Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 41, 7 March 1918 — HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika" [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika"

HKU*. a : r >. U« ike «ku Id oi» i ke ku aiiA o ns anoenue maluna o kekahi kilii o keln h«le. a ua hr>omaopcpo aku la no hoi oiaikaku pu ooai o ka punohu oa koko i ka ipuka hale o nu! e ku ana mak?i iki nai o **H«lohoIoku".

1 ka ilte ana oo o ua wahi Kaliu «ei i keia mau hoailona o Keaaialu. »i kona wa no ia i komo hou aku ai iloko o ka hale alii o Aiwohikupua ne ka n»na ole ae i ke kanawai kupu a kan& Hanai alii i kau ai. Ua lo&& aku la nu n Aiwohlkupna i na wabi Kabo alii aei e puiiki ana nu i kana waliine, oiai, e hv>ov,WHuwe hftuag keikl aoa ua wahine akua inēi o ka raoana kai uliuli. Me ka nana olo akt» <> keia wahi K <hu i ft$i& w<ihi»e a ke alii e paa nei, ua kamai)io koke aku la uo oia ■ue ka hunahuna ole .iho i keia wou ulelo,

"Auhea 'inai < e e kuu Hanai alii Aiwohikupua. ao kuu hoa ai waiu tuv, o na la upio, ua euakemake aku nei ilo wftu e hooko i kau ouau olelo kauoha ia'u a ia'u nu nae i puka aku nei mai ka hale a kakou i tiainaiiio ai a ia, hoi ua ike koke aku nei no wau i ka hoaiiooa Aiii o ko Wahine Keamaiu, e hekau ana iiu na o kek Haie a keia kauaka i hoiue uiai uei ia kaua. E pipio ana no iia anueuue ma kekahi kihi o kela hale, ae ana oo hoi ka punohu uia aia ka ipuka o keU hale. a o na iieai.iona aiii uo o ke Aliiwahine Keaīuaiu a kaua i kauuaaiaa ai i ka uka iuiu o Paiiuli, ai kuu ike ana aku nei no i keia mau hoaiiona, ua loaa mai ia no ia'u na manao e hele hou tuai no e hoike aku ia Od <e kuu Hanai Alii, aole kela he wohine okoa, aka, o Keamalu no keia me ke feeiki a oiua, a ke koi aku nei no wau ia oe e pii like no kāua e nana pu i keia iuahine a keia wahi kana ka i hoike mai nei ia kaua. Waiho ia aku no hoi kena wahiae au a'u _no uae e manao waie nei, .aole keia wahine o Keaooalu ka ui o Paliuli."

He mau olelo ano wiwo ole maoli no keia a keia wahi Kahu punahele «ei o Aiwohikupua, a ua makau ole inaoii no oia i ke kamailio akn imua ponoi o kana Hanai Alii. a uie ka lohe pu mai no hoi o keia wahine a_ Aiwohikupūa e paa nei mamuii o ka hoouweuwe hanau keiki a Hinaopuhalakoa „

Ua lilo no nae hoi keia mau olelo a ua wahi Kahu oei i mea hoopii i ka wela o ka huhu o Aiwohikupua, ano kekahi manawa ua hiki ole iaia ke kamailio mai.

Ai kona kamailio ana mai hoi ua kamailio mai la oia i keia mau olelo i kona wahi Kahu punaheie.

,% Fafcele maoli oe i ka make ia'»., h inaaole wao < hoopna mua \ ka*u olelo, aole waō e liookau i ka hoōpai »n«hjna ou, \ na la i keia li ua U.r!uft ola ia oe e a'u i ka iuiu Eia rme ka'u ia oe o kou knleana mana a'u i hookau aku ai maluna ou, ke lawe loa inai nei wau ia.inan kulearia m:i ia oe tnai, a mai hoao Lou oe e hele hou mai i kuu Hule nei ma Reia t»ua iho, a mai manio no hoi oe e kapa ho'.; mai ia'u he Hanai Aiii nau M--1 ka lohe ana o ua wahi.Kahu alii uei i keia iiiau olelo makoua a kaua !fanai Alii, na haloiloi uiai la kona man wAimaka'no ke aloha i ka aka, tja hiki o!e nae hoi ke aloae i keia mau olelo awahia a kana Hanai i aloha ai, a me ka iwaimalka helelei, ua kauiailip aku la oiiurae ka leo ano haahau 1 keia inau Ilelo.

