Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 25, 21 November 1918 — HE MOOLELO KAAO NO KUAHAILO A ME Hinaaukekele KANA KAIKAMAHINE HANAUNA KA MOOLELO HOI O KA HOOKUMU ALII KIEKIE MA HAWAII NEI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KUAHAILO A ME Hinaaukekele KANA KAIKAMAHINE HANAUNA

KA MOOLELO HOI O KA HOOKUMU ALII KIEKIE MA HAWAII NEI

(H«j kahiko laa no B»wati i>ei) j ( Ainna m no k» pomiika) o feo Hoku poe helohelu moōlelo)

Heiu im 1k« makaokau ana o na mea ap«u, «laila, o ka Me aku la no ia o H«iilik Jlaroanu me kon« kaikuv bine iiaoau ii'Oa. ai ko hua kai»wale iki una aku no (uai kahi aku o kanaka, alaila, o ka liīo a e la i»o ia o Hailikulaaianu i kona k)no aao papalua, oia bo> ke kmn manu. a kau'aku la ke kaikuahine ūuna o ua manu kaikunane uei. a o k'> laua lele aku la no ia ooe ka niamn nui. a be man»wa p<Kikote wale uu hala aku la ka oaoaoa kai akeo, a lele •ku i* oc iaua nei ate ka h «»njahn oie iho ma Maui, a kan a»»a laun iitina o ka piko kiekin o ka jaiHuna.o Moiokai. la laun e bof»muha ana iluua o kela piko kieki«v ua huli a e ia kaikuab).ie a ninau i kona ] kaikunana i keia uiau cjelo. iīila, e kuu kaikunane haku hoi ka aina o ite kf»ne a ka Pokii haku o *fcOa?' Ua paii« aka la no h >i " Hailikniamano i ka i.innn n k« kaikua. hiūe uia ke ara aku i kekahi wahi e paa ana i ka ohu. ai pio pu no bui naapuenoe iluna o u* wani nei. "O kela wahi n » hoi Ij\ a kaua r e. ike aku n«ū i ka q hi pu ia e ka ftoni.i ua, ai pio pii hoi pa auue nue iluna, o kahi uoho no ia o ke kane aiii a ka Ponii haku o kam. He kauaka ui 110 boi i auo like aku 00 «e ke Pokii haku o iaua e be kaikuahine ui pu no hoi #ona» a pomaikai no hoi ka kaea huaka'i ke ms pu mai ua t>«i o ua kane nei & ka Pokii j kaua e beie pu uiai Q)e k»u» «»a keia huakai.% /'■ ; , I ka lohe ana o Kanakea i keia mau oieio a kona kaikunane. ua mina-aka iho ia oia oial. Ua hoomaopopo koke aku la no oia i ke B&'i hoihoi o ke kaikunane eepa ona tu ka heie pu mai <> kekaikuHhine o ke kane a ko iaua Pokii. Haieie a<<u la laua nei ia Molokai, a lele mai la a hoea aua iOahu 9 ma Makapuu ko lau< nei pae mua ana. I ka hoea ana aku i ka aina o (>abu. ua hoi a e la no u | Haiiikuiamanu i kona kino uiaa 1 toao, a o ko laua nei hoouaaka uku; la no ia e hele wawae a e malalo o na Paii Koolau, a e hele ana hoi no ke alapah o Nuuanu, ai ko iaua nei 1 boea ana i ka Nuku o Nuuanu, ua hoOmaha iho la laua iiei no k«kahi manawa, a e nana ana hoi l ka waiho ouai o ka aina oia ke alo aku o ka paii o Nuuanu. a ia Uua e noho hoomaha ana ma ia wahi» ui hoomaka mai ia o Hniiikuiamaou e kamailio mai i ka iaua huaka'i i heie mub mai ai me ke Kaikuahine Hinaauk«kele a ua liiu iho la ia mau oieio i me« huonauea i kona kaikuahine hanau uaua* ai ka hala ana\> kekahi manawa o ke kauaailio an» o Haiiikulamanu. ui hoeu mai }a u Kanakea no ko iaua heie i Ikahi o ke kane a ke Kaikaina e |Uoho aua, oiai. ua uo | uo oia i ka manao o ke nana ke *a:>e. eh »i akn laua iloko 0 na la ekolu mui kolau» nei h;ialele ana aku ia Kona a hee • : ka wu e hoea hou aku ai ilnīla. A o kekahi no hoi ua uuo maha e ta no hoi ko lao» ru! ma}uMUih! t a ihomai

