Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 17, 26 September 1918 — HE MOOLELO NO KA LEDE LUGIA ME VINICIA KA KAUKAU-ALII ROMA HE MOOLELO NO KA HAKOKO ANA O KA PONO KRISTIANO ME KA MANA HOOMAU O KA Emepera Nero Alana a hoolaa ia aku no ka pomaikai o ka poe heluhelu o Ka Hoku o Hawaii [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA LEDE LUGIA ME VINICIA KA KAUKAU-ALII ROMA

HE MOOLELO NO KA HAKOKO ANA O KA PONO KRISTIANO ME KA MANA HOOMAU O KA Emepera Nero

Alana a hoolaa ia aku no ka pomaikai o ka poe heluhelu o Ka Hoku o Hawaii

1 KA MAM A HOAH KANA KEIKI ii '• KAt'NA

O ifi, fra Ari»kMia o Vinrci« i ke ka mai o'-<e Ke itrjiH kahikn ' keki.hi oimu un-8 pili ! k?Hstt 11»h• i fe-itia k<^hik'», i.» «ki> Je i mau u3fi(».

*'Ma ua wahi k"1«oke i na aiua e PaTHjeBe," o i '<ai aku U kfkabi iHohue wj>hl"e r»ftk**, aene hoūkulii keiki e ola ana rne ns poo fi r u3, a oa Joaa keia irif h »pe ih-> «• kpkaiil ino nai i pahnla ae ma k« alna, s p» ia f k« uwila ka Heian o Luna, she mea h«i! i ike *vle ia ma ka > o ka hoomani ana" m ka'huna'o L'»na. O kekahi ō nn kahuna nona- k« inoa 'o K 't« A ua wanafiii ae la oia oia no ta bguie ana b!h) <> i:"k-ihi poino malioa o kela kuian;»kHUh d*\ a e boea \6t> mai an« paha'ia p 1 t«w»« maiuna o kek;.}ii o na hate n<ii o Houm n»-'.o'ke kun»u v?»fe n c e pakele ai kekah» ioaa hā!f nui o kei» Knlanakaoha'e, uia no ka i»o« hai ;«na'aku i'kekahi o na mea 'a Jak» ti i makee !oa ai." I ka !obe ana o Au!usa P*iautif? - i keia niau ōlelo a kit M'iknak&ii'e H.mhmw o V T ]ritcia t Oa, kawāiliu koke aku ia n<» oia me ke ar».> !>llinai nui i kela u»au oīelo. "I na i ; o pela ka hoike aoy ina» <> na akmi ia kaksiU, alaila, he ooea puno no e htna koke ia aku kela mea i make:«ake ia 'e tia aumakua o kakoa».a 1

kau ol& mui ua hoopa i aua o na aumakua a kakou * hilinni nei ftj&iuna o kela tr.e kt;īa uaea e iob • a«>a īioko o na halenui.''

4 'o ka me& wale'no p«ha uaha e «onu oie ja oe e kotno pu iioko o ainu imna m hai, aole n>> pah * i heīu ia kuu ha'e . nei 'iloko .<x k» poai oka halenui o Ruina uei, a

oiai no nae'e uoho ia ana no keia ihale e kekahi kanaka nui o K/mi!! nei. Ua oi aku ke kanak» e noln.Mioa iioao. o kekahi hale, a ua ike no o Rt>ma nei he kanaka uui oj R>j>iu» oei ka euea e nuhu nei iloko o keia haie, oiai ( aule i puina o Koma i kau mau h:»i)a i hana i> / R«jji.»a loe koua hanohano m»ka aina o i>a uoe hihiu o B-rilania.' :

Mauiuli o keia niau oielo a k« Anakala o Vinieia, ua koun> ako la ke aim Impohopo "iloko o Palaus:so, oiai, o keia mea e kama-

Uio nei iaia, oia ao kekahi o tia puii ihele a ka Ēaiepera Ruma, a ima p hi o kimailio aku oia i kekalii n.ea e lawe ia aku ai i flev;a nena im«'a o ku Emepera. No kek \ti uianawa k'Mui i v .uliu Imnau ana, \ t

nonnoo ponn «na hoi i kana u;ea e kanuiilio hou mai ai iiuua o ka punahele a Kui3ara, a i ka hala ana < kela manawa, "a kauiailio mai 1. oia «ne ke akr,hele loa o kaua noau kuuiHilio anai keiu niau olelo.

