Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 10, 8 August 1918 — PAPA INOA O NA KALO LIKE OLE A ME KO LAKOU ANO [ARTICLE]

PAPA INOA O NA KALO LIKE OLE A ME KO LAKOU ANO

E ka Hoku o Hawaii. Aloha oe: - Mamuli o ka nonoi ana mai o ka Lunahooponopono i ko'u oluolu e hoopuka ia ka nui o na kalo, a ua ae aku la au. A ua makemake pu hoi au e hoikeike pu aku me ko lakou ano, a i ike ai hoi ka poe hanauna hou o keia au i ke ano maoli o ka inoa o kela a me keia kalo. Eia ka nui o na kalo i ikeia ma {illeg}Kona nei i ka wa kahiko, a o kekahi mau kalo ua haalele ia no ka lohi lohi loa o ko lakou i'o, a ua lawe keia {illegible} hou ma na huli i'o koke. A nalowale ka nui o na kalo, a ike ole keia ae hou. A eia iho ka nui o na kalo o Kona nei i ka wa kahiko. Apuwai, Apii, Aweu, Apowale, Akilolo, Elepaio, Ipuolono, Ieie, Ohe Keokeo, Ohe Ulaula, Oopukai, Owene, Owaowa, Opelu, Ohia, Uahiapele, Ulaula, Uauapiko, Ulanui, Uia, Haakea, Helemauna, Hiuapu, Hapuupuu-maoli. Hapuu-

puu-launui, Hinale, Ka'i-maoli, Ka'i-koi, Kuloa, Kumu, Kukaeiole, Kuohu, Kahaluu, Ko-ae, Lehua, Lehuakuikawao, Launui, Lauloakeokeo, Lauloa-ulaula, Lauloa-eleele Lauloa-poni, Lililehua, Lola, Mahaha, Makoko, Makohi, Manini, Manauea, Makaopio, Manu-ulu, Mana- Keokeo, Mana- eleele, Nohu, Naiowea, Nina, Nao, Paakai-maoli, Paakai-laenui, Paua, Palaii, Palakea, Papakolekoae, Papapapueo, Piko Piialii, Wewehiwa, Wolu. A ma keia wahi iho la pau na kalo a'u i ike i kokoke loa e piha ke kanaono kalo. A o keia mau kalo aʻu i ike ai, oia ka'u e hoikeike aku nei me ko lakou mau ano. A ina no he okoa ka'u ike, e hoike ae no ia i kona ike. Apuwai, he hakea no keia huli kalo a he kohu aa-puuwai no kona lau, a he lana ka wai iluna. Apii, he hakeakea no keia huli kalo kohu Lehua, a aia ma kona lau oe e ike ai he pupuka a apiipii. Aweu, ua pili keia i na Ulaula apau laa, nn Lauloa a me na Palakea. oiai he mau huli kalo ulu loa keia iloko o na nahelehele, aole loa e make i ka la. I na he mala, opapapa, a ulaula ka lepo e ulu aa nuo keia mau huli kalo, Aole loa be mau huli e alualu aku i ka ulu o keia poe huli. Apowale, he hauliuli ka-ha o keia huli kalo, a ano like me ke Owaowa, a he keokeo hoi kona wahi pili i ke kalo.

Akilolo, he ano like no keia huli kalo me ka Papakolekoae, aia ma kahi pili i ke kalo he kahakaha ulaula liilii, e like no me ka iʻa Akilolo.

Elepaio, he hakeakea no ka huli kalo, a aia ma kona lau he kikokiko keokeo, a malaila oe e ike ai.

lpuolono, he hakeakea no ka huli kalo he ano like no me ka Lehua. Aia ma ka lau he nunui palahalaha a he nenee iho no kona ulu ana i ko ka Lehua.

leie, he like loa keia huli kalo me ke Kumu ka ula weo, A ia ma kahi o ka pili i ke kalo he hauli. A ma kona pua e maopopo ai ia oe he ula e like no me ka pua o ka ieie ka ula, a i like ole me na huli e ae.

Ohe-keokeo, he hakeakea no keia huli kalo, a maluna ae o ke kalo he hauli, a he huli no keia ua ike na mea apau. Ohe ulaula, he haulaula no keia ano huli, a he like no ka ulu aua me ke ohe keokeo a he like loa na kalo ke keokeo.

Oopukai, he ano like no keia huli kalo e like me ka huli Manaulu ku haula. A he aala ko ia nei kalo.

Owaowa, Ua like ko ia nei huli me ka Apowale; a ia maluna ae o ka pili kalo he keokeo, a he huli nui o keiki. Owene, Ua pili keia i na huli kalo apau loa. He huli kalo liilii aole e hiki i ko kakou kalo ke ihiia me ka opihi ke moa. I ka wa maka koekoe me ka opihi a ka la'i. Ua kapa ia keia kalo Owene. Opelu. ike ole ia Uahiapele, he huli eleele no keia, like loa me ka Nalowea ka eleele. Aia ma ka lihilihi he haula a he

