Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 8, 25 July 1918 — HE MOOLELO KAAO NO KUAHAILO A ME Hinaaukekele KANA KAIKAMAHINE HANAUNA KA MOOLELO HOI O KA HOOKUMU ALII KIEKIE MA HAWAII NEI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KUAHAILO A ME Hinaaukekele KANA KAIKAMAHINE HANAUNA

KA MOOLELO HOI O KA HOOKUMU ALII KIEKIE MA HAWAII NEI

(llw moo|<el'i hahik» I<»h iw» Hawaii .-»•«) » ( i« r»n k» piimaikni <» fen Kn H«itti p>>e lielnheln nnHilela)

lielu (3) N» lt<*i* h«anuj loh tu.i o n« k«»hkn «i<r, k;< i«'i n h WKhine «naiihnii, ii* kalie» «ku !ti na nīil n«i i kekrtfii o kona mnu Ilainuku, i kenaaku la iii laua «* kii luu i ka wahine iiiHliiiini. a u<>i «kn iaia p hui luai i kulii <• kl- Alii Kukaehi | aliikui Ua iiuiuuiamu aku la ua lUiniuku ro k« nlo alii, a i k« huea aua no o kfe»a a»ati IlainukU i ka hale e tuvh<> ana o Hina me kona pr>e, a i k<> laua ike ana f;ku ito i ke!a wnhine u'i aiaoli. i/ ke ku iohalohn 'iha !a J iiu )h u ua euau IlamuKu uei, a hiki i oie ia iaua t kau)ailio aku i kekahi inea, *..iai, ua uiohia laua i ka naiii a 11* l»<»oe«lvia ia hoi e ka nani pookela uka u'i u ka aina kauUim o Kuaiheiaai. Ua ano ht>uu>at»D<,p(M»i»i )a n<> o Hiua i *ei* mau K .nHka e «tu aku n«i> h ua tke iT)rti li iiu oia t»:t ko laua aii>> .iahu e kinei an*». he n.au knuaka laua uo kahi al'i, a no ka hiki |ion<»i« j« t»ua k« k'»matU<i aku. ua kaMiailuia«'»« tcA 1« n « ke Al'iwahini; «> ke kai mai, E!a, e īaua aia e ku n>ai nei. he ■l«siu pat»a ku olua i ha«i luai nei o)uolt> mo hoi o]u& e huike «mi, a i lohe ia aku h«»i ka t»lelo o kahi

I ka lōhe aiiH o na Ilauiiiku i kein «lau ul«?l(i ano maikai u ka tnalihi ti i wahine u'i, ua hooikaika. i» »e la ki> lauft ruanat\ a kanmiiio qjai !a kekahi # iaua i keia niau ol< lo penei: ■ Ua htwuua iu mn\ nei oaaua e ke Alii Kukaohialaka, e hele inai e uoi i kuu oluolu e hoi i kahi o ke Alii, a he nui iio ka hale u ke Ālii e Uooiip» ai i ka u«aiihini o ke kai, a ua koiiu pu ia mai no hoi ko ka uiali hiiii mau kanaka e heie pu iuai no no kahi o k« Alii nui o keia Moku* pu»i o Hnwaii nei. Aole no hoi he nueaj!a ka malihini o ke kai o hopoūopo ai no ka hnopilikiā wale ia uiui e ko maua Haku Aiii/' I Ra iohe &na o Hina i keia iuau olelo mgikai a na Ilamuku o ke Alii nU] 0 keiu luokupuui «ua i pae mulihim uiai ai.ua haawi koke umi Ux no oia i koim ae, a ia nuanawa lio hoi iua i huii iie ai i koua uiau ka.naaina hookipH, a noi aku la i ko Inua oluolu e hookuu mai iaia m'e kona poe. a e hele hoi lakou 'iiala'n << k» leo kono a ke Alii o ka aiu t. La lilo m i uiauui iu» i Ka manao o na kamaaina hookipa, a mt ko laua hookaiohe pu umi no i ka wa i puka aku ;ti o Hiou e hele ,uo iuhi oke Al.u. auīiea mai i«e e Ka Malilnni o ke kai. *0 kou iieie uo keia ia a ku ana i ka mokunui o Wi»ii a f eiieli kuonoono ana paiia ka euahnini ia Ihnuii nui Kuauii, a v iilo m.u ana oe ī Haku fwaliine no a»awou, oiai, aole pahn ikena o ka u'i a ke Alii kunaka u'i o |uiakou e houheiuaheiua mai ai»" | ika ioheaua no hoi o iliiia i keia uihu olelo a na kamaaiua maikai u Wbi«kea. ua huli mai la oia me ua mii>o-aka (luolu, a pane mai la i keia mau olelo ano ui.iikai. j uoopaa u»ua t.o au i k«>\» aina ma o aku o n«i nui u ia n«> kn noa o ltuu Mm », a ht> aiii kit*kic o ke koko 1