* He hale kahiko no keia i JUo

mai ia'u, a he uoko loa' oo na wa!>i a'u i nooh liioli ai, a ui manao tu< wau r ka inaikai no a k» r«ea ilo;:a kti« hde i h"U.t ai, uu (uaikul iho U no ia ia'u." Mahope koke n>> o kela mau olelo

a ke Kenera!a knhiko, na »e I* ota f kek(thi paku e kaupalē ana i kekahi walii o k'k hale.e huli »na i, kekahi kahua paani. a ia ortaDnWa no hoi i lohe aku lakon i keknhl •«kaaka ana o kekahi mau !ec> opio,

tn manawa ne ka Anakaln <> Vinieia i kamailio kr>ke xkn a! i ke fCeo«rai* i keia mau »1e!o. **£ kuu K«neralA «Mukai, aoie &u«i hoi "f e «iuoiu mai f iehē hou aku wau i kfls man leo akaaka hnuoli, n hf» umu len hauuli boi e l<>hf" niH r>ie īa neī » k«la ia Jtia ... "Mi- ka hnuoli e !?mi Pet rc»niusa maieai, kia manaw.i pu u, h>i i tto w ;ti ua Kene;aia r>a3 iluna. a Mni peahi fcai In i kann man waliiiioi e hahai aka iaia, aue ke k-i--oīaUio hou attu ma' no oat. i keia' uaau oS«lo, "O keia {uau lto hauoli ; a oina e lohe uei, aole n » ia he mea | 'okoa', aks, o kuo wahi keiki Aulueai «o n«e Liigia ka neaua hookaui!», a « puaui kinipopo ena pai.a iaua ioa ke kahue pauni. Nu j ka a)et< piii iiue i ka aka&ka. uih i ko'u manau o-aoli uo, a ij» u » >*. fcj jcuu Pet oiaikai Hoko o na leu aKaiika mau o ke alo alii, * u iie paha e lilo i iue.a ha'oha'o uau ka Mie aria «ki/i kt-l« mnu aka .K , o m kau3f'.iij "

**0 t l'i a.ja oke ka iaka iioko o ke aone:» he tcea kuj.ooi» no e loaa kek ihi w*u<iwn akuaka 11lsu o kona olfc ana, aka, e hoouuanpopo nj nae <e t kuu Auluea iimU&u be okoa n<> ka «kaak i aoa < ke&ahl pi>e 4 a aole h.»i i hke it uj«u akaakM ana ine kt ja ā kakou e. laha nei» 'iai. "he' 'kaukn keiia u ka hauoli oiaio # a i īohe ia hoi me fea ujohaJa maikai ir>*\ ka ..puuwui oiMi o ka i hAau ole ia aku ua » ke ola poin•» an« i'oko o ke ao oei/' Ua kanii.ilM) ja lttL» m-th olelu <; ka Anakaiu u Viuscia iou kfc auo tuio/ oiiii, ua h]4 liaāi h hu huumkuno nna poko no an aao u ka no'uu opio Miia mamaa o ke komo ana ;ku iloko o na hoohihia o ke ao nei. "0 kuu Anakaia e kou Keuerala oiaikai, aole oiia akaaka wale i ke ao, aka, a ia i ka po ko lakou akaaka aua, a oia ka paikini o Eoma i keia iwau la e nee uei."

Me kei& iuau kaia&iiio jtoa onawaena o lakau iho, ua boea ake la Ukou oaa ke alo o kekahi kjbjapai paaoi, a ike aku la lakou i ua mea iionn ua ieo huuoii a lakou i luhe •oai 'ai. Eku pu aua lae ua mea piaoi nou popo he uiau kauwa kuapaa, a o ka iaua hana ke alaalu i ka pi>po i ka wa e hemo aku ai mai ka hiua aku o ua mea paanl, a i ka ioaa ana, al&ila, hoihoi mai ia i na mea e paaui aua. I ka hekao aoa | wu/ii) u ūa roaka o ku A&akaia 'uialuna o ka Le,de Xjegia, ua hwhikiieie ia kona uianao do ka ui poo-, kek o keia kaikamahine, a aoie hui o kona ui waie uo, aki>, ua hoike kuke Oiai { ia no kona aiau aao ika hnlii pu o ke auo maemae omlaoa o koua mau papalioa. I ku ike ana uiui qjo kahi keiki a ke Kenerala leahike ia Vioicia» ua haalels koke a<iu la oia i ke kahua paani, a holo *aai la e hui me Vioicia t a uiamua nile o ka h.xa ana mai o ka opio ,mua o Vii«icia t ua pee koke aku la ou o Vinicia i kahi oke kahua pa% ani, a kuiou hoohauohauo aku la iuua o k& U'i pookeia o ka home o ke Kei.ewla kahiko, a ua lilo hoi ktjia haua o ke kwaaka Kouia opio i mea h >opii aē i ka ula wena i oa papaliua o ka lede opjy.

Mau aku u<> hoi o keia kahua paaui, ii i huupuui |i& hoi e ua mea uiuhihi, e uoho auu ku Hakuwahiue u kela houj«, a he ie huuiuhumu lua kona alo, a 9 haua ana oi& i ktkahi iuau ujea pilsi koua hooue, a i ka ike aua aku o ua malihiui i ka Hakuwahine Pomoponia, a o ka irāhiue hookahi wale uu hoi a ke fCeuerala kahiko, ua uee kok<; aku ia Ukvui uo ia wahi, a e haiawai hoi lue ka Hakuwahiue o ka Uome o ke Keuerala kahiku, a 6 haawi p'i aku hol i >'« a.anāo hoomilkai iaU,