kn. niiku oiai j Ninanu, &i ka b>«a an<i i ka Hume o ke Alii WnL/lani, ike iho la laua nei a<>le ke Alii W*o. lani i kuua wahi «īau, » qo ka nele, iiia wahi i ke kannka ole, nuliila, hiwmHU loa inai la uo ku laoa jaui j hele au<t uo kahi <> kej kiihu h«utti o Pulee ke kaikiuhine <h K»hUukuai»k»]ai»i, ui hoike n»ua 5« hoi ia wnhi ioa nn helu rau« aku nei o keia moolelu, *la boi,)» ma ke aWiiW* o Moanaluk* X ka hoea ana, akn <> na maliliiiū I heie o ku M<kupuni ;uai o H;w ai, ;u* k«a e tuai la no k.u ifee ia I'a ke Aliiwahine oia awawa tianl,oi ii t e mau ana oo na manao hoooaai io" iloko ona r>v> kela kaikuuaue o ka ip» aioha a kona k'iikunane, a o pilikia wale no inawaeua o lau i, aole Inua hooholo iko laua inam a oea nae paha o hoh-pouo ia ma oko o laua ma keia hui hou aua. Ua liio kfia ike ana inai i mea houliauoli loa i fc<>na wanao, a o s/'u& «ahea koke aku la iio ia i kona Kaikunane e ojoe mai la i ka hiamoe 0 lre aloha. kuu Kaikumane llvkue, eh ae u& Al'i la o Hawaii. o ke K»ikuubue ka'u « ike nei, aule hoi k<Kaikuahipe i heie mua mai ai, a he wnhine pkoa keia e hele pu mai nei me ia. He wn!tine ui un keia a he kino Bui a e hoi ku ia nei i kela wahine mua, aka he ui no hoi ko ia nei, aka, aole no nae i oi aku ka ui 1 ko kela aeea iuuh i hele mai ai. I ka lohe ana o ke Kaikunane f noho mai la iinko cka hale i x«iu naau olelo a ke Kaikuahine, ai o'jr no hoi e noho ana no <&* i!ok<v o ka pilihua oke »loh» wahine, a e hnonana wale ana no hr.i i ke ati>he wahine, oa ninau koke m>«i la m oia i keia mau olelo i kona kaikua hine mawaho o ka haie"Q lao» wale no anei anle kekahi i naea okoa a eme laua, a pehea ka loihi m*i ka hale aku o kau* a hoea i ko lana w:ihi e hele mai nei? I n» j e kokoke mai en, e kahea koke afeu oe ia iaua e kipa mai, * e pon-> no hoi oe e kahea koke aku i "nn Aipuupuu o ko kaua aloalii nei, t hoomakaukau koke mai i ka ai me ka 'la no ka hookipa malihini aon mai." I ka lohe ana o ke k&iknahine i keiu ruau olelo a kona Kaikunane, ua hooko koke aku la no oia i kf kauoha ana pela, a me ka olelo 'pu aku i na Aipuupuu, e hana koke me ka eleu, oiai, ua lo'hi hoi ke alahele o ka hele ana oiai a na maiihini, a aoie uo hoi paha e nele ka pololi, t hakalia no a pau kela m«u olelo kauoha i na AipuuiM'u, ua kokoke loa eeai la no boi oa ii;ahbini kip? malihini, a o ka pae koke aku k no ia o ka leo kahea a Pulee i nu iuaiihini kipa kauliale e komo mai i kauhale kamaaina, a he leo hoihoj no hoi i kono aku ai i na malihini a ua lilo no hoi kela leo kahea aloha i mea hoihoi ia mai e na muhhini oiai, ua hooiaaop(jpo koke uuai la no hoi laua he &uo hoihoi maoli no ka leo kahea i kahea ia aku ai. a he hoailona no hol ia ua hoihoi ia kaj I malihini kipa e na kamuaina uona ka houae "Kooio mai hoi e a mama wale no ka boi ka huaka'i hele o na malihioi. E kipa 'mai e pairta ai, a e hooaumoe oo hoi, oiai, ualoihi ka huaka'i o ka hele ana mai, a aole no hoi e nele k« maluhiiuhi :> ka malihioi kaahele. £ kipa me ka hauoli e na MaUhini kaulana oka Moknpuui nui Ilawaii nui ,T "He n.ama mai hoi kau a kana mai, he hookahi no o mau.* !a i hele mai nei nui Hawaii a hoea iho la i Oahu. Va lih> hoi fca loihi i mea ole i ka maua huaka v i hele. Mao mai nei o Mak«puu ka m:iux hoea ana mii la, 9 tna ns PaM Koolao a e nei hm ka hele an;> \oa? la, a a in?»n.io mii oei hn* e Ioa;i ana ke k:v|mHfina o ka Tl:*le ;»a ka Hale o ke f AIH ai hoea mai nei &a ,haria, ai !e V-a hoi he kamaaina o

