eka niea iheluhela ia **HoIoholohu" n'a ka pvW o KaUiā e he)e, ae uo e hooponopouo hou i keia uiau pohaku fedulatia, t»i kapa hoohauohaup ia hoi e na a!ii «saukna n Kauai i hala aku **0 Holo'noloku kn Pohaku Hanau Alii o Kauai o Manookaiaoipo,' ; 8« heie ae no kaua uia ke al&UelU o ko kaua tuooielo hoouiua puuwai uo ka u'i uaui o Paliuli.

I ka iho ;uuv o Keauaalu ;nc kaua Weiki a ho<>;\ i kela wahi i Loike ia «e I*. i» ißiti i lehei aku :ii mai fce j«Unnr anuenue a Makaiii i h«awi |aku ai ia Keaimlu* a oia no ka [Wa i ku iho i;\ ka puauhu ula i kela, wahi a Kea-uulu i lele ui, a ua oielo i» no *na \;\ hope mai, i na ka he koko Alii Koko Kiekie e hanau au& i keia w&hi o Holoholoku, g pio aua ke auueiiue/jie ku a«a hoi ka punohu uia, a h<-> hoailona hoi oaa Alii Kīekie, a ua hookuuiu ia kol* kuiana aiii kiekie auii ka wa ma % L o Keanu\ln v okd oiaio ole o keia mea, »oV o k:\na ku'oana i;- 1 ia !ois ka hoiko a lt \ Vmu\ a he pio i«;vu uo ka w«hi e ko anuonuo ma ia hope i tuai. t (Aoieipau.)