Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 45, 4 April 1918 — HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika" [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika"

. HKLU 85. 15 houlmilu na pua wnh'o apau' ma kab! hookahi ana alii me na makaalnana Mamua o ka hos ana o Alwohikupua ua laīau aela keīa! i kekehi -pou o ka hale o Keamalu } noho ai a unuhl »t a kau i kā a'i a hoi ako la i kai, Kahea hou aku Tf» no o •K6annH!ti i kahi kahu'o laua e nana pono i ka imu ai Oh

enaena alaila e ka\ioha oe, i eh* kauaka e kii i ka wahiue u ke alii e lawe ooai »'hiki i kahi'o ka itnu ua hooko aku la no ke kahu i kela mae oleio a Ke&malu, Ai hiki oe ikahi o ka imu alaila e kukulu mai i iepa i ike aku au ua hiki mai oukou i ka imu, alaila, iho aku au me kuu nami nui. I ka pau ana o ka ■olelo. ana a Keamalu i ua wahi kahu nei a laua ua huli ae la oia a olelo aku a i na alii me na aohi kapu o oukōu i keia la oiai na ike aela no oukou i ke alii i ka auamo i ka wahie a hele oukou e hana olike rae kau e olelo aku nei ia oukou.

I ka pau. ana o ka olelo ana a "ua wahi kahu nei o ka wa no ia i akoakoa ae ai na poe apau loa a he wa pokoie oa makaukau laUou apa<v no na mea i kauoha ia aku ai. 0 ko lakou nei iho aku Jla no ia a hiki i kahi a*ke alii i waiho iho ai i kana laau a waiho like iho !a lakou nei i ka lakou nei mau puā wahie e like me ke kauoha ia lakou, I ka pau ana o na pua wahie i ka hov>nohonoho ja me he ala he eMma paila wahia, Kena koke aku la no oia ina kanaka e hoomakaukau i ka imu aole o kana uiai o k» nui o keia imu.

I v ka enaena ana oka imu ua keiia, ae la keia.i na kanaka e kii i ka wahinp a ke alii ai ka hoea ana ako o lakou nei 'ua paa ruua no 1 ka hauhoa ia e Aiwol)ikupua m« a patv na wawae o ua wahine akua nei o ka moana ao ka wahme hoi a Aiwohiknpua i manao loa ai o kana wahine no o Keamalu. Marriujj oka hiki ana aku 0 lakou nei i kahi o Hinaopuhalakoa e waiho mai ana ua lohe ia aku la ka leo uwe o Hinaopuhalakoa i ke kane ana o ke kena koke aela no ia o ua wahi kahu nei e hookomo ka auanio a lawe ia mai la ua wahine nei a kokoke 1 ka imu i hele a enaena.

I ka hiki ana o lakou noi i kahi oka iani ua kukulu koke ae la keia ia i ka hoailona e ike uoai di o Keamalu a hoomakaukau mai la ota e iho i kai. Ika ike ana o Keamalu i keia lepa i kukulu ia ai e «ahi kahu o laua ua houmakaukau iho la keia i kona mau kahiko apau, a kahea aku la i na manu o na i ka On aeae ka īwii, r>a 3ei ona, na J lei o Mukaulele,

»a lei hala o Puea. mai,. O na lei lehua ma ke poo oia nei, o na hala ma ka a*i oiu nei,

ai ka wa oia nei i makaukuu ai ua iho inai la keia oka moena o Ia ia nei e kau ana maluna o ka moena o Paneeikaloa ke hii ala no keia i ke keiki ma ke alo, o ka manawa no ia i pio mai ai na anuenue ewalu aia kela aoao, a ina keia aoao u laua. Ua mai ia ka ua. He owe wute no ka olapa uiai !a no ia, o ka ur\Tila a kui luai la no hoi na hekili ikaika loa he ohlku.aoM ae Iu ka bouua. Ki 4 hool»ilai iho uei UoL Ka <)2auu o laua uul.

