Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 32, 9 January 1919 — HE MOOLELO KAAO NO KUAHAILO A ME Hinaaukekele KANA KAIKAMAHINE HANAUNA KA MOOLELO HOI O KA HOOKUMU ALII KIEKIE MA HAWAII NEI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KUAHAILO A ME Hinaaukekele KANA KAIKAMAHINE HANAUNA

KA MOOLELO HOI O KA HOOKUMU ALII KIEKIE MA HAWAII NEI

: 4H« tnoote!o . kahiko bo "* Hawaii t»ej) (Alana ia oo ka pomaikai o ko Ka Hoku poe heiuh&lu moolelo) H*ld (27) I

Mamuli o keia hoopaaee ana o ka ho.o o na Alii opio. ua kena ia aku la o Katu4uuwai e kona Ilaku alil # e lele aku ma ka T)QOana e oaua W<Tt ai hoi no na auwaa o ke Alii Wāolani o Oahu» a iua ua ano kokoke tnai ka auWaa o k& poe o Oahu i Hawaii oei, alaila, e hoi koke Irfiii hoi e hoike i ka aloalii o ka poe Alii o Hāwaii, U» pono keia 1 ka manao o KamanuWai. ao k'ona hele

-ku ta no ia a kaawale iki pku mai o kanaka, alaila, o kona liio «e la i kiho manu, a iele mama aktria oia e naua aoa i na auwaa o ke Alii Waolani. T kona kaa pono aaa iho oo ma kalii oua i aneaoe ai e eoake i Aienuihaha, ua ike iho la oia i ka piha auwaa o ke Alii Waolani ae fcoe ia aaa hoi me ka holo nui e na toe h<.« waa ikaika o ua Alii nei a he pa ooaopouo loa» aoie loa no e napoo kela la. ao ka 1 ka oaokupiini nul o Hawuii.

i koo® hooiiMopopo &na i keia OM. ot hoi *wiwi aku I» o!a a koeaana iiuua o kaua mau Uaoai. A boika »ku U qo boi i ka mea pili iu& «im<u o k« Alii WaoUni, ei lu iohe ia.Aoa o koia mei, aa JbooOQ*kaukaß koke iho la no ke Aloalii ooa Alii o liawaii i iia mea e pooo ai uo k& Uookipa aua mai i ko O*ho £Dau Alii me na kauaka lehulehu, oiai» iua ka hoike a Kaiuauuwai. ua uUi paa ia ka euoaiia e Aieuuihaha e ua auwa% o ke Aiii WaAUiii, E hoooaauao pu uo ho 1 kakou o keU iuau uui i houaiakau* k«u ia e ke AUiwahiae Uiuaaukekele no ke kalua aua i koaa eaau buhuu mua, ua hoopiha ia ako ia me oa puaa lehulehu, a ua hoa hou ia aku la he imUiiiiouo na aliio Oahu, a ua hooeaakaukau ia aa mea lehulehu e pouo ai ke kipa aua m&ioke Aiii kiekie o ka Mokupuni ō Oaha, a no na mea e ae uo hoi e pono ai ka hookipa ana i na poe apaa o Oahu aole he hopohopo ana oo ka lako kopono» oiai» e »hu moAiki «na na p\iu o ka waiwai houkupu i lawe ia mai e oa Alii me n* makaainana o na Apaua like o!e*o ka Mokupuni o Hawaii.

I ka tui ftoa o ka U ma kai o kai k«ul»n» o qh l{tfaa 4 ua ike i&' ako la ka nee papa ana mai o nn uuwaa iehulehu u ke Aiii WuoLoi. so ka wa no i» i kena ae ai ke Alii Kukaohiaulaka i kek&hi wu kaulua ai, boa ia hui e aa hue waa |ikaiks o kona alo alii, e huomakaukau koke i ka waa, u Ui mskeinake oia e hoio a hui aku ,uje kti Alii Waolaui e holo uaai ia i ka moaoa, ai hookipa uaai ai hgiiaia maluoa o koua waa alii, II«j tua* nawa pokole «ale oo umhope iho o ke kena ana a ua alii ūv'i o ka Moknponi o Hawaii, ua uiaSMtkau la na uiea epau oie ua puloulou . i!tmao n» waa kaulua, a ia uaa< I uawa pu oq hpi y liaiiikulamauu i |Aoi aku ai i koiia Makuakaue o iaua |pu no ko ht»io no ka kookipa ana imai t ke Alii Waoiāui, oiai, oia ho» kamaaina i ua AHi 1 Hoi alalo ka k&uiau« g

Oahu. U* lilo ia i aiea wuikai i ka mauao o kona maEuakane. a ua bele like aku la laua no luna u ca w&& kaulua e kali luai aua.

