Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 49, 2 May 1918 — KE KULANA MOKUAINA NO HAWAII [ARTICLE]

KE KULANA MOKUAINA NO HAWAII

(Houmau h) U keia kut»na jMkent-ka e ike ! a no ta me e« lahii' »'<- Ma ka ho.ih«Ji%eltbp e ia n«» iw«ertu <• ka 'imhui Ft.ktki o>«i k« JU fk hiki I ka :14 niakahiki o tc« o ka iaapo h« 4-1 a mai ke 65 makahiiei » pii Uuna he » 4. ka pakf neka. B« hoaiiona poina oie keia no Hawaii, e hiki oie «i ke aua ia ka mahālo ia mai o k« kulana hoiomua oia ka oihana hoonaauH'i i pahola 61 jloko <? ka aina » e ik" ia no n e ke kanaiua ole, ke hala li fi U ia mn:! aiak iluki he iU, e hiki ak'i »114 k;*kou io« ka anqn e kauliko :ti k«kabi o oa luokuaina o k.a pr«fi ekahi. No i* holomua o knkou rr.i *a oihana hoonauao i loaa ai k,. h«)ike naahnloia uaāi e na iuna aupuoi o ka oihaoa helu knnaka

U« ioaa ia kakou he helun, kanaka e hiki ai k'e hiiinai i«, pel 1 pa aie ke ano aina kupono, ka waiwai e hiki ai ke hanai aku ;i e kako.<

i ke aupuni i»okuaina, a ma na i'hoākoakoa',iā;ai nn kumu kojxmo e hiki ai ke manao h k» terntory e lilo i mokuaina, o u t kahua ilio ia uo ia e hui ia «i a ou«t»poiHMTmiuua o ka huki m am o kekal)i aupuni iio ke kulmm »'hk»' uie ka kakou e akenei. He ekolu om īa oiau kahua nui e ku ai na ka~ puai o ke-uoi mokuaiiia i ike ui iwaena e na ooi iike dUj o nj> mokuaina o ka aina makua inai ke tiii niai o Wakioekooa, a no kakeu mawaho a ? e o kela ruau kahun ekelu he kahua hou a'e kekahi i kahu ai keia aaakemake o Hawaii. Me k.a wehe haniawa 1a p kealawal oki u P.an;iiiu. fae rn«a waopopo e lilo ana o H,i wuii lun ke alahele hal<;uiua loa mii ka oihaem kalepa a e iiioana h Hawaii ka hikiuiua eua lie kipa au? nmi o na moka mai kēiā a me keia pe'» ka honua. E lilo i'o aiia kafeou a<Je ma fca irioa wale aka ,»na ke kulu k'te' ''Kikowaena « ka āhihek' o ka Pakiplka, "K kipa hi /imī ana kakou ena nioku o na aupuui apau o»a ke kiilana kelepa. Z rm peia, aoN anei he mea kupono e līlo kela ; apana aina o Aiherika i loaa ke kii- 1 lana ekahi iua ka oihana. kalepa uiaiaioo na hooponopono aua o ke aupuni mokuaina? Aole anei he mea ia e haaheo ai 6 Arnerika iahui' no ko Hnwaii lawe ana ;i'e i ke ku ' lana pookela he uiokuama? īie inea ■ oiaio he nuī no na pouo a ka āhaoielo lahui i haawi rriai ai ia kakou ina ko kakoii hoopouopono no kakakou iho, aka, aoie ia he hoopooepono ana o ke kulana mokuaina a e like ine ka loihi o keia noho hopepe am o kakou pela no e manao | ia uuai ai kakou he panaiaau pili«raie. ■ «■""