"Kaui la ua honpuku mai la no oe j Va olelO kljpaku ae hooko aku aua oo wr>i i k«u makemake, aka, e hoomanao nu nae oe|e kun Haoai Alii, o w no ke hoop&je mai ana \&*v. aka, owau nei !u e*hocmau ana no wau i ko*u paauao aioha ia oe, a na na la no pajha '.na keia mua aku, e hoike uaai ov?ai aua !a o kaua ka n>ea pololei uaa keia mea". Me keia mau olelo ua puka iaka la ua wahi Kahu nei u kapoa a pii nku la no uku o Holo- ; hoioku, a no ka Hale hoi e ike nei i ka pio uiai ona anueuue, a ; ine ka punohu - ula ku i ka ipuka o ka ht.le. K waiho aku uo hoi kaua e ku mea heluhelu ia e e puliki wale una i ka wahine akua hmrpunipunf ana, ae hoouweuwe wale ana i ka nahunahu han iu, uole uae he keiki kanaka, e ike aku ana oo kaua e ka inea helyhelu i keia Moolelo kainahao o Keamaiu e .oa meu e hoa , mai ana mai ka opu mai o Hiiiaopuhalakoa, Haaiele ibo la no hoi ua wahi j Kahu uei o Aiwohikupua i hale o kanu Hai>ai alii, ao ka Hauai hoi aua i kaupale uiai la iaia n.o keiai tnua aku, a pii aku ln keia n<? kahi o na anuenue e pio umi la/ j r O kela hale m a!a ae la mea apau. ae kali ana hoi lakou j»o ke kii ia aku o kahi luahine a lakou i manao ai e iii&ke ana no ke nhaki i ka oielo kauoha ake Alii A.iwohikupua, ua kau.ailio iho ia lakou iwaena iho a Ukou no ka npake o kahi luahiue, a ua mifei iho ia no hoi ka ohaua o ka hale no ka hookipa ana i keia . iuahine, aowili pu

ia aku aua nei paha lakou ijlyko o keia pilikia. I ka huea aku uae o ke Kahu uui o Aiwo.Uikupua uaa kahi kuknke loa i ke o kahi o Keaiualu i nolin ana uie kana lei kejki, ua huomaopopo koke taai la ka poe o !sa hale i ka haiuiloi o ke Kahuoui o ke Alii i koijia mauawa i ike aku ai i kela Luahiue a kela poe e. manao nei uo he luahiue. a uwe pu mai ia no hoi ka luahine i kooa upauawa i ike naai ai i ke Kahunui, 0 Aiwohikupua, a ua ulu ka haohao iwaena o ka poe o ka hale uo keia maumea a lakou e ike nei,* a nu iho la lakuu iwaena iho o lakou. "E ola ana no ka paha keia lua^ine"? I keia manawa no o Keamalu i iniki ae ai i kana keiki, a hoomaka aku la qs keiki nei e uwe. aia maaawa no o Keamalu i oli tnai ai 1 ka inoa o ke keiki, ai ka no i oki iho ai ko Keamalo oli ana, alBi* ia, o ka wa no hoi ia a kahi Kahu alii o Aiwohikupua i oli pu aku ai i kahi akn oka inoa oke keiki i koe, a peia iho la no ka laua hana no kekahi manawa. a ua liloia i aiea haaoli loa ito na kamaaiua nona ka hai», oiai, ua fatoouiaopopo no iako» a puni o Kauai, aole no paha he luahine a lakou i lohe ai i lea maoii i ka qii e iike tne keia luahine I ka pau ana o na wahi oli i loaa pu i kahi KahuaHi, aia manawa o Keamalu i oii mai ai i kekahi 01l hou, ahe inoa hoi no kana keiki i loaa pu ole no ia Aiwohikppua, a aole no hoi i loaa iua wahi, Kahu rei o laua» peaei ua gli nei, Kau ka lia i ke ahiahi. He kuko, he iia, he maaao I

E niau&o aua i ke kai huli i k& uauna, il« aioha uo ka laui—e, Ka la puka w&i i Kookoolau, 0 ka launa leo la a hpi ae w*u, E hoi e ka ua a ka maka o ka . opua noho mai, I ka opua lani.e ku ana i ka nuu l&ni, ; Ika palena huli o na moku ia e aia E ala e ka laui e ka iniiiinili iaha ole, £ ku'iiu kauia lani o luua la» e al* e» £ hopu ka liuia i ka iaau, Hahau ia ka inaka o ka uwii», Ko kupuna laeo uiai Uoi

- - ' ' ■ 9 "* ~ I ka pau ftqa. o keia uli. au* a _ Koamalu i keia uii . kahea iuoa o kaua keki, uu iiooki ibo 1« oia i

koua oli aua, a aku aku la oia e kaioakamailio me ko iaua wahj Kahualii no ka aiua i>iii i kaua kaue a uo koaa mau Makua hoi « uoho uei ia Kauai-

