Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 35, 30 January 1919 — HE MOOLELO KAAO NO KUAHAILO A ME Hinaaukekele KANA KAIKAMAHINE HANAUNA KA MOOLELO HOI O KA HOO KUMU ALII KIEKIE MA HAWAII NEI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KUAHAILO A ME Hinaaukekele KANA KAIKAMAHINE HANAUNA

KA MOOLELO HOI O KA HOO KUMU ALII KIEKIE MA HAWAII NEI

iiaoolelo kahiko fi>» no Hawaii nei) (Alam ia oo k» pomaikai o ko Ka Hoku poe heluhelu moot«to) Heju (30) U* liio keia oiaa olelo « ttin«auta*eie i uiea maikni lo» i ka maono 0 fcara kaoe, a ua ulu»ū mal U no ft»i ui* i k« «kh«le o lauk « l»ele »\a ai, oiai, aole i maopopo iaia ke «aō o ka aina hanaao kaua wahine, «iai. he aialihim no boi oia i keia nui o Kaaulī. "Auhea oe e kuu kaiie aloba, 1 jlekaua i uele i ka alahele, a ua ike noaka no hoi oe i ke * «lahele o i &oi euai ®i i ko kaua hom* nei o Waipio, a ua aaanao no hoi wau e hele oo hoi kaua tna ia alaheie no I ifi aina o Hilo, a hoea loa aku hoi i j**hi o ke Kupuoawahine o kauā K a | i*e pu aku no hoi ia"Qailikalamunu Ima, a ike no hoi wau i kuu kaiko» a ike oo hoi oe i kou ikuieuahine aluha, a pomaikai pu oo kaoA uuu keia hoaka'i hele a

j auua." '<* H««>mak* f ikau ko%e 2ht ia uo jiaua nei oa ka iaua nei huaka'i hele iuo ka aina iu lehua o Hilo Hau tj ieahi. ai ka inakaukau ana O mea lap iu, «a pii like ao la no iaua nei ) liuua o ke Kuafuie|ira aiaheie u laua ai luuiuu hoi ua 'wahi kumulaau uei i kapua lehua, a ia uianawa no | ti«i i kalokalo ae ai ua Moupuua i uei a liiaauiuohia i kona j wahiue, e ho*>uoa ooai ī ua ukali no I iaua nei, ae *hootnaluihalu pu mai iai i ko laua akhele, oia hoi .ka po- ( Uai ih" o na uiaim o ka jwo aa iitle, a paui aku hoi i &a wela

| o ka ia ia laua aku., I Hukalia ( ihp a pau keia mau olelo a ua 'Moopuna ui nei a' Hin&uiuohia» o ka no ia po;pu ia iho ai ua wahi kuuiulaau iehua kiuluu i ka pua *e ua uianu iike oie o ka waokele, a ia manawa pu uo hoiV ku iho ai ua anaenue like ole'eha, a he elus uo hoi ma ka uoao o Hiuaaukeke}e, a eiua uo Uoi.au uenue īne .ka punohu uiama ka aoao o Kahihikuao- | kiiiani, a nee m.alie aku Ja oa wahi ! kumulehua ku|jainaha nei, a ia pa- ! u'iwa pu no hVi o Hioaaukekēle i j kaiokalo malie ae ai i ua wahi ku!'uulehua nei; e uee oaalie hoi koua fnee iana, ai ike aku hoi ke kane i i ua aina a laua'e nee aku oei. oial» j tua ko laua hoi ana mai no Waipio, uiu ke alahele mai o Kekaha a ma | Waiaiea mai hoi ko laua uee aaa uo | ke awawa kaulana o Waipio. I Ife mea ptmo paha i lea mea ka- ] I ~aa e aku i keia; I Wai)i kuiuuiehua kupaiuaha, ai h.ki jai Uoi i ka poe heluhēlu moolelo ke h'M'ina'opopo iho i keia wahi kuuiulv;hua kupainaha. K kaia ia mai uu ka uu-a kakau uo ka hoike mua ele aua aku i ka mea pili uo keia wahi knniulehua u'iu kupaiuaha, a nee no hoi i kahi e rhake- ( uiake ia ai e kona Hakuwahiue» a l\e kohu kauHka ka hoi ka lohe o keia wahi kuuoulehua i ka olelo*ia Ukiia kumulehua nee io a io, Joi;\ no'ka iewe o Hinaaukekele, ai j ka wm i hoihoi ai o Hinauluohia i 1 Mla iAwe i hoolei h ai il o ko o ka |ljuu «inako» a hooaiaka 'oia e lanLuiu i kela yuuko*o iioko Q k$U