Eia kekahi manuli o kt> Hawaii kulana ma ka unoana Pukipika ua komo oia ma fea palapala aiua o ka oihana kaua. Ua ike iu aia ke ki o ka Pakipika ia Hawaii, he kahua e kukulu ia ai na papu pale hooluln moku e hiki a.l i ko kakou mau ku kaua e nee ai uo Uo lakou laiio. Ua ike kumaka ia keia haawioa mamuli o keia kaua poipu honua e nee nei Ina e nee ke au o ka raanawa a komo kakou iloko o ke kau» uie kekahi o na aupuni nui, e haki' ana ka uiaka o na aupuai e a'o maluna o Hawaii. No ia kumupookt*la i loaa ia Hawaii, aole anei he mea nui ia e mahalo ia mai ai ko Hawaii lilo ana i mokuaina me ko kakōu auamo lua koikoi a me ka hanohano o ke kulana aupuni piha, e haaheo ai kela a me keia kanaka kupa i kona !!īo ana he Amenka, a e haaheo pu ai ka lilo btia o |Hawaii he hoahui me na mokuaina o ka hikina ma na ninau kalaiama oka aina makua, e ana ia Hawaii ke kulear;a e hoouna ai i fe» ahaolelo lahui he mau a uq6 na Lunamakaainana, e kok.ua pu aua oja ke koho a me ke kal,aimauao ana no ka pomaikai o keia laho» p*.okela o ke ao, e komo pu

ana ma ka hooponupono neeau .sua oia na nioau kuhohoou o ke wai lahui- Q ka olek> a kekahi poe do ko Hawaii «awaliwuli a i hoolau p«i ia kona ik<»ikft ma o ,ke kuku!u ia o na papu he kunau ia e palē aku $i iaia uaai ke kuhna mokuaina,|ke uiauao nei au he oielo kamalii ia, M* ka mahaio i ka Ahaoieh Lahui i mf»halo ia e na k«naka n*au]ao.

k -:ikia kuhiku!)! puu;>nt\

t . k eke lo. k n k.i mana piha ia Haw»iii e h<">opo)touīaUlo o ke aupuni mokuaina !ut hiki 1« kakou ke kaana like nn eolonn 0 nf* e «V i na ninsu p«»Mhil ( < knlaiai-.a honua no ■kn noea nkm obanl«lo o ka moku »hi« u Hiwaii na hiki ke hi»otin»op»po miiikAi i nn nin \u oin kul»«na lOiniu* o ka ahaoieio tuhui, a i na

« »iia mai ke kaua « onene na aupuoi nui mamuli o n* ninau nonua

he mea maoiiopw aia o HawaH ma ke kolanu o ke aloha aina a a!oha iahui, a iioko o koua uuku ua hiki min ke p»le no ka hanohano o ka iahLM me kona kulana m >kuain« i oi mamua o ke knlana territory e iike ine ia e ku nei i keia wn.

ln% hn e ae i« m»i knkou e ku* kuiu i «upuni mokuaina e ka nh;voieio iahui, aole e nele, mumun o i& wa. e pahola in mai «i kekaln mau oinan koikoi ia kftkoii. E hiki an» anei ift k»kou ke malama a kiai i kre aupuni mokuainn? i na e «e ia iioko ok« apo o na mokuaina, uu īiiki anei ia kakeu ke kukulu, maiama a hoomotinla i rm ioina i ikeia tua ke kua o kela a 11 >e keia aupuni moknaina? Ae ua hiki no. Ke ol<*lo nei au me ke kuio ua hiki me ka maaiahi, a oia mauninau u i ehīa iw pane in me ka po!<»lei e ku punwai o ka Hawaii me k« moßknka u a»e k* oiaiī». I t>n e ae ia mai e o kiimo « e pine ia ka hoku 19 uiu lun» o ka Hae Hoku <i knki>u, ku hoaiiana o Hawaii kekahiViloko o ka pohai o ka welo iani, Vt hiki ia'u ke kaeoa a'e aole e oi aku ka oliho o n& hoku he mauiua aku o kakou. Ona kanak* o Hawaii no n& makahiki ke «okoke i ke kenekuria ua a'o Inkou i ka mole a me ka euanelio o ke kuluna aupiini o j ka iehulehu. Malia ufi emi mai ko'u I hiki ke wehewehe ma ka oieio, ke I ano pakahi oia euanelio aupuni o I ka iehoiehū o na kuputiit»VknkoQ. i | puiama ai, uka, aiii iloko, 0 k*j koko. j o keia a me keia Hawaii ka ike n<> jia euanelio a ute na rula tnake<' , maluhia.