U« panee ia aku kka waa no ka moana, ae hue ia ana bu e na llueiraa ikaika »oaoli o koua alo alii, a numawa wale uo mahupe iho««i« manawa. a ia aa wna kau Uua nei ke nee ala oje he aianu kaupu ala me ke kai iwalino o ka aina kopolua i ka lai o Kona. M«wabo ae o na Kekaha kahi i hu' akuai ka wan kauiua u ki Aii> KukaoUiiiaiaka na auwaa iebulehu oke Aiii Wauiani, a ua ike ako 1« no ho o Kukaohiaiaka ika w*a o k« Alii Waolaai e kau ana, ui&muii o na hoailoua alii uo hoi i I houhiiuhilu ia iiua<i o kt;la a, ao. jka hooiele py!o!ei ia aku lu uo ia o ko lf»kou cfci mau waa knulua i j kabi o keia waa alii e holo mai ana. Ua ike inai la no hoi ke Alii Waol«ni i ka holo uku o keiu waa kaula«a, ae ku ana hoi na puloulou afii iluna o ua muu waa kaulua ««i, nolaila. ua olelo ae la oia i kona mau hoewaa'e hookele polule'i mai i kahi o keia waa holo aku nei.

He manaw» pokoīe wnle uo ua hui ae la u» mau waa uei, a ike koke niai l& no ke Alii Wuolaui i ke Alii Opio i hele mua aku ai no ka Mokupuni o Oahu, » hauwi ue fa na aloha o loaa, a ia r»anawa no hoi 6 Hailikulaui'inu i honlaima aku ai i kona Makuukane i ke Alii Waolani, a haawi ae la no hyi laua i ko laua aloha i kekahi i kekahi-

Da noi aku la ke Alii Kukaohia&iaka i ke Alii Waolaui e Kau mai iluna o koua waa. ai loia ai, hoi he mauawa maikai loa no laua e kuka kamaiiio «i m ka mta pili i a» keiki a )aua. Ua ae koke mai la no ke Alii Waolaui, a ua ks,u la oia iluōa o ka wnao ke Alii o Hawaii. Ua noho iho la laua iluna o oa wahi i hoomakaukau ia no laua, a kukakuka, iho la i ua paea pili i ka hoohui, ia o k» laua mau keiki nua iu hoao ia aua Ia naapawa pu eo ,hoi ka Alii Kukaohiaalaka i wehewehe pu aku ai i ka piii makamaka keiki a laua, ai ka ioiie ana o ke Aiii WaoUni, ua lilo iho ia ia i. mea hauoli loa no kona oaauao. oiai wahi ana i kauaaiiio mai »i k»na hoa alii aimoku.

"Auhea mai oe e ke Alii Kiekie oka oookupuni kaulana o Hawaii oui-Kuauii o ke kumu nui uo hoi 0 ko'ukiiana i keia mau Pualii kiekie o Kuaiheiani oia no ka iuii ana «ka i iuau Alii koko kiekie hoo* kumu aiii uo kakou, ai ko iaua boea ana mai nae i ko kakou mau Paainoku uei, ua ike iho la wau aoie no e loaa ana kekahi Alii ki«kie ina ka mokupuni o Oahu, h hiki ai e hoolaupai aku i kt koko aiii kiekie, a eia ka ua heomakau* kau mau uo ua Aumakua Aiii i i:a aiii uana e houkuaiu aku ua aiii koko kiekie ma Hawaii neiu iho ke apono loa aku uei wau 1 ka hoohui la o ka'u mau hauai alu me kau Kaikamahine koko Liekie a he mea maikai maoli keia uia «eia hui ana o ia uaau keiki a kaua. M I 1 manawa nohoi ia kamailio aku |»i o Kukaohiaaiaka i koua Puluna :AHfi keia mau oleīo aeo nui no • boi. - ■'"■■['■■

"Nan' ia ua apono loa mai k oe' \ keia hoohui ia o ka kaua mankeiki alii kiekie a pehea hoi kou' manao no kau kaikamahine a me ' ka'u keikikan* no hoi, ao ke kauaa-i aina nana kaua i h iho uei, 1 am> ko'u manao koho wale ro no oi* no paha kekahi kumu V kona holo pa aua m»i nei me a f u gui keia waa, oiai, he keīki ano noopepe waie no ktia a'u, a ua knpono 110 paha na kona makuakane no hoi e nonoi aku ia oe «o kau t*ika»uaūine." I ka k.he »na o ke Alii WaoUui i keia mau olelo a ko.ua Puiuu* Alii» ua noke ae 01 as ka ukaaka, o;ai 4

ua io mai U uo oia i -■ p- \

ka pii »aa, o ke auo ula i tu pa|ta>liua t>Htiiltku!atuauu, « u* itu> io iba la ; t,u oia. ike auo hilaiiiU wal« u keia AUikaue opio a a uoahope o ka pau ana o koua ikaaka aaa, oa hu!i fnai la oia a kamailiu i keiA mau olelo i ke Alii opio Hailieoiaaiana,

