Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 7, 18 July 1918 — HE MOOLELO KAAO NO KUAHAILO A ME Hinaaukekele KANA KAIKAMAHINE HANAUNA [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KUAHAILO A ME Hinaaukekele KANA KAIKAMAHINE HANAUNA

KA HOI O KA HOO KHMH ALTt K!«KIR M A HAWIII NKI * .. ... ■: (He uio«ileiu kahiko loa no Hawaii i»«i) (Alana ia no ka powaikai o ko Ka Hoknpo«"!i©iuhelu moolelu)'"-

Helu. (2) I ka pau ana o ka ;'we ana o k<? kaikuoane u»e ke khi&uaMne, ua kau aku la mahina o na waa, n haaleleaku la i ka aina Imnau «> Kuaihelani. n mai 1k i ke kai !oa iiu ka huuka'i iuni knne I llawaii Itrili>a. Ilala iie la kekah.i taau ln ma ka tuoaaa kai &kea> aoJe fle aiau ulia poiuo \ halnwHi Oiafi «ee lakou, a ine be ala ua kiai pmo ia ko lakou holo moana ana e ka "uhane alukai o nn .Kui>una i hali niua/' a i ka wa no o lakou t nele ai i ka i*a, alailo, hoolili mai la no ke aku a me ka opelu. a lawai'a «ku la no na kanaka lawiH'a i hwe po ia m«i no e Hina ma keia haak(tMholo-tnoafia.

' I ka hala ana o na anahulo ekok), Ua ike ia mai la e lakou na 1 kuahiwi o kekatii au '>*" «na ke kaahiwi oia āina Hoko J o oa ao aina, n I ka hala ana ae o"lfekahi! lā, ohi mai la ka po rtmluna f> iH Hoati)a o ka moann kal ake*, ua' hoomaopopo loa iho h» no n« hoo-! kele waa o ke Aliiwahine. e pae arfa lakou i ka aina i eekahi I» ae. He mea oiaio np i ka wehe ana tiitti <>! ke alatifa o kekahi la, a ia hoi ua| kokoke loa lakou i ka Mokupuni o Kaoai, a oia tto ko lakoO Mokupuni" i pie nooa loa ai. i

I ka pae ana i ka aiaa tua kuhi kokoke 1 ke one o Wailaa, ua ho<»kipa ia aku la ka titfak«'l a ke Aliiwahine o Kuaihelani e na Aliī o Kauai ii i halu he uaau la o kft Do)»o h<iottiaha ana i kahi o «a Alii Kauai, ua hoeu ae la ua Aliiwahine nei i ka huaka i kaapuni ia Kaoai, a e hele ana hoi i ka !oa ine ka laula o kn aina, a mamuli Ih»S o ka huakaM iiui kane nāna. 0 ka mea uae i h<H»maopopn ia manawa, aole loa i loaa kekahi kanak» n'i iwaena o na Alii Kauai, a i Jiu hoi i ka makemake o ke Aliiwehine Hina, oiai, aole oo' paha "he kanftka o'i o Kauai ia manawa."

Mamuli o ka ioau ole ana o kekahl Alukane u'i ma kd Mokupuni kaili la o Kauai, ua liaawi aku la ua Aliiwahine nei o Kuaihelani i ke aluha i na Alii kamaaina nana oia i hooklpa maikai, a holo mai la oia ao ka Mokupuni kaulana o Oahu» a i kapa hoohanohanu ia hoi mahope mai. "O ke oue al alii o ! H« pule hookahi ko kkou noho ana i Oahu, a ua hele kaapuni aku la no hoi i kela mokuponi, a o ka lakou mea I hoomaopopo, "he unu wab uo ke ano o kane o Oahu ia mau Ia/ J a| uo ka ioaa ole o ka mea a lakon ej imi ana, ua kena ae lu no ke Alii-1 | waUine Hinu i ko»u poe, « i | Uouuuakaukuu lakou i ka holo ana i | no ka Mokupuni e kokoke mai ana j ! i Oahu, a oia no hoi ku M<»kupunil loihi wiwi o Molo*ai. a ua kaapuni 00 toi ua AHiwahiue nei ia Molokai' oui a Hina, a umuuli paha o kona kaapuni ana uie ka mahaU* pu 1 &a waiho aua o ka aiua, a me ka nui pu no hoi o ka i'a o keia mokukupuni, a nui p*u no hoi ka at, a ua auo hoohihi oo oia i aeia mokupuni aka, uo ka loaa ole no o ke "ka iiaka u'i" uaa keia «uokupuni o Molokai, ua keua ae la no oia i koua poe, e haalele lako\j i keia m* - ku&uni, « ma ia manawa mat paha

kc kapn hoi>hau;>hatjO' ia aiia ° koia **SlofcQpQnl o Molokei nui a Ilina/' «i ote no ka lawe aihee ia m»i paha o ka makuah'ne v Niheu kalii Pokii kolohe o Kana, ka mo ipiuia Pauko kaula a l'li, aku, o ka poe Molnkni no puliH kn poi- i unwp po ik* kuino i kapa m«u ia h! keln inoa. *'Molokal Nui a Hina."