kahi «lii, ae o k© kuaiu lg* uini oei no ia o ka inaua huaka'i heie uo kuhi qu e ke Aliiwuhiue o ka ui oi pookfcl<». 0 keia., wahiun luaiiiiiui 1* u k«'u hao«u iiiua oa kota a u kel* wuhia«) opio hui ī heie mua ua**i «i mauiua, ,o Luakoū ujuU. iua. au..hoi:ia." Ilw lt»h® aoa uo hoi o Pulm i keia ujau ol«lu, * H*ilikuiamauii # ua mahaiuaha uia« ia oia iaa u»«uialihĪMU tu« ke kauuailio pu u»ai i UittU oUlu. A»>|e no hu mama a kana uuai, ua Uk« uo ko . lua heie aQa •»«« l 'W® he ptaau al». a me he mauu «U ka hoi ka.oiim leie mai. ,: (Aolo qo p«ha i tuav)p»oo ia Pulee ke kiao •'Oo pnpalua o ;«ia kaaaaa ui o HaM»kupi.. i e ku aku t»ei iuiua I keia muaawa uo bui i kahea aku hi ua Aliiwahioe oei o Oahu i . «»ua K-hu hanai. u> ke kahea aua •»ku i OA Aipuupnu o ke ale alii e h'iouaakaukau ko*e uiai i aa poao ai uo kd hookipa ana iuai i ua uuilihini, a he oianawa pokole wale oo ua uiHkaUiiua iuai la na «uea ;ii a». luua o ka Pipa pait>a, aole uo boi j lua iho ua keua u m.ai lu ua uialiliioi e uee-t.ee mui no ka papaaiua i luuluu i ua uiea ai likeole» e likeuo hoi uoe . ua ine.a ai o ua Alii o Hawaii uei o ka wa kahiko loa o ka aiua la lakou uei i peiiua ai a maoaa« aole no i puka iki mai ke Kaikuuaae o Pulee iwaho, oiai. ua lohe >uaa aku no oia i ka hiike aaa a koaa kaikoahine, aule i hele mai ma keia auaka'i hele kana wahiae i aloha nui ai, a ia no oia Uoko o ke kino o ;ka halp kahi i tooe iolli mai ai, a e ; ti-KjDai)a aoa ao i ke aloha wahine aua i aloha nui ai. i ka pau ana o ka lakou nei paiua ana, a pau no hoi na mea ai ikq hnihoi ia aku o na Aipuupou o ke alo aiii o Poiee se Aliiwahioe, ua noho iho la lakou ne'. ekolu wale no. Ia manawa i kamaiiio mai ai o Palee i na maiihini i keia mau oielo. "i£, be huaka'i hele hoi keia a nlua uO ka a<na mahhini nei, ahe huaka'i hele nwiwi hoi, ke hiki ala olua i Oahu uei i ka I» hoonahi. E) hewa anei hoi wau ke aku i ka oianao o kek hnaka'i aolua ok» aina malihini nei?" I fca lohe ana o Kanakea i keia mao olelo maikai a ko laua kam&aina hookipa. ua kamailio wai lft »0 boi oia me ka ieo maikai .i ko lau* leamaaina. "He haaka'i ano nui no keia * mana me kou kaikunane nei ahe huaka'i kii kane hei i bele mai nei. 0 ka Pokii o maua oia no ko maeoa Haku. a mamuli hoi o kana kauoha hoolohe' aku hoi uiaUa. Ua hele mai ■rae ka ! hoihoi o ka manao, a >!e no nae hoi i nelw ka p hewa ia o oaaua ke hoi aku maua i na la ekolu ma ka hulawai ole o ka maua huaka'i me ka ulia pomaikai- 0 ke kumu ia la o ka hoea malihini aua mainei a keia aina maikai ou, no ke kii aaa mai i ke kane a ka Pokii o n.aua. | tie hoopai weliweli paba ke hookaa ia uiai maluna o maua ke ko ole ka inakemake o ka Pokii Haku ouiaua oia boi ka hoi ole aku me ke kaoe ana i aloha nni ai Ua halawai iho uei maua me oe ( a aole hoi i halawai ka uaaka mt ra mea a maua i kii mai aei. ooe no paha ka uiea e kokua mai aua \& maua wa Veia kii kaae a mauA U* hhe atu la ee i na mea apau i pili i ka maua ka hiki ana mai nei 1 kc>u wahi nei, a ua uinopopo,ne . ia oe na men apau, a e k&ll aku &na maoa i ka hope o keia mea, * o kaa maii koKoa ana ka maua e iiiu aui aku ueii" Ua kamaiiio ia aeia maa olelo e Kauakea ka leo oluoia ioa, s na lilo no hoi ia mau oleio & keia kaiknahine o Hailikulamanu i mea mahnlo oui na kō laWa kamaain* h«x>kipa, a o kana wale ao paha i, mahaio ole iho ai. aolo ka hoi i pu o 4 ktua kii ia ana *rai, oiai, o'a no hui kekahi mak~emfeke i he!e ī k* ike i ka m<>kupani nui o Hawaii. & naoa aku n«> paha kaua e ka ukve& h4uhelu uo utu» aku. ai A& wa paha e ia keia 'uai aui Q Po!ee no k* hete makaikai aku i ! k*i* nui a no ka ike aka | hoi i ktf KuUlehoa o Hailikulamanu |*i ka waouaheie kauUuA hoi o P&»uaewa luokulehua nui, ! . , Ui4# A p&u) 1 - .-M i