0 laua nei tne na aiment;e ame na mmio tivam«Ri fco rieē n)ar neī 4*« —krfro—mahnp- PHrrrrhi welii no hui k<> laua »n-i n>au i īnn iMiinii Hilii «n'iHiii <i Hrtwrtii nei. _Ia manawā'o huiA j ne{ hete ana Aku, 0 ko Ku w«j no iā i ike ai n<> k<\ l«>!i0 pna nine ina hekili ame ke olui. pili pu ka liana o ng katiaka b 1 Knuai i k«ia mau hekili. I

Ko K(ikft<Thiiiliik ( i nien i:i 1 puka ni i wpho a ike ai ia !ai.>a''nei e iho aku ana, aole nao o la/ia nei ike ia akn. Oka manu ape ka aa kok;> atne na anuenne ewalu'. wale no kan v mea i ike ai. Oia ka Kn mau Tppa i pono ai tjo k?i mea, he ¥aawa|e . loa ko laua nei wahi e nolul nei, a 5 kona ide ana aku, hiki lele ae la kona ■luanao, a pune 'aku la i ka wahine uie ka leo pupuahulu, a ke knlu nei no hoi na waimaka. Auliea oe, ea la ka wahine me ka i mai» heaiia ia? okeah f mai auanei kau, he hao wale no keia la a paihiO ke keiki ae no paha keia a kana.

Aole paha, aka, fee manao nei tio au, oia no, aia np ka mnnu la ame na anneinuo ewalu ka pio ala, no ka mea, o lra kana keiki wale no ka inea hete mai pela, alaila, puka aku Ia ho hoi ka wahine i waho, nana aku h laua nei me ka uwe aua, i aku ia ka wahiue i ke kane.

Aole no nei he mea e ae, o ke alii no a kaua, no ka mea, ua maopopo no ia'u, "%'ole no keia 0 ka kaua keiki e noho mai nei (oia hoi o Hinaopuhalakoa.) oko laua mea i kanalua aii aole no laua nei i lohe iki, he mea hou ano. nui ma khhi o na *alii i k-eia !a. Olelo aku la u Kukaohiahika Ike kane, e kaii aku kaila i ka hopena o keia mea noh; iho I» no laua tiei, a naua i ka iho mai u Keamalu.

Ke nwa nei na kannka no kein mea kamahan keia wahine a ka u'i nui wale. Ke papa aku ,noi na alii, ajle' nae he hoolohe ia mai. ... ii..: tJa piha maoli ke anaina kanaka i ka hauoh, a kokoke loa mai )a o Kean?alu' io lakou nei. Ua hoopm ae la lakiu tiei i k« uawuwa ana i ka ike ana mai o na keiki alii o Kauai he hoohie mai hoi kaii no ka ike maopopo ana. ako i ka nani o na helehelena o Keamalu,

A. ku keia ma kapa o lea 3;tiu. kena koke aku la no keia i kano ame kahi kahu, na lauii pono'i no e hnolei i kona enenii iloko o ka imu ahi, ae m'aila tio laua.' Eia na kanaka ke uana pono mai nei ia Keamalu i ka u'i maoli no o keia alii wahine.

Ua hoohalike mai la ke, auahia kanaka ina pap:ilijia o me he opuu Rog*j ala. Kfl popolie maikai o koia nei mau maka. I keia manawa, ke lohe ia aku nei ka uwe mai o Hinaopuhalakoa, a*» hoomau mai ana i ke noi ia Keam»tu e hoopakele i kona ola-

Aole nae oia nei nana Hio, p:u>c koke ako la no o Keamalu i kahu a laoa, e ul\> ka ,imu, alaila. aku )a no hui kahi kahu i na alii e ulu i ka ieiiu, a o mt alii walo no ke kuleana e hookukoke uiai tii;v kahi o ka wuu. , Aole i emo iho, ua makeukau' tia meu apau, i hakalia wale no i ka hoailona no ka hooiei «na aku ia Hinaopuhalakoa iloko o keia imu i pahiku ia ka enaena, o na imu i ike ia (uauiua aku.

Ika luakaukau pono ftiia o na aiea apau, ua knhea aku la Keamalu i ke kane ame kahi kahu» na laua no hoo!e : ia Hinkopuhalakoa. Ika hooiei ia ana o Hhiaopuhalakoa, u;* haoie pono iho ta oia iwaena kotm oka imu, a uo ka nui loa o k<\ weh oka imu, ua pupuu tnai la'

a i ke kikuo ana aku, heīe ljva iiel u-ea nui iwahu he puhi, |kuj);ilīii aiiii, p.('Ja no hui ka uiano» i lupe hilii'uanu. ka i'oli, k» wana., ka iua, ht luhi, kuminn . auie ū$ i;i in.u jju apau u ka uioann.' I ka pau aiia u ■ kuia ujau ia.a pau iwalMi, .anle . no na<v i pau , kf>k«j i ka inaku ii'i ka inea piu c iho h ku ahi i ka wui o ku ia, j Kruu hou ut» l,i uo o Keanmlu q Iho a huu ku iinu, he-a hou iho hi i,o h i.uu. Uhi ia iho I h'.po uialuua, ,a pt*la i ujake ai ua | Hinaupuhalukou nei.