K kuu keikii aule av> e loaa k* wahiae be hlinliila wule. 0 ko i*oi wahinp p Jnjka,l,»i ia u ua hiua. hanohanu 104 u ku ktfusk& e hauA ai, aole.ia he 0 InUhila īa ai. Ua aoi ai tt i ue j Makuakaae i ituu kaikauuahiue i uau. a nioau uei hui wau.iaoe, eu> byi. makemake no oe i ke Aliiw&hiui Pulee i eau? I ka lohe aua u Hailikulaeuauu i [keia uhmu ia aku.ona e ke Aiii i Waolaui, U4pii lpa ae la no k& ul& hahau* i koaa iuau pap&liaa. oiai« he kanaka opio hiiahiU wale io qq oia a oia no hoi ke kuwu 0 ka Uia oiua o!« o Pulee iaia, X keia waaae ua ninau maoii ia mai la uia e ke Aiii Waolani, nolaila, ua liio ia i iūm kokua nui ma kooa aoao, ae lilu olt iti hoi nana e liole aku a uui poaoi i ka lima 0 ke Alii wahine Paiee i wahine) nana. tJa hoike kuke aku fa no oia 1 kona manao ae iuiUa 0 ke ke AIII Waulani. Muuuuli o keia ae ana aku la o Hailikulanaaou uu iilo iho la i mea maikai loa i ka mwuw o na Alii makua. a U% kau>ailio iho la laua no lta manawa e hoohui ia ai ua may alii opio oei, a haohoio iho la no laua e hoao koie ia no ua alii Opio i ka jmanawa 00 e hoea aiku ai ka auwaa o aa poe o Oahu i ka aina. I ka hoiopono ana o na mea apau no.ka hoao ia o na Alil opio, ua hosa ae ta na waa kaulua e k.iu ana o na Alii mawaho ae u Holualoa, ae ukali koke īa mai ana 00 hoi eua aUWaa lahoīehu oMo Oahu pt e. Ke ike ia aku la no hoi ka mos kakoo 0 ko uka eoa o.ka &iua no ka hele i kai o Kainaliu, no ka ike mai 1 keia mau auwaa lehulehu u ka poe 0 Oahu. He manawa, pokole wale no aiahopA iho o kela wanawa ua hoea aku la d* waa kaulua o oa Alii tr»awaho pouo iho 0 Kaiualiu aua piha maoli o uka i na kanaka lehulehu, e ake eaai ana no ka ike i ke Ahi nui oka Mokupuni o Oahu ae ike pu no hoi 1 ka lehulehu o ka yoe o Oahu. Ua pa« mua aku la &o ka auwaa kaulua ona Mii. a ua hoi poloiei aku ia no hoi na Alii qo ita HaU Alii nui i hoouiakaukau ia do qi Alii opio, ao kahi no hoi e akoako& mai la 0 Alii nui a ka mokupuoi nui o Hawaii Kuauli. I ka halawai ana ae o ka Makua Waolaai it»e k<ma mau Hanai u& lilo ia i mea hauoli ioa no ka uianao 0 na Hanai alii aua ma ka hoe* ana mt\ tne ka awlwi, oiai, o kā makeuiake ne iloko o na Alii opio |ia manawa, <> ka ho'ohui kuke ia no tna ka āiia, ae hooko ia ai ka makemake iwaena like 0 lakoa. I keia hoea ana aku o ke Alii Waolani a uoe kana Puluua Alii, ao ki AHiaimoku nui ho! o H&waii eui Kuauli, a ia no na aiaka oke Aliiwahinfe Pulee iiuoa 0 ilailikuUoiai, ūa nui ka iioko ona uo Ke AUi opio kauaka ui 0 iiawaii. 0 ka mea kupain&ha eo inae i keia Aiīi i-pio UU&hU* wale. . lua hpolalau wak uo koua, | maka> a ua hiki ob uo iaU e jbku i ua uiaka 0 ke Aiiiwahiaa | Pu.M», » ia uo a naua Mku ka euak* . !o ke Puiee i kahi okoa» alaiU, leha malu aku ia u.a maka 0 ua uei iiaila» ai k« jwa nae e uaoa hou oiai ai 0 PuW |iaia, ao k« hooiaiau wale aku.ia ao |ia o kpna oiau maka i knUi e. 1 (Aole i pau)

He «st« Uwe p*pa hoo m«M« k* n>akoti. a kc hoonna i» aku nei km lftkoii m«o ka\i>h* pepa me ka ct«aBoom*ikai nni i& oukou e na ma* ktmnk« oia ko eukeo hoUe aoa «tt*i i ka umu no u ka hilium ia q /'&a.Uoku.o lUvtU«" ' "I * -~V V : r ;