1 hakalia io uc i,pau kuia khhea iupa & Kwuuiiu no ku Lei kdiki, o ka yva uo ia i kuuuo aku ai o ua wahi Kahu uei u iaua a uoho aua iuaua o Keaiaalu. ao ka wa. uo ia i Jioui uoai u Keauualu i ko laua wahi Kahu puuahele, a uiiou pu mai ia uo hoi i ka Leilaui keiki a lakou iluua o ka uha o kahi Kahu» ao ka inea kupaiuaha no i ua Hanai alii uei a ua wahi Kahu mi t ua kka koke utai ia uu iaia, a hukihuki ae ia i ka uuaiumi o kahi Kanu n kona Makuakaue aiii. Ua hiki ole i kahi ,kahu ke kamaiiio koke aku, oiai, e hele aus ka waioeaka hanini iwaho, u ua piha loa ia no hoi ua wahi i ifthu nei i kealoha uo Keaaialu 4l , a»e ka Hauaialii a iake.u-

I ka maba iki aua aeo ke o ua wahi kahu nei, o ka wa no ia a i kuuL&ilio iuai ai i kahi kahu o laua., ae niaau aaa hoi no kfe kaue Aiwohikupua a ute ka w&hiue akua ana r» noho (uai nei, ojai hoi o {iinaopuhaiakoa, a ua hoike aku ta »o hoi ua i?fthi kahu nei, aia no laua ke uoho aia i ka hale i hookapu ia o laua, a ua papa ia na mea npau aole e jtomo iioko o kela hale f ai keia la nae. ua uhai ia ke kapu o ua hale nei, maoiuli o ke komo ; kino ana o ua wahi kahuuei iloko t oka hale a ike aku la hoi i kela tfabine e hookohnkoua nei i ko Keamalu kulana.

Ua hoiKe akn la no hoi o Keanaalu i ka moolelo o ko laua heie ana i k§ luu bee ■ i ka moana kai u)i, a me ka puliki ia ana o ka leho punahele a Aiwohikupua, a me ke kena ia ana ona e luo i ua leho punahele nei ake kane, ame kona hanaino ia ana e Hiaaopuhalakoa, a me kona haalele ia ana i k& inoanakai uli, a kai popolohua aKane, a like no hoi nae na naea i hoike mua ia aku nei Iko ka Hoku poe heiuhelu ma na heiu i haia aku nei o ko kakou moolelo. Ikawa a Keamalu e hoike ana i ka moolelo walohia o koi>a maewaewa, a me kona iilo ana i hoaai PU uoe na puaa keiki o ka pa Puaa o Puna a uie kuna lilo ana i ka uiaia no kekahi mau mahiaa loihi, ua liīo iho la keia moolelo waiohia o Keamalu i mea na kahi KahuL o laua e uwe nui ai, ai ka pau eua oia mau kamailio & Kea* maiu. a oia no ka wa a kahi Kahu i koi aku ai ia Keamalu e hoi laua i k&i.

Auhea oee ke Kahu pua&hele o maua, aole wau a hoi &ku aua i kai me kg hauai, a hiki i koua manawa e pii uiai ai i uKa nei, &

īa no oaaa pouo'i no e kii ia'u, alaila ka hi>i hoi aku wau i ka hale o ke kane i ai keia nui kino. ,>

I fca lohe ana o kahi kahu i keia m«o olelo paa a Keainalu, ua maa*o iho la no oia ua pololei io do 0 Keainplu» ao ka manawa no i& 1 hoomakaukau ai ua wahi kahu nw no ke kii ana ia Aimihikupua i kai. Maoaua nae oka hoi aua 0 ua wahi kahu aei, ua kauiaiiio »ka 1& o Keauaalu i keia mau oielo 1 ko laua wahi kahu.

t4 Auhea oe» i hoi a ua aei oe a koi i ko haaai e pii mai i uka nei t ai &e uiai ko hanai e piī mai, aiaiia» mai hooheoiaheuaa oukou ia. iiiuaopuahaiakoa, a hulo malu & ua nei ua wahiue akua ne: i kuo* wahi \ hoea inai ai, a ike ok ia. hoi ka oinio o ua keiki iuo aoA .«l laulau āla. E hoonoho i uiau kiai uoaknala toa, se kiai hoi me ka tn&kaaia ioa iai%, ai koi mai aaei u» wahaie akua uei e huoltuu iki iai* no ka p&up&u&ho hauau keiku uui at> nku kela mau kiai a hiki waie I*o i kt> kakou utaua\?a e hooa aku aku ai 1 kahakal. pono e iuaiaina ioa ia keia mau oleio a'u ia I (Aohīpau,)