Hanmnn an>% akn, <> ka u'i pu n »! bi« oknna mau .heleheleiiH. A i na: tia papahi ia ko ouk*ui alii me i» iu»u }iMwina; alaila, oia iiio 1» nn fc« kane «t kti nhane n kuu mau K<»* pima i alakm' inni al ia*u i Hawaii imiloH, h e )"hh ni imi tnai loko ■> m»Uft ka lnli-ii aiii u p<> K« hele n*i vr«u tue ka h<M)inaiiH" m> na men a'u i h'mpan aki; »i I<tioh « kou kaiHunaoe Haku u,a k<> 'iinua iiina alulin. A■■!«, ij<> iu»« h>i <> )ictk ia

! k:i pau a'iH tiu o kela eimu «»!fl: a lihia i iia kamaaina hookipa o Wamkea, ua hnli *e la oia u k.ihea ako la i kona «oau kauaKH, e h tiiai 'iiui .inaliope onu. oiai, eia j>aha la fk.ni i ka ho»>ko iu aaa o k» lakou ihakka'i o.k-a au ana uit»i i ka mnt.ua kai akea. Ika lohe ana oo hoi (- kona poe kanaka i ke kahea n feo lakou Alilwahi've, ua ukali i'o mai lano lakuu mahope o a e alakai iu »tia hoi e n>i Ilauiuku >» ke alo alii o ke A!i! Kukao.hin)&kA.

I ke kukoke uua aku >> ka huaka'i a ke aiiiwuhiiie u;i oi keUkel.v o ka Kuaiheīaui i kahi .»> ke Aiij iiimoku o llawaii uui Kuauii, «a |juoho i'o mai iu oo ua kauakii e kokoke &»d.i kahi.u ke .Mii ohialuka. a hoio koke.aku la no kekahi o kaoa uuau aiaio, a hoike ia i ke Ahi uo ka huaka'i a ke Aliiw.ahliie. «tJihUit, a kauiailio pu; aku la no hoi i ke Aiii' Kukaohinlaku i keia luau oleie. "Auhea mui <>e e ka Laui Alii a em ae ua wahf»e uialihini nei ke pii iuai uei. a <> kn hmu i iawe uau» ia ruai nei ia kakou no ka u'i_o • keJLakeL_ o keia _waLiue aia. lihini, he oiaio ioa keia uiau olet<j a ca kanaka i iuwe mua mai uei. He ui i'.o no keia a ka wahiae u'i uui wale, a a(»Je juo t»e Jua i ike ia xua nui Kuauii aei, uoie hoi o ka u'i waie n»\ aka, he kuinuii aiii nlaoli 'iiu kona kulaua, oiaL iaia uo epū inai U t ua pi r o ih i la uo ke anuenue ma «a aoao o ua wahine u*i nei, a he huike inaop ipo lua ia o ke kulaua kiekie o keia wahiue aialihini,'' wahi a ua poe Kahu Aialo nei o ke Alii Kukaohialaka.