iew<r« ua iawe ae ia ua iuahioe hoo-kaia-kupua nei o Paiiuii. a kanu i ktia pewe ma ka aoao o ko laua hak ja ia enanawa no i hoouiu ia oiai ai keia kumulehua iuuiuu ma.u i na pua aua lilo uo hoi i waoi. hoooanea no ka inoupuna ka u)t>lu <> k«ia iewo o ka tnea oona keU aoolelo. Ua maQpopo| aku U pahe t ka uiea heluheiu kui.i w»hi iewe o Hiuaau«akeie, a oia no hoi ke kueuu o ka hoolohe eoau o ke)a wahi kuuiuiehua nf« auiu i kona.WKhi i uaake tft«ke ia ai. £ waiho i kahij kuuauiehuA e uee aia iuiua me akaheie mamuii o sa oaukeeoake o Hakuwahioe. ae huli ae fcoj hoi kaw* no na Lehua n&ui e kau aia iiuua iewe o Hinaapkek^le., I laaai hoea aka ai ? ke awawa o Ltiopaboeboe. ua lohe aau la laua i ka nwaowa o kekahi anaina kauaku a mamuli oia leo uwa a keaikani; pihe hoi o ke!<i awawa, ua kamaiiio koke maī la no o Kahihikuo kwiani ia Hinaaakekele kana wahine i keia mau olelo ano noi, M Ba, e kun wahifie aloha ao kamaaina hoi oka hiki ana aoai i i keia aiaa malihioi, aole anei hoi e Hnuiu mai oe i ka'u wahi noi, e| kanoha iho hoi oe i ko Kumulehu* | nee mao i ka lewa, a uwalo iho hoij i Kona olnolu e hoonee aku i &oj [ kaua nee aua no kalii o keja leo I awaowa * Tohe aku nei, oiai, ūa makemake aku ia hoi wau e Ike i ke kumu o keia kanikani piha o ka poe o kela awawa.*' Mamuli o keia noi a kana kane i

i&-Hina&kekele,. ua ae aku la, nu, oia meka ia uuat\ao, ao kooa manawa m ia i kanaeuae iho *i 1 koria wahi iewe. e hooaee hoi i ko iakoo nee ana no o ke awawa a kauik?ai plha ,u*ai īa ua mukapinaou o ia wKhi He uauawa no ua kau pono iho la lakou nei aialuna o Vahi o ua kaaaka e piha ana, a ua ike ia ae la ao hoji lākou nei e ko lalo poe, ao ka maaawa ni> ia i uwa ae ai na kanaka o ke Awawa kaulaoa o «e fce kanikani piha ana no keiu uiea kuoainaha a iukou e ike paaka neiika nee i ka lew,a, ai hoopuui

ia hoi e na manu lehulehu. Ua hoopihoihoi j?oe o, ke 1 Awawa # aua kua makau naaoli uo j kekahi poe i keia mea kupainaha, ai ko lakou. ik* ana mai i keia ipau me& ola elua iluua o.kela kumulehua ua, heoeehia loa i% lakou. oiwi, uu Uuomaopopo mai la lakou i ke kulaha ui oi kelakela o keia mau mea Uluoa o ke *kumulthua. »o ka poe i uwa ao 1 ka wa e nt-e aku ana ke kumulehua lakou ala. ua pilipu ko lakou mau hanu no keia mea kamahao loa, a ua nanu mai la lakou me ka eehia uui i keia mau ui pookela.

O iekahi poe o lakou ua hawaaawana aku la i kekahi, he mau akua keia ooai ka aina e mai, uiai, aolehoi i ike*i» ek% poe o Jkei«. awaw» keia mea kupaiuahi, oiai. aoie iakou i bele aku i keia hui hookupo ma ka aina o Kainaliu, a ua lobe walq. ia mai no ka hoao ana o ua AUi o Hawaii tne na / lii o Oahu, a«ie nae 4 keia ( poe o keia i I hoouaaupopo kekahi u kela mau Aiii i hoa-o īa ai. Ua ku iho la ua kumulehuvt nei tua kekahi wahi kiekie o huli aiu la o KahiUiku&okalaui a aaua i ke kuuiu o ka uwaunA uaa o ua kauaka, a laua hoi i lohe aku ai i ke kauikaui piha o ua„ maoawa i UaU iho, a ike aku la .pei i kekahi mau «uea elua* ae hookuku aua hoi i ko iuua akamaj heeaalu, ai hee hoi i kela kaulana o kela nwawa k<iu!ana o Laupahoohoe, ao ka u&lu no hpi a Uuii i hee al mahope loa mai, ai male ai ke alii olelo hookauo o Laupahoehoj ia«a.