Mai ua kapakai o Farani he tujfia ineka hiipaiia a keu i .hoouni» nmi ai o Toi«a»a Jefferfioo i konn la|iui e auuoeume aua n<» ka ainau aopuni kunukatiawai.i ka olelo, aia kona nakoo i ke kuiuukauawai o ka iahui ke hoopiii puia na puuku e ioaa ai na pono pili paa i ke knnaka. Ua hooko.ia keia umkemake iloko o ke kumukanawwi he mau makahiki mai mahope, ke kumuhana a Jeilersou i ua'i ai. O nu pono piii paa i ake ia, oia no ka hoomana kuokoa a ke kanaka.ma na hoomuna iike oie, ke kuokoa p ke kamaiiio, ke kMokoa o ka hooiaha nupepa, Jta mlluhia o ka hale. ka houie a ine ke kino mai ua huii kuleana ole a uie kekahi mau pono pili paa e a'e e ike ia nei. E heluheiu pakahi oukou i ke kumukanawai o Atnerika iiuipuia a o keia mau pouo pili luakaainana ua palapala ia malaila a ke hoohalike ia me kekulana hoo-

ponopono aupuni o Hawaii mai ka hapa oke kentkuria l'),. oini,. ka aina maialo ooa Moi, e ike ia no Ita aupuni no ka lehulehu a Repuhaiika oo ko Hawaii i alo a'e iloko oia mau aiakahiki lehulehu, n un kuluma ia pono iwaeua o kein lahuL uini ke au mai o na Kamehameha <» ka wakee i ka waluhia.

I pauina no ka'u mau olelo hope a na hoa hanohauo, ke nonoi nei au ia oukou e kakoo \a keia olelo hoo iioio hui aole loa he hopoliopo, ua iiiki i ka enenii ke keehi i ke kahua oni paa o ka oiaio o ka'n oiau wehewebB Maiia e loihi ana na la o ko kakou hoomanawanui aka ia'u e hakiio aku ai, a ia no ka I ianekila iuaua kahi i kali mai ai. Aj i ka la e ae a ia kakou e puana "Ka Mokuaina o Hawaii" e puana aua kakou ia mau oldo me ka h «aheo a I me na manaohna e ike mai ana ka iahui Auieriua a m« ke ao hoiookeia he mokuaina kakou no na mokuaina huiia i kukuUi i» me ke kuio; e kiiohi ana i keia iahui hou me ua hrfiehelena niakahehi a eee imua, e puiama ana i ka mokuaina; e hoike aua a ia iloko o ka Paredaiso o ka Pakipika ka ruole o ka nohona Kepuhaiika i paiioia ia malalo o ka Hoku hou; a iloko oia kikowuena ka uhaue onni a kamahao o ke aloha a makee aupuni, naua i hook.ahua ke aupuni o Ameiika Iluipuia ke pookela o na aupuni a puni ke ao." Ma na nupepa namu ka puka ana o leola haio!e!o, n i me?» e ike a! ko

ii pe>fc lic!n!ie!a, m !a e niiakon no ka poms».U*fli o k& poe hiiwe **noltu M Mr. ?peftk<-r. x I n'n e nonoi ;iri e hoap.no i kr-ia ' i»!e!o huoholn hui. p kon«> mia i ka ' .ihaolelo lahui e hnohnlo 1 kiinawa? |nn kn hoomflkattkati nha i ke keihiim nuin no kp knlann nn Ha / waii, oa makenmke rtu e aej ia au e hftio!fllo no kett !iioati. Ri hono «kn nn« hu e hoohatikfiiko H | na hoa o ka Hale, o ke knkoo ana i | ke-ia olelo hooholo, aoie ia he hai-n hoom.ikeaka a uianao ia mai paha' no ka"*hoohoihoi nmnawa wale iho! no. Ua ake au e hiki aka ka tono a| mo ke kuio o kela ninau i ka «ina makna o holke hnn \& lakou oia ka «haolelo o Hawaii ke hilinai nni neil i kei.i ninau, a ke ake nei kn !ahuf! Hawaii i keia knlana mokuaii a, ai ke manaoio nei kakf»u o ka hopeiui oiaio ia no kafeo;i, a e hoomau akn ana kakou « p;ii«« no k<Mti kulina inokuaina, me ka pauaho 0!« a hiki i ka hooko ia Mna o keia iini i maka. hehi'ia. Mai ho.Hilo kekahi hoa o keia ha!e i keia makemake o ka laiiui l:e mea hoomakeAka ia, aka e hoolilo kolīi 8 nie keiahoa o ka a!iaolelo iaia iho i komite o hookahi lalA e hoala rrau ia ke kumilhana, e hooaiai niau nku iuiua o na kaimKa kf>ikoi o ka aina maku.i" ia lakou ka pa}m hope o na nihau o keia f»nrf. i ke knu !ike o koia haawina no kakon a me ka innwn'ilanii 1 hiwahiwa o kein lalaii Hawaii no! ke kulana po<;kela o ka noho āupunil makaainana ana ma na ano apan. I Ein aku a hoea mai he poe kapkana- : wai o ka aina makua e kipa aini an.'« i Hfaw;iii neino ka hakilo ana i ke kakou kulana, a iwaeu* 0 keia pi <• lie elua e wawa ia tei rna ke auo h< man moho Pt;reBidena. I i,a e ho« - lilo ana kela a me keia hoa 0 k«haolelo kuloko i k<nnite 410 ■ ka .hoo maikeike ana i keia uinan imun <»• keik puulu o ita lae 0-0 o Amerik<" I e hiki mai ana, alaila ua hiki irt'<> ! ke olelo a'e ua waele i<v kekahi ula i iiele moakaka. He m;i 0 keivi poe ( hiki .tr»ai anaua kamaaina i na !oin<i a me na nlahele i hoopaniia nn territory oka aina makua, mamu. o ko lakou lilo nua he mau ninn. o ka'u ia e ake nei e hoikt ! o ke kulana 0 Hawaii he oi atcu ia f■ ! ka holomua mamua o kekahi o u:< ! territory i hooHlo ia he enau moku-!