Hoea a»ua lakou nei i Maui Kamawawalu, a hookipa miMkai la uo eko Maūi mau Alii, u uiai Ua hoonuiopopo mai la i-o lakeu, lie wahlne Alii kiekie keia. a i hoomaopf»po pu ia maf no hoi ir, i na kahiuo hof>nani o kona Hale aumoana. Hala ae la kekahi uiau pule n ka iiele kaapuni aua iu Maui, aoie uo i halawui kaim huaka'i ioti kane taeka pomaikai, ma ka ike ana aku iwaena o n.i kane o Maui ia la, aole he poe u'i kekahi, a e kupono ai hol i ka makemakn o ke Aliiwahioe uM o Kua^helani.

Ina pāha i ka hoeo ana mai, a l ka wa i hanan i» ai makou <> Make-! kan ma, a me Waiaholo oia, i n« ] ivo paha ua luhl ole ua Aliiwahiue! nfei ika hele imi 5 Hawa r 5 jnjj o! poni o Ma\ji ia Hina, f> tio ka loa'a o!e no o kana ;nea e i.m an» na kamoe aku la kana huaka'i holo moana ncfka Mokupuni kaiilana o Kaoiulaau, a hala he mao la ma ia mekupuni, aoka w« no hoi ia e nui ana kanaka o Lanaī, aka, aole no i ioaa iaia kekahi kanaka u'i ei kohu ai ka iini ana a kona make-! make imi kane, a haale'e iho la i>o i oia ia Lanai, a hoea loa aku la i l Kahoolawe, ahe kaunu ka-| J>o ko Kahoolawe ia u)»nawa t a o kabi no fcoi ia e hele ai na 'Alii imi o Hawaii nei no k» maniio holy 'ilKahiki, ai nle ia i ka aina hol o' Knaihelani, (h oia n > hoi ke kumu I

i knpa ia a1 kela lae komohana o Kahoolawe, o "Ke Ala i KMhiki, 1 ' a hoea w«le no i keiu manawa ) Kaapuni ae la o Hina i kela moku puni, a e kiai mao ana iloko o i:a hale like ole o kela mokupuni, a aole no he mea a kona maka i ike aka au a i knpono hoi i kona makemake kane.

Haalele iho la ka waa holomoana 6 Hina ia 'Kahoolawe, a holo loa aku la no ka mokupuni nui o Hawaii, aua pte aku la ka waa o Hina iioa kahi i kapa ia o Waiakea uu ke Kalana aina o Hilo. la lukou nei no nae ehookoUoke aku ana i ka aioa, ua ike ia mai la no e ko uka poe i ka pi'o o na anuer,ue elua malqna o keia waa holomnann, a u* aakipaa iho la n<» hoi ka punohuula iluna o ka waa holomoana o

Hina, a ma ia ano no i hoomaopopo loa noai ai ko Hilo poe, he waa Alii keia e holo aku nei.

- I hakaiia no a p;\e aku ka waa kaulua o Hina i ke one o Wi»i»kea ua piha marta o uka i na inakaainana, a oke kanikani piha mai la no ia o ko uka poe i ka n'i iauiia ole 0381 o keia wahine iī»*lihir»i r O kekahi mau kamaaina o Waiakea, ua heie loa aku la no i kahi o ka

waa e pae mai ana, a im kar»jailio alta la i ka m&lihim i keia mau olelo maik^i.

'*Ma!ihiui h.»i oe? E olaolu mā'i paha oe e hoi ma kaohate n hoomaha ik) hoi, oiai, he wahi ht>on»aha no ko kaohale, » he wahi mea paiaa no hoi e h»«opiha\>vku a? ka lu» o ka inain». M

lka lohe ana o Hinn i keia mau oteto kt.tio loki>maikai a na kamaaina, iih kamaitio aku !a oia i #nim oteto. **Ke mahalo aku nei no wao oukou e na kamaa : na tokuo keia aina, aka, e iiana hoi ookeu he nui loa n<> makou ma keia hnakaM a makou, a kono hoi oukou ia*u, «Uila, pehea iho !a hoi ko'n mao hoa hotomoana. M

Ika tnhe ana o na kauianiaa oana 5 kon > r«!\i k > Hina, ua kaaiapu mai la no !akou e lawe» po no ina poe oka wiw, o;\»i, ua lawa no ka hale im ka pu ( ;.vna ia apau Ika tohe aiia o Hin* i keia mau ote!o ioko'iiHikai *

na kuqju;iiim # uu liuuwi ue lu uia i ke i kuna poe kauakk, n i ua wau t» » vjksli aku hoi inahupe u kti kttui&* «ina n«tia lukou y ulakai ae QDaftojH;. 0 keia mau kamuaiua nana i Imukip.i o Iliua tuti koua poo, anle no Uk< u he poe kulaua. <>1«. aka, o luun im uu Alii UonuUiki i hO'»rn>ho ia e ke AUiaiautku u ka M'ikupuui o Hawuii.

