Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 50, 9 May 1918 — HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika" [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika"

M*U« -K>. ae akn 1& o Aiwoliiknpua imua n ne, ua hnna uu i k<>kfthf hewn kupnm» ole imua m kunn makn, ifl manawa, ua hoike mai ln o LanikahHi, ae. jtn ka men no nu i ialau aku ttinana ho i hfy»Inha ke kuiiMi o ka hewa i mea no ' ko wahine e līlo ul i ke t-, a e liln hni oe iwia, aole anei on;i niuli mai ; ap aku la n<> ke Alii, he inuli* n-> kona, he wahine no, alnila, ne nr»ai 1» ka Makaula, a«, »iāna n:r i iawe ko wahiiii* o kniiiknhi i kahi a kana mea i knn nui ai. Eia hou kuu ninau ia oe, aole nnei hc keiki malk<ii e ae o laila au i ike a i h»ne wale •».i ia wahi & (jiua i hoho ai? Alaiia,- hoik< 1 aku ia no ke Alii, ae, he keiki m t a he itftu aku no hoi ia a ke keiki akamui i ka hee naiu, ahuln, olelo• rn:ti 1h k,; Makaula, ae*r~<"> kē kaue r a a kū~ wahine, aia l.v i ka pali kuhoho kalii J i noiio'ai, a he lole kft mea nana e h>we ka ai, ka i'a, ke kapa a tij<» na inea no apatī, aole ko wnhine i hele !oa nia kahi e aku, aia n v ilaila, iiika jHMioi no o kahi a oiua i nofvi> > ā i. : - /''7' Alai' \ .iklo akti la o ■Lauika-U'hi j la AiwoHkupua, e hoi no oe i ka-l la apopo mai hde 6e, a eia nae I ka'ujtt o<\ i hoi oe a hiki i Knuni ?l k-.ihi a l»*-ia v noho ala, ka hiau ru» ] «uimei e ulu ana la he noni kainoa. | |a aia no !a i ka welau o kr. pali.iahi. ii ku aio ka laau haka no ia, a o ku | mea t.o wuanei e haka avia ilunp lv, ! h« kin <; ka iiif<a oia inea, o k<! Kauhi ! (mi ia, aole no e nalo ia oe ke kau j |ala iio na hoailona i ka pali la oia! i no hoi ke anuenuw a me ka Uii-k»iko.

ī na i hiki o£ llaila, e pee ka nu: .(> na kanaka mahope o ka pali, ft o oe wale po ka mea.e kahoa iho ilalo, penei oe e.kahea iho ai, o kawahine kenii moa mai, a kau ko wahiiie" iluna, alaila, hookuu hou aku 'oe i ka haka a kau mai ke kane, huki ae oe a ka hapalua like c ka pali, alā'ila, oki iho oe i ke knula, nana aku oei'kahaule ana. i haule anei a huli ke alo iluna, alaila, ua mnu jio ka hoi ka maikai oia aina,*a i haule aaanei a'huli ke alo ilalo, alaila, huli pu ka maikai ine na moana apau, a lilo ia i aina kula panoa, « e kapa iho oe i ka iuo;i oia ;.ina, aia ka inoa o ua keiki ala, oia hoi o Mana.

Ua ike iho la kakou ka poe heluhelu, pela iho la ka lilo ana oia aina i aina kula, a kapa ia ma ka inoa 0 ka me<» e make ana, oia hoi o Maua <; Lanikaula, ka :nea i hoohuli ia aina« 0 na aina keia 1 huli e like me ka olelo a na Makaul» i ka wa kahiko, pela ao kekahi o na uiuoleio kahiko 0 tia-waii uei.

Ua olelo ia no pela* ma ka uaoolelo o ke kula o ka Maoiuao, Maui. 0 Onewa ko iuila Alii, a q Kamakaimliaii ke Kauia uana i hoohul). Ua oieio ia ma ua mooleio kahiko ° Hawaii uei, o ke kuia o Kamaom o kaaina oi aku o Kamomouu u» Maui, a peia no hoi ma Puna, Ha waii, ua olelo ia ma kona moolelo, oia ka aina oi loa aku o ka momona apuiu keia mokupuni. 0 Keliikuku ko laila Alii, o Kalaloolehua ke Kaul« rana i hoohuli ia aina a lilo 1 aina kula.