Maoauh nae o keia hoea ea;ytktt o UiuiLJtuk<;ktl« aie kaua kaue uiiu keU \Tohl, uii pau &ku U ka h.'oaiiopopo ia e ua lleemi'u, a usk

iu)uuiuru uitti U UA kaa*** a jUiakti!lfai ika kumulehun, «i n* ! uialihmi h*>L o uoho aua iiuaA o .kela. kuuiwieku#» ai houpuui ia ai hoi e na mwiiU ine ole o ka waokele aw pio U at;a _ hui e na anueuuii eUa at hor>puni pu iu uo hoi e ka puouha uln. Ma keia ree ana a. >i Qat> u 0* kanaka ruj kg la.ia uei wt»lu e ooUo aku huh iluuua u *e kumuleUua laluu i ua jpua, aule lakuu i )i'»okok«;ke kf !ya umi \ k<> luu& utsi wahi« ua kujjo uo ko* auo hop ihupo ii')!tf> o kekihi pue u lakea» a enaunuii uiu »(>0 kooixu)tu&o 0 a& kauaka, ui koke aku la uo o Hmaapkekele i kekahi mau kauakA ,e helemai a kokoke io laua uei, * hoi oia e kauuulio uoe lakou,. Mant)«li o keia leo kahea, ua aoo ??unana ikf ne kela ooe i kahea ii|> aku» oiai, a Ia uy ke aao hopohopo ala iluua o lakou. aka» tn»muU 9 ke kahea elua ana a> Hmaaukekele, ua hoofcokoke loa la kekahl wahi kanuka i ko iuua nei wahie nohu aku a U mnnatCa rio o Hinaāukekele i niuau ako ai 5 oa wahl kanaka oe» i keia ftaatt ninao.

M H<»&ha ke kurau o kela uw»uw* 0 otlkoti tnainua iho nei, a uaaua h^L 1 lohe mua ae n£i?"

5 *He hookuku heenalu mawaeaA ®ke keiki heenala kaulaaa o ko makou nei awawa naē ke keiki fcaulana o One i ka heeualy, a onamoli o ka eo aua o ke keiki akfamai o Hilo One i ko makou keiki akamai i ka heenalu, oia ke ttuom oko ma&ou noke ana i ka owauw», a iiio pu no hoi Ka pili i ko makoa keiki. oia hai ka pili o aa Kaau kapa a»« ca waa loa o eptio anaaa. Ua eo ia mau mea i ko aiakou keiki, a ua uui hoi feo makou liauoii no ia eo ana i k« keiki kaulaua i ka heeaaiu o ko makou Q«i wahi."

i eoai ko Hilo keiki iko neikoo Keiki, oiai t he aina nal hoi o aui naia o Hilo? wabi a Hmaauk» kele i oinaa aku ai i kahi kaaaka kaamaina.

*'0 ke kuma oka eo o ko Hilo keiki heeoaiu i ko makou koiki, oia ao ke auo iooioo o kahi e hee mai &i i ko makou Qalu aei, ā ma Hilo iioi he moekahi ka ,hai ana o ka nalu, a mainuii oia inoino o kt ualu» ūa haule iho la ke akaoaai heeoalu o ko Htlo keiki kaulaoa i rk* heenaiu."

Owai ke aiii o kaia awawa o oukoo« a aia mahea kona wahi e ooho oei? wahi hou ao a Hiaaaukekele » ni iau hi uaku.

Aol«» o makou alii o ko makou awawa oei t a ia qo ko makou mau ain i Hilo. a oia qo ke Aliiwahiae Kaoakea, ao ke alii koi ako uiakou mau Alii aio»oku. *» oo a. makeenake oia i keaahi (uau mea ia nei 4 aUila, hoouaa ia mai qu ke kauaka kukioi no ka hoike mai .iaamokouw i (Aole i pau)