I ka lohe ana nu -hoi o k<j Ali't Kukauhialaku i aeia m«u olelo pai a kuiia pue, ua minuaka uini la oiai tiuua t iuau Kahu puuahele» a ua kaiuaiiio outi ia tue ke ano noouaaii6aka. "i na iio hoi o ku oukou e akt)na mai nei m he u'i i o, alaiia, o ka ioaa no ia o ka Hanuwal»ine ali) 0 oukou, i iieMiae hoi e amkeiuak l -" iuhī ana ua wahiue maiihini nei ik'u, Mka» i huule uiai no ja i ko oukou Aiii, aiaiia, e ntie ana ao kakou i ka Hakuwuhu.e «tiii, a aoie iu» hoi e hiki i% kakou e hnu aku j kekahi hana e hoopilikia wa!e aku iaia, o lilo aunnei ia i uiea hoai ew» la e na akua o kHkou." I hakulia ao «pi»u kela iustr olnlo a ke Alii K.ukao{iiaiak&, o ka hooho iike uiaī la uo i« o ua kauaka e hoopuni aua ma ke aio iho o kahi o ke Aiii o Hnwaii, "Auw« no hoi ka wahiue u'i nui wale e! 0 ko kakou AUi Aiiooku w«ie no ko īa nei hua e koho ai.' 1 ka iohe ana o ae Aiii Kukaohiauika i keia uwa o na kauaka, ;; uue K» h< opoka una ii kela uiau (.ielu ae ia. ua iiemo mai in oia jwaho o kona haienui, h ia u.anaw» no oia i ik* tL»i ai i ku wahiue uialihini, a e pi'u la anu uoi e ua anueuue elua, lie hookahl aut ka almo ukau, a he hookaiii Uoi nm k.t aoau heuia, a ua hooiaio ioa iho ia uo ua Aiii kukaohiakka nei i ka u*i oi kelakeia o keia Malihini kiekiee kipu mai nfi 1 kona haie a e tike no iioi ue ke auo uiau o keia Jahui Hawaii uje ko iakoa ui»M aiii, iie i)e \hea i ka uiaiihiui aiualo <ua ka ipuka 'hale, a pela no ua Alii Anuoku uei u Ua-1 wau nui Kuauh i kaheu aku ai i keia mau OMO i ke Ahiwahine, iualihini- ' Hele mui e ka inaiihini, e kipa tn& ka Iwle nei. E kotm> mai no hoi e hoomaha n,a ka h;tle o ke' kan>aaintv. HrU- pu uia; no uie kuu p< e ;ipau # ?» uu kn'u poe :io hoi e |tital«iua aku kvu poe e ka Miilihiu; ~

Ika lolie uua tiu h<>i u Ilian j , ktitt (iiaU »»Ie!o huukip:i luaīiiui u kt) r Alii kta»ak.t u'i «ku kilakiiu »i»yi j uei iinua »> kuua alo' ua iu)lu,'l<i ae i lft kfi uM _\\tuu i nu papnliuu o ua Aliiw.uhine inulihiui uei, a ua ui h<>u «e ia kuntt u'i iu iu.inu.wu, a uu iii«> 5» kulaaan u;i u'i uei u ,ka niiia kaulaua o Kuuihelani i uiea liunplhuihui loa aku i ke Alii Kil- - u il;iv\aū MukllpUiii uui, a uu ae la ui» La iuaiut«> uiakemaki; uuu Alii Knkai>i>ū»Jttka uei» a i k» wu hoi i paholu' uku ai kaleuuku u'i u ..kc kai mui. uu hof>pepe lua ia ka iuuuu.i n ku iia. waii Alii Aimuku "Uikuaiuikui wale hui ue v k» kaiuaaina maikui, a ikaika uo imi ua kapuai j ka uiaiiliiui kipa iiauuale, oiai, ua wehu ia tuai ia ka ipuka hale o ke kuiuaainu luk.uuaikai, a ke hauwi e aku uei no ka uiaiihiiii kipu kuuhaie i koua manau hooiuaikai uui ia ou $ ke Aiii kauaka u'i u keia aina u makou i iohe waieju t ''. a auie hoi uo kou houkipa waie aua 110 ia'u, aka, i kuu poe uo hoi i he!e pu luai uei uie a'u . umi ko iuaki>u uinu u»ai mai. .... iie kei® iuau uielu ua hui luluiiu)am# ia.ua iuuu Alii uei, a Ua aiakai aku ia uu hoi ke Aliikiuie, 1 kaua maiihiui kie- ■ ki*> iiMku u koua iuaieuui, a. o kona Haleahi hui ku oieio ana, a Uoouuliu ilio la i kaua luaiihini tua ka uua u»oeua kiekie, u ia wauuwa pu uu hoi Aimuku m-i o al Hawai» i kauoha pu axu ai i teona uiau Aiaio, a Aipuupuu u.alauia ai»