0 keii» Ilakuwuhiue j keln hoiu.e ftoma, 4(»Ie oia no ke kul&oa Laahaa, aka t ua hoea euai oia aiai l' ko <uai o.k6knhl Ohaua loa o E<>ide. a niauiuli u&e o konp hu» ole' aku lue ua pue wahiue hauuhaiiw o kf aloelll u Rjma, un nm uaU<wale aku "ia *na ku hoou a<p tpn aoa. O ke kulana uo hui u ka ij jliu una. o kela wahiue hauohaiiu << Rjum,. ua walatrm uiaoli no ui& i koua !>anr.!)ano'wahiu« 4 , a ua Hlo oU» #a i n» haua ulaii a puui ieaiuī, hofjike ia ia i»»u Ta <- Boruy. I k» haluwa"*

ana aku «o <> ka, A6akt!a o Viuit ia nue ua wahine nt j i * ka Kenewla kahiKo, Ua aku la oia i keia ainu r >ielo ī ka Hak uwauine u kela hoeue.

,4 Ea, e Jra JL*df Pomopouia, ke hai*n loh jifej oe ia oe iho, & ua ike oie ia lioj kou u»au belehel»:na iwaena •-* te< oukou poai. oi' hoi ua Lede h><noh:iuo o ke Kulnu ikauhale » R"»na nei. Ileaha kela k' tpu au e hun» Wale uei ia oe Iho. a ole ae hoi i kdkahi maiiawa?**

"Eia l<e uao kahiko *ku Qei, a ua biki >>!e ke launu aku mt ka poe mau w. u ka opiopl' e Hke me oo « kuu Haku maikai 11

Ua kaiiiailiu i.l keia mau ukio me ke at*o minpaka e ua Lede ;iei o ka Home o ke Kenerala kaLik », a oaamua hoi o ka pane ann aku " ka Anakala o Vinicia, ua pane kokp mai la no hoi ke K>nt-ra!a kahiko ? ieia mau OMO. a e k< kua anu do h"5 i ra manan o kana *r»hine.

**0 kumuaui no hoi nf,ua i ekeakea (nai ko maua lzx>m aku ma ke aioalii o ka Eaiepera» he malihini maua I ua luaua atia o ke alealii, « malihiīii pu no boi i ka poe e iohe t nau »a mai nei, oia ka po& makemake ia iuu kela aloalii o | ko \-ikoo K nep«*ra, e oluolu t»o <w e kala tnai \t maua, kohu oi«j ana no paha k<> maua lke !a h/ih o»a ia <t<*a!ii, O kekah) mea n<» hoi « h ia uei, ei.i ke kiola n.;i na ano kuluma onu poe Roma, a pani ia hoi ma h uiau makaiua na ano hou o ka poe. Heiene, a o ka inoa hoi o i:a akua o ko kakou (oau kupuna i hilinai ai. ua pani ia iho ia me na inoa Helene. He mau enea no keia na ka Eoma « mahalo ole >i. a heaha aiiaoei, boi ko maua waiwai e hele aku ai i kahi e hiki ole ana ia maua ke hauoli pu me ko Kakou poe ponoi, oiai uu kii hoi na mea kuluma maa mau oko kakou iahui kanaka. £ kaia mai no nae oe i keia mau elelo a ke kauaka kahiko, oiai, aole no i maopopo loa ia*u na mea plli i ke aoo oke alii o kakou i keia mau ia."

*'He aoo oiaio uo paha kao e kamailio mai nei e kuu Aniuaa maik&i aka, e hoomanaono nae 'je, ua lilu i'o no ke iino hiliuai akua o ko kakou mau aupona i inoa wale uo, a oka hiliaai ana aku ia enau aumakoa o kakoo o na wa i hala» ua ike >a ka waiwai ole i keia aaau la e nee nei. I ka wa naē a ha kuuiu Helene 1 a'o mal ai ia kakou, o ka inoa polo!ei ioa no Hera» oia no o Juuo, a o Jav* boi o !upita, aole loa he mea e-hoololi ia ai ka hiliuai ana, oi*i« e 'hiiinai ana ne kakou i ua auoiakua mua no, a 1 h'K.)lu!i wale ia n«. na inoa ma kekahi ano."

Ia manawa i huli aku ai kona mao maka a nana peno i ka Haku'wahine o ka Hoine, oiai ua lohe wa!eijfaeno kona huli ana i ke Akua, a haalele hoi i ka hilinai o na kupuna o Roma Ia iu.uiuwh hookahi no i hooooanno ae ai ua Anakala nei o Vinicia i olelo muu ino a ka HAkuwahine Pomoponia, e piti ana i ke ano kahiko mai o kt ola ana. (Aole i pau)

Ke noke ia ami !a i kn pepeli: hooooainolno m t\« Kuhma iuva 0 k« Rtnep«r<v 0 Kuela. e uh poe a!a sai foolBheviki > asue he »Ui ua lifo keiia jx*> i m»u itiohae puni koko. 'a 1 huokeoakena ia k>« lakou tua)u haua vuaikoko« us* AU&ai Keitj(nnnip* i