I wehewehe ae rei au i keia mea 1 hiki ole ai ia oukou e ka poe puni lieluhelu mooleh* ko kanalua no ka «ina i huli ma ka mana o.ka olēlo a ke Kaula. <» manao mai auanei ka poe heluhelu, o kei<\ moolelo wale no ka mea i hana ia petiei, ka huli o ka oina mamuli o ka maua o ua K:\ula.

me ua Alii nei, mot) lliu lakuu nei a ao ia po» o ko l&kuu nei hoomahaukau koke ihu la no ia. no ka i iioi i Kauai> ma keiu hoi ana, aole ka huakai i pae i Oahu e likeme ka iakou heie aoa mai, aka, ua hoi pololoi loa no ka huukai uo Kiiuāi, o ke kumu o keia hoi pololei lou una oka huakni no Kauai, no kl kau nui loa no oka manao oka alii e ik* koke akv« l ka in.ika o kana tvaiiine, a me konu inanao |paa, e hwkau aku i ka tuake, muluuu o kn tnea nana ī alakai kana wahine, y peia pu hoi, jr»e ka n>ea uatia i lnwe aihue kana Aliiwuhine.

A pae lakou uei i Kauai, aole ng i ii'uii'u iho ka iakou nei uoho ana, 0 ka hoolale kok& akn 1a.r.0 ia o Aiwohikupua no ka pii u ka huaka'i, pii aku la lakou nei a hiki i Kahi o f>n haie o ua keiki oei i puhi ia ai i jke ahi» ia wa, ike koke a!su la .no keia i na aniiem>e e pi'u aua iuka o ua paii nei, a me ka ua koku, hoomanao koke ae la iu> keia i ua kuhikuhi a ka Makaola, o ko ia nei olelo uku la no ia i na Alii e pii lakou, (% biki lakou ni'i i ka w;e!a« i< ka pali, ike uku Ja lakou iiei i laau e ku ana ame ke kaula e hiiii ana iluna. — la manawa hana iho Itt lakou nc 1 ka haka a paa, nlaih», hookuukui iho la lakou r>« ilalo, me ke I iho o ua Alii nei, o ka wahiae !u pii « mai maaiua, a mahope iwaioe. lawea aku la ka leo o. ua Alii nei i. ,na pepeiao. o Keamalu, alaila, olel; aku la ua Aliiwahino nei ia Mana. E! he leo hoi keia eMa nei, eia n ; ' hoi ka ke »Eane olelo, o n;v maku ■ paha o kaua, pela paha, wuhi hoi n Keemalu. noho mai nei paha :i aloha ia kaua, pii mai nei e iko ii. kaua. la manawa no, ike kok,e nku 1h <■ Kea'nalu i ka 7tnalewu ana ilio o ka haka ma ka puka o ke ana o laua nei. alaila, hoihoi loa a'<u la o Keamalu e hele e ka.ti. iu nlani>w:», pane mai la ke kane, alia oe e hek aku e kau, no ka mea, aole me kela haka ka haka a ko'u mau makua thana ai. Ika lohe ana o Keamalu i keia mau olelo a kana ipo hou, ua pane «fcuke aku la oia uae ke kali ole "Aole anei no hoi keia o ke ano hakā ao a kaua i hookuukuu ia mai ai e namakua aloha n kaua, a heaha iho la keano-e ae o keia haka mai ke ano haka inau a kaua i hoo-; kuukuu ia mai ai?'' j

I ka lohe ana o Mana i keia mau oielo a kana ipo Lauae o *Malam<i, ua kiei 10 aku la oia i kela haka e lewa ana i ka pali, a heomaopopo i'o aku la no oia. o ka haka i'o no ia a laua i hooknukuu mua ia ai. a ia manawa no laua i lohe aku al i ka leo ano kohu loa me na makua 0 Mana, ae oielo mai ana i keia mau olelo. 1 "Anhea oe e ke keiki, e hookuu tnua uaai oe i ko wahine manoua oli, a mai kau pnlua inai olua, o'ie'i aole paha i lawa loa ka ikaika o ke k&ulu 0 ka haka."

I ka lohe ana o Maua i k.eia leo kahea hou mai ka tvelau mai o ka pali, ua manao loa iho 'la no oia o kona mau makua i'o no keia, i kii mai ia laua e !awe hou i kahi wahi okoa aku ehuna ia ai. a mamuli oi.i manao kuhihewa, ua kei'.a i\) aku la no 4 oia i k.ana.ipo Keamalu. e kau iluna o ka "Haka kao i ka lewa/ f ae huki mua ia aku hoi no iuua o ka wel&u pali.