t k*;ia lummwa e n>J\o uivu o Iliua Mia ku ha'e kafuartinu, a e* heouuukaukau aua hui ;ia kanaka o ke Alii Konohiki o Waiakeu i na uuea ai, 0» holo k.iki aku la no kekahi poe kanaka e hoike i "ka lona o keia wahine u T i imua o ke Alii Kukaohialaka, ka Moi ai aupuni o Hawaii iu uiau la. He mta p'ouo uo hoi.i ka luea kakau uioolelo, e hoikeike iki aku paha i kekahi r»au ir:ea pili i keia Alii-Ai-Moku o Hawaii Kuaiili. 0 Jkeia A.lii kulana kietie« he Aliikane uno kiuo papalua 'no» a he kanaka no hoi i papahi ia uialuua ona k;t u'i oi keiukelu, a aolu no hoi he inen i oi «ku ka u l t fu(i ktt uiokupuni holookoa o Ilawaii aiamua o keia alii, a uiainuli o k» loaa ule o kekahi wuhine u'i i ukuli ak.ii i ka meheu o keia Aliikat»e u'i. no" laila, uole loa i luw« ktia AUi i kfkuhi wahine i wahine nana, a ua ole.lo no oia imua o kona poe kanaka, aia no a he wahine u'i i ku like me kona ano, alaila, oia kana wahinee hoao aku ai.

Ua inai ia ao hoi i wahiue tri na ua Alii aimuku nt*i i> Ilawaii, a puiii mie u Hiiwuu i*ole loa h€ uiea i «kali «mi,.cnahop« o ka meheu p ,kfek. Alii u'i nui wult>, a ,ua lioouna ia no ka imi wahio.e »na kenahi mau nwknpuni okou.aku. a aule no i l«aa iki iwaena o uu AliiwaUine, kekahi wahine ukali mai 1 ka u'i o Kukaohialaka» u mumuli 110 n ka loaa ,)ie o kekahi wahine. u'i, ua noho I.ho la keia Moi o Hawuii aie ka wuhine ole.

Ika aua aku o na kaaak» imua o'ua Alii aimoku uei aia koaa Halealii ma kaKi k?»koke i ke kaliawai o Wailuku, uia hoi kel'* ">ahi e ike ia nei i keia iuaaawa o e iioho nei o Tho- Cook, a ike ia hoi ma ka inoa o Pinao. Ua hoike aku lā na kanaka i ka luno pili no ka t uaalihini u'i « rue ka noke yku o ua poe m'\ i ka akena no ka u'i popkeia o deia wahine malihini, ft tne ko lakou olelo pu aku oo i ke Alii Kukaohialaku. "Aule kela..wahiue uo ke kulana ht>ahua, aka, he wahitr alii kiekie k©la» oiai, i ka wa no i hookoioo mai n< i o kona mau waa kaulua ike i',w» o Hilo» tia pi'o iho la na anuenue elua. a ua ku no hoi ka ponohu-ula iluna

o na waa/'

X ka lohe ana o ke Alii Kukaohialaka, ua ano uuuo*ka iho la <>ia, no ke ano l'aanui o keia mau njsr kaainaua ona, aua an<> ho>pohalft puaku la 110 hoi oia i keia iuno $ na kauaka e hoike u>ai nti iaia, hooninau aku la oia ia lak<>u i keia mau oielu. *'Pehea ke auo o koua u'i i ka oukou hoonia >p«>p-) aku? Ua like auei aie ka puu-hau ka memele o kona iU, a o ka wena aua hui oka liu-iu ka ula o koua n»au i la umnaw» i ho.4u> like ,u>ai ai na kanaka i hoU» uiui.e h&'h'ai 1 ke Alii Kukaohialak i. *'E ko nialfdn Alii nloha. o kan e nlelo m(*i la, t»A llke loa no ia me ke ano o kela wahh e naalihini, a aoie loa he wahī kaawaie ae o koi.a ano i ka xueu)eit; oka pua-hau, a i ka uj.ti wena h.>i j bn kona maa mnka onaonn." (Aole i pau)

Syr.»eufce, NniokH, lai>e 0- —t*a make iho ne\ o Rdw«rd f,:\wW he mea knai kaula kaenna uih t>a ala,«ui, |a u kana h«im waie iho U uu U a luki aku la i kooa uiako a ua ihw ta nae oia njshupe nei. a i lonw mai ho\ ms iiMi« hana ktiAt 1 k&uln kamaa ht f5T,00(). O \ce kotnu ivn o keia waiho i puu Uaia mahu«bua omhop*? ;v»i4k uu keia 1 ka lt<>oluakaulii I ui l uk»a Hilll i iossi t&i&,