aina. He ooea maopopa o na poe kau kanawai o ka aina makua *

hoolohe aoai ana lakou i ko kakou wehewehe ana i ko kakou mau makemake. Ua ike au ieamuli o ka'u mau heluhelu ana i na haiolelo iloko o ka ahaolelo lahui eia ka ahaolelo o Am'erika mahope o na kunouhana apau e mua ia ai o Hawaii. Ō na Uianao ana a kakou ia lako'i e apo ia mai ana me ke kuii>, a o na hooiaio ana a kakou e lawe ia Bfha ine ka manaolana. Nolaila e hoolilo kakou i keia wa a no n>ua aku no ka hookahua ana i ke kulana e hiki ai ke hooiaio ia ko kakou makee a me' ke kaa like o keia haawina mokuaina no Hawaii i mea e lawe , keia -kahua im?H oka ahaolelo lahui no ka holopon<\ o keia kumuhan». E pau auauei ka hapanui o ka manawa o keia haie i na au e hoemaikeike i ua fmn;i he lehnlehu ka pono o keia niuau no Hawuii. A : kaeiaweau i na kumu : kahi e hiki ai ke ikeia he kau likel ko Hawaii alahelo tna keia knmu hana, a he oiaio o ke kjj.huo kona j ku ana rna f?eia ninao. Ile ni aku ka nui o na kanaka rna Hawaii i! j keia !a mamua o kekahi <> >>a terrj-| tory i hooiiloia he mau mokuaina i' ko lakou mau la i komo ai ma heiuna, a he oiaio i keia la he mahuahua ka heluna ma mua e na mokuaina o Colorado, Idaho, Montt.na, Nev«da, nn Dakota, elua, Oregon, ajm- Wainaniia, o he mea !a *o!e i loaa ka heluna kanaka o kekAhi mau mokuāina i ko H&waii lieluna kanaka i kj !akou manawa i komo ai be aupvVni hui ia. Ma ka heiuna kanaka o na mokuaina eiua o Nevada, a tue Waioiuiaa, uo ka makahiki U)10, ua ike ia aia laua malalo o ka heluna mft Hawaii nei. Aole e hiki ke paio ia mai r>n ka emi o ko kakoii helunn kanafea. noiaiia aole o kakou kulenna, ina ia ninau luokuaiua. Ma ia ninau heluna kauaka ua olelo ia o kekahi ia o na kahna <? hikl al ke rw>onoo ia me ke akahele, ke f koniuhana ;V kakou e makeO i.oi, a fi na lie oiaio i«, alaila, >\« oi aku |ko kakou piha kauaka uia ke kuj lana akea o ka aina aiamua o jkekahi mau n>oku;\ina lehulohu o t ka a'na makua.