hinuhinu ka lau kohu uahiapele, a ua like no hoi me na kalo haole eleele hoonani ipuka hale. Ulanui, ike ole ia. Uia, he like loa keia huli kalo me ka Manini ke kahakaha, a he aala ko ia nei kalo. Ulaula, he huli ulaula maoli no ia i kapa ia Ulaula. Uauapiko, he huli hakeakea no keia. Aia ma ka piko malalo ae e pili ana i ka ha, he kikokiko liilii. Haakea, he like no keia huli me ka Paakai-launui. Helemauna, ua like loa keia huli kalo me ka Apowale ka hauli, a ia

ma kahi pili i ke kalo ke ha ula a puni. Hinapu, aole ike ia. Hapuupuu-maoli, ua like no kona huli me ka Palaii, a he oi ae ko ia nei ulu i ko ka Palaii. Hapuupuu-launui, ua like loa keia huli me ka Hapuupuu-maoli, a ma ka ulu ana he oi loa ae ko ia nei ulu, a ua like loa na kalo he keokeo, a he huli a-a-a o ke kalo ke o-o loa.

Hinale, aole ike ia. Ka'i-maoli, be huli kalo haula keia, like no me ke Ohe haula; a he aala ke kalo. Ka'ikoi, he huli kalo keokeo keia, He like loa me ka Lehuakuikawao, a kuhihewa, kahi poe he Lehuakuikawao, a maka aala e ike ia ai, a o ka poe i kamaaina aole nalowale. Kuloa, He huli kalo no keia e like me ka Palaii, a ma ka pili kalo he ulaula.

Kumu, he huli kalo ulaweo keia, a he nani ke nana aku. Kukaeiole, aole ike ia. Kuoho, ua like no keia huli kalo me ka Hapuupuu, a he peke iho ko ia nei ulu ana, aole nohoi he kanu nui ia. Kahaluu, he huli kalo keia e like me ka Piialii, a he oi iki ae ko ia nei ulu i ko ka Piialii, a he like no na kalo. Ko-ae, aole ike ia. Lehua, he hakeakea no keia huli, a he huli ulu nui e like me ka Lauloa. Lehuakuikawao, ua like no keia huli me ke Ka'ikoi ke keokeo, a he aala hoi ke Ka'ikoi. Launui, ua like keia huli kalo ka Apowale, a he nunui ae hoi ko ia nei lau, e like no me koua inoa Launui,

Lauloa-keokeo, ua like ka huli kalo me ka Palaii, a he ulaula ma ke kohina huli.

Lauloa-haula, ua like ka huli kalo, me ka Palakea ka haula.

Lauloa-eleele, ua like ka huli kalo me ka Naiowea, a he keokeo ke kohina huli.

Lauloa-poni, ua like keia huli kalo me ka Uahiapele.

Lililehua, ua like keia huli kalo me ka Ulaula, a he hauli maluna ae o ke kohina kalo.

Lola, ua like keia huli kalo me ka Lehua. a aia ma kona lau oe e ike ai i ka lohaloha me he la ua

loaa i ka la.

Mahaha, ua like keia huli me ka Palaii, a be huli ulu nui o keiki, e like me ke Owaowa.

Makoko, ua like keia huli kalo me ke Ohe ula, a o ko ia nei poi, he ula i ioaa ole aku i na kalo e ae.

Makohi, ua like keia huli kalo me ke Kahaluu a me ka Piialii a he nunui iki ae hoi ko ia nei lau, a he like na kalo ka ula o ka poi.

Manini, ua like ko ia nei hul kalo me ko ka Uia. Ko ka Uia kahakaha loa hoi, a he hakea no ko ia nei; aole ulu nui a kiekie ioa iluna e like me ko na huli e ae, a me ko ka Uia.

Manauea, aole ike ia.

Makaopio, ua like keia huli kalo me ka Apowale, a he ulaula ko ia nei lihilihi. Mana-ulu, ua like keia huli kalo me ka Oopukai, ka haulaula o ka huli kalo, a he kohu ulu pala ka memele. Mana-keokeo, aole nalowale o keia huli kalo he manauiana ke kalo. Mana-eleele, ua like no me ke mana keokeo ka manamana o ke kalo. Nohu, aole ike ia. Naiowea, he huli kalo elee|e maoli no ia. Nina, aole ike ia. Nao, aole ike ia.

Pakai-maoli, ua like no keia huli kalo me ka Piialii ka nenee, aole

ulu loa. Ua like ka huli me ka Piialii. Paakai launui, ua like no keia huli kalo me ka Paakai-maoli. Paua, aole ike ia. Palaii, ua kamaaina i na mea apau. Palakea, he huli kamaain i na mea apau. Papakoleko-ae, he kahakaha ulaula ko keia huli like me ka Manini ke kahakaha. Papapueo, he kalo nenee keia e like me ka Manini o ke kahakaha hoi o ka Manini. Piko, aole ike ia. Piialii, he like loa kela huli me ke Kahaluu. Wehiwehi, ua llke keia huli me ka Helemauna. Wolu. aole ike ia. Pau ae la ka'u mau huli i ike. Aia iwaena o ko'u mau mala kalo e ulu nei, a ia mawaena o ka iwakalua a me ke kanakolu huli kalo, na ano like ole. Me na keiki hoonoho hua ka anoi, a o ke aloha nui pau ole me ka Lunahooponopono. Z. P. KALOKUOKAMAILE Napoopoo, July 18. 1918.