Xka 4ii\ke nnu o Iliuaopuhalakena aku la kuia i tsahi k*al)U e hoi e puhi_i o ke Alii m© ka wahiue i, ko ah.i, a puhi p'J ina puoo o ka hale apau o ke aIU i p;l| pu ai me kuk wahine ia t H«le aku la kahi, kahu a |io'>ko aku la e like ke kauoha a. Keamaln. Ia Keaaialū e ku ana me ke k-ipe, kau ae la l»uo iluna o Paiu-eikaloa, lilo aku la ke keiki i )se . kune, iho imlie aku la laua t»ei, heJe malie uo hoi na alii atoe na kanaka, hookahi hana a na makaainana o ka liea i ka inoa o ke alii opio. la.lakou e iho eoalie nei, eia.-keia muu neea ke hoopaapaa nei, ke kaoe np me ka wahine.

(O keia uaau mea e, lioopaapaa nei, oia no na uiea nana i hoo-

kipa i ko Keamalu \va i hiki ma» lihini ma.i. ai i Kauai.)

Eia nei, wahi aka wahine i ke kane o ka wahine no kela a kaua i ike ai wainua* n'o ka mea,. ua maopopo loa ia'u, hoole *k» ia hoi ke. kane, .kuhihewa paha n e , i mai ia au e hoomaopopo, aia hiki i ka hale. I ko lakou nei hiki ana aku i kai, komo aku laila nei i ka hale alii maoii.

Ia mauawa pio iho la na anuenue ewaiu mawaho o ka hale oae ka maiiu no nie paliuli, a. liuliu ka laua nei noho aa» noe na alii lohe iu mai la, ua pau na naea o ke kane i pili pu ai me ka wahine i ke ahi» alaila, mae.iaae" āe la "ia i ko .Keaeoalu 'uanao, I ka lohe ana o ria ka«taka apau. ua hiki mai o Keamaiu, alaiia, hele mai la lakou iuē ka lakou mau hookupu. ke kapa, ka pa u, ka malo, ilio, puaa, ka ai, ku i », nmano plonu aiue na niea like uo apau.

Ua like ka nui o keia . mau mea. o ka hooKupu ana f na',puu»nui elua, ia inanawa, UikiKmai lalka hu, ka makaainana, a ke hel e loa aku la i ke ahiahi ana, ia tu«nawa i hoea mai ai na iiiakua oia ttei, ua ike ae la kakou mamua, e Tike me ka laua ike, oia no ko lAua n»ea i hele mai ai, .ua ninau mua aku »10 nae ō Keāmalu i ke kane no na makoa ona, a ua pane akn no ke kane, ua hoolei loa ia tna kahi e aku.

A i ko Kearaaln lo!>e ana eia konH m«« makna hele mai nei imn« ona, pii mAi la kona aloha ft anuano ana i fea pnuwai, ia manawa ku ae la ua K«amalu nei iluna. a olelo aku la ina alii aiue na makaainana i keia niau hua olelo» peuei; Aole hu e kau aku i ke iiapn a ke alii a onki u, no ka mea, e naunao ane au e huipU kakou mekealoha ilokoonala elua.

O keia olelo a ke aliiwahine, he mea maikai hoi ia i ka manao o aa alii *ra« na makaainana no ko lakou lohe ana i ka nanahe waliwali ir«aikai o ka olelo ame ka leo o ke aliiwahine apao keia olelo a alii, ke kokok«? loa aaai nei na uiakua maw&he o ka pa o ka hale, ia manawa o Keamalu i pane aku «i i ke kane e hcokicfcie ae i ke «eiki iiona, a ike mai la na makna noie ke kiipuiuiwahiiie 1 ke alu opio, hapai »a lakou i ke inele penri: C A 4 l<e i puu,}