0 huokipa aiaikai aku i na kanaka o [>e Aiūwahiue maiihmi. iCaa aku ia jna k«na«d u ke Aiiiwahine iliua , 1 maieiu o ka uoalauw anu o ka Aiaio 0 ke Aiīi Kukauhiaiaka, alaila, uohu iho ia no hoi laua iua kela Haienui a iie «uauawa pukoie ,wa ii'» ua m«k«ukau uai la na uiea ai u ke ftio aiii, a paiiohi ia ae ia ka impaaina iju')iuu i na uuo apau o jka Hawaii. (fc) e ka iuea 1 heiuhelu, aoie i hoea inai ka aikapu la u<auawa ma liawuii n.ei, u ia uo īa uiahop» uiai o ka huea ana uiai [O i*aau, 3 o ke Kahuuanui uana i i kukulu ka Oiiiaua Houiuaua Aku ; uia ua Heiau o Ha«raii uei, a uu Paao nei uo hvi 1 ku£uJu ai, nuiaila, e hoooaaopope iho no ka'ia e ka I uiea heiuhelu, e painu huohiaiaai ana no ua mau Aiii u'i uei a kafeuu ) hoao a&u la nu 0 lliua e kamaiiio i ke Aiii Kukauhialaka no Kona paiua koke ana mai i ku hale kauiaaiiiH huokipa ma kahi kukuke » kahi a iakuu i pae inai ui, u o ka* par,e ke Ahi Ktik;iuhiuiaka. **He ai okoa »na aku lu 110 iu, u he paina uk(»a ana ne h<u keia, oiai» 0 ika lula maa luau iu> m u <a niakoii [aiua. aule e kauiuiiio 11 u ku huuka'i rht*ie, a ia n«» a piha p«mu J?u luu o «īūi.aina, aiaiia uui paha iKuika hui .ie kaiuaiiio aua. E uuho uuii kaua e pu ,paakjū niu kt»'u wahi pupupuhale nei."

Me ift >«au oleln a im A!ii aei o Hnwan. ua kii niai irt in! oia i kan,t lualihini Alii, nei a hoonoho ae la iiiH t«kahi ®oan u ka pnpanina i ho UuU 1 a Uia kalii kupuno uo ka paini» ana,H iluiiu, hui u u.e pakaukau «ioeua iwakalii nani i> Puim. Ua hooplha ia no hoi ka papaaina i ono lifc? ole a ka Hawuii oia au oka aiua. Paiua ī'o īho la ua uiuu Alii ii»ei, a ia mauawn pu uo hoi a Uuai« |H*ina ua hookauiailio a,ku"la nu kc- Aiiī. ilawaii uu i»oaka'i-he!e « ke Aliiwaliine mali*iim. I kera u a \u*a a ke Aliiknne H»W«il e kam.-ill.n ai)H, Ua liohol.l ae ia ka ulHwena i na pMpalina o k« Aiiuwahine Hnu, oiai, ua umop«po uo iaia. aole e hiki iaia kc huuahuna ih*> i kauu o ka hoio ana uiai i ka Pne Ama Hawaii a ua Uoi aku ia uae ota i ke AU»kaut? kaiu3ttiu;s 4 e oluoiu. iioi apau ka laua aoa, a i>»u aVu Uii us (i.ea n\ i k;< liuilu i ia e uu, kauwa a ke Alii kauKiaūia, alaila, hoik*> aktf oi-x » k n i hu ka J o ka haie uaakii'ika'i aua !uar 1 na Paetwuku o Hawau nei. U iuo i'n no ia uU-lo a ke ilu»» \ mea : »naikfti !fca 1 ka :t ke 1 Ahik»ne I i p*t()