1 ka hoomaopopo ana no o Aiwohikupua i ke kaumaha o ku

''haka, I '' ua kena koke ae ia oia i, na kanaka e huki koke i keia haka iluna, ai ka.wa no i hoea ma: ai o Keamalu Uuua o kae p&H. ua lalau koke ia .aku la oia a huki ia ma i la & īa manawa i p&ni koke ia ae ai kona waha. ai hikl ole ai i;viae uwa aku a lohe ka ipo i haaiele ia »ku ia i ke ana "knu i ka pali o laua," a ia manawa pu o Aiw\!hi,kupuy i keua aku ai i ua kauaka e hookuukuu hou aku i ka Uaka no ka puka o k«la aua. ka hiki aaa

pku.u.Hu.Uaku tua ka pulu-o kea-ua.',-i a !Maija e, noho kuli uiai ana» jkay koke ati la.ho uia iluua o keia : baka, a huuuiaku iu wai la t iu\ki, . iluua, ai ku uiaopupu ana no ia Ai» i wohikupua, ua kaa iki uiai la keia liaka uialuua ;uai o keia ana a uiulu ma i uolio pee ai t o kooa keua kuke t\t la uu ia i kekahi Uaiiiiku, e olii ki.ke i iui kauia hoopau i<i aua lvd.t haka kau i ,ka loWii, ui k;» iuukn .w;a o uu kaula iiuupaa aiiu i k,i "liaku," ua hau^e.^ fku Ju o Mmi-i 'i p:ilvi-ljjiii i1&10,,# eia puii, a wuioo ibo Ja ke luake uiaiuoiuo o ua keiki hee uaiū"* |.k.au.lauu ne,i o Kekaliu uia ktsJa waiii ,u uia ia. h«ps iu;<i, waiii aka poe kahiko.o keia kahu kau4ana o ka vvai, liuiu kaulaua o Mauu, e ike iiuu ia uua i kda piii i kekahi usauawa, ka i*haue kiuo wailua o Maua, uo ke Keiki hee nalu Jtauluua hoi o Maua. a nanu hoi i he&. ka "Papa-hei'uaai-kahulihuli" o ke Aiii-Aiwohikupua o Mano-kuiuui- s P>). E waiho aua kauji e ka heluhel i i ke kin(< mainoino o Ma* i»a ;na ke'a ialaiii puli o Kekaha,., «<o huli ae hoi ku.uu .uiu ke. aluhele hnu.o ko kauu iuoolelo kaulauu o na Ja io kikilo I<>u o Hawaii niii — 6J_C "

I kti k«u ana tu) o Keamalu ilufia-. o ka pali, a paa ai kon/i vvu,lj;i i ka umiki ia a pu.i'i Ipo ule, a ua hiiii uy,ia ki>u?t ke koh:; Uio i ka tnauri(> oia haim u Aiw+)hikui>ua, ua inakemake o»a e uwa ole ae o Kea-„ malu a lohe aku ka ipo iuu aua o k« "ana kau \ ka weuin pali," a Ulo* jpaha ia i ku.mu uona e kau ole aiai ~ ai iluna o ka Hiika o ka uiake. X ka .4 tnake ana aku lu o !iu ipo hou Keamahi, un hupa ,'iku Ja % kupua i kaua wahine, a hookau pe la iiuna o ka inauele e hai ai ia ana h kona inau Kahu, u kena aku la la lakou e hopai a hoihoi akn i ka wahine rio kai a Waiinea, a i ka. hiki ana 1 kahi aua i m?nao ai ua palekana kana wahine. ūa i«e īho m oia i ka uwe heiu o Keamalu no ka ipo (v ke alo-pali, a houmaopopo. pu iho lu 110 hui l Aiwohikupua i .ke kupiu- o ke ala ana mai o keia pilikia inawaena 0 lauii. oia' no kona lilo moa ana i ka ulaia, nolaila, ua kena ako ia uia i kekahi a feona uiau pu-kaua e ku e.pepehi ia Puakaakuli kana wahiue i iilo ai i ka le'aie'a, e pepehi pu 110 hoi i kona kaikaina a me na makua o Mana, a ua. luku ia kela poe e na Pu-kaua o A iwohikupua. (Aolei pau.)