Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 38, 20 February 1919 — HE MOOLELO NO KA LEDE LUGIA ME VINICIA KA KAUKAU-ALII ROMA HE MOOLELO NO KA HAKOKO ANA O KA PONO KRISTIANO ME KA MANA HOOMAAU O KA Emepera Nero Alana a hoolaa ia aku no ka pomaikai o ka poe heluhelu o Ka Hoku o Hawaii [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA LEDE LUGIA ME VINICIA KA KAUKAU-ALII ROMA

HE MOOLELO NO KA HAKOKO ANA O KA PONO KRISTIANO ME KA MANA HOOMAAU O KA Emepera Nero

Alana a hoolaa ia aku no ka pomaikai o ka poe heluhelu o Ka Hoku o Hawaii

MOKONA VI PAPA AHAAiN'A A KA|RARA

*"tJ* inoeohane n« wao I%h jkj a«ī t « cki mea «'u ! ho^nwipop.) »« I* H*u, « b"Oll! > :» ina kā ho? wbu 5 w*hlf»»j Viriki/il,* f 1« of»i inw* 1 pai a« aj # Her i i kon» m#u !ioiß, a hahai po inai la oo hoi kekahi jk>« iehuleho ia bsoa oti Smepera * o ka manao oia hnoa «1«. e bw>p»o aku aoa .5 ke kamailio h#o ia maf o Ma mea

O keia wahine ! kaoiailio ae la, •k oo kekahi wahlne i oki hookaawale iae kana meu kane s 1 ho >kaa Wale ia ako hoi mai ka noho tnar» aaa» ahe w ihlne JC«ukau alll waiw&i nae, a mamal! pshft oka dul < koo* waiwal 1 ike uiau ia &ku al oia aa* na aoaina o ka p *• klekie. a n» ike ia no o~ae kona ano uiaik&i •ta oia kotia kula?-» o Un jiof>u aoa.

UMn: i o kēla p ft 'i ai)# obn Emeper»t i fcoDa Jifn» t a'«'f uo l& i IHo i tstt no kel» w#hine Eoiiia t kttehi ibp *i i kor»ft elplo, a 0« hooiiiaka līou m»i is no ok t* immailio h>u ma kek&hi eo&u oielo ano kabiobie« & maeouli o ka uUuki 0 kekahi poe hoaai i ka haua a kei* wahioe, u* oaaa ae la lak<;a i« ks Anakala o Viuicii!, a oia waie uo paha ka mea hiki kf |wai I ka Wjtha o keia wahiae pun k»EDftnio, ai hooulu la nae aela auo pii'ii kaiiiaiiio e ke auo k»hioi;i<» iou waina. _ *'Ke maoao nei m wau ua pf»loJe no oe e Calayia 4 ae lilo io ana »jo <>e 1 Virikim hemoleie ma ka oiueu baue. S 00 »rnau aiiu do oh La ano iemolele "

**Ain 00 ko'u lilo.i inea hemoU le a houkohu mai 0 K«''saru ia.u uo.ia kuiuna wahiu» Wiihi a aa wahiue puui kaiiiailio nei i kamailio ae ai une nn uiiuoika hooaaahie ;a Kaiaar&. Uai Hl<j iho la nae ia i naea b<>OQtt jkruki no £uaepera.

Maoouli tjo o ke ka r uaili » h< u ole ae o kekahi pje kokoke i-i waLi e hoopuni ana ia ua hoomaka koke hou ?u»i lauo ua waluiie nei e kaaKiilio huu *'Ke manao uei no wau i na no e kauoh-i toai au t o K9iBara ia,u e lilo wau i Waliiue Virikiui Heuoolele, alaila, o 'ko.u liīo 10 no ia."

He mea pouo paha i fea Euea unuhi mof<]ela e huakaka iki aku i ka uoanao o kei» oiau kamail'o e pih ana i ka wahiue Virikini hemolele. He ano bana kuluma iwaeua o kela poe Roma i ke ao kahiko lua ka hoolaa ana i kekahi tuau wabiue opio no ka lawelawe pili hoomana imua o ka Heiau o kekahi mau akua wahine o lakeu, ao ka euea kupono wale no nae e waa ia ma ia kulana, oia no na wahii.e opio ioa i ike ule i ke eno o k« nuh« kane ana, ai ko iakou wa e lilo ai ma ia kulana, ua lilo lakou t pue

eoana noi ma ih h »na hojiuaob t ao kekahi no e lakou ua iilo ao oia i P >onui tlo ira noho ana ■> kela poe wahine, a ua huokaawale ia ko U* kou ola mai ke aupuni nku 4 a ua

<plp i o k» e 'trealt«»a walei k >tnV->a tu!'itia uim.h tfi»M hana h >utD&aa fn<!u:»A o kf •int, «} ko ttlon boo!aa ia an« ma k«U kolana *ote lo» e blki 1 kek»hl >io« le hoohHumU wale i'a lakou. *o ke kan© uh»f «n« 1 keU kannwa* la* Um ōi»pt e bo 'k«u 1« «o» k* hoop«s o k« naāke cdilud« «oa. i na no oi« be kulaai kīekie ! p*ha, «i («1« ! iia iuv pi.hn o!» k« fCt»#p*?* ( • kfcu ia anfc noka h<> 'pa! ikaika lu* maluna >na N» kā Knu* 4 pera n > n*»e e huolaa i kekah! whttire <>p o i ko«o ul© iU>k<> <> D« hafi.»t n ke ao ne!, a mamall hil <r |kd koho ia keltabi M*n» ■, jo nm Beoite oke Aūpun!. Ua <'!eh ' »* ma na a»(-oieio kahiko o B'»ma ' uaai keia ano haoa o kela poe R >rū« o ka wf< kahiko !oa t heokumu ia a | ke afiO hi okaawale ia o kekahi oia*; |Wtttīi»»« Vtrikini o kfi Hooao.na Kai-iiika (ue ke ano noh » tuae'n%« ®na, ai hoolaa ia hoi m« Ve an p\V houioana a biki vr»f» mo i ke!a ma ua»«t. U« i&WK piiha ktia hoak'iku ifiid ki £D«a uouhi moo!e!o. ai Wki ai hui ift kak*u ae h'>otuaoft >p . i lti tnaria > o keia uiau olelo aoo piti {inhia# Vtrikittia k#k wnhioe a»a f p«jw-abaai«a. a ka Kwepen,

| "Ke aaaaao aei n»w iu he oiea j hook«» ia oo na moeuhane a n« pk ua |i haawi mai ai, a naa ia ano nu laj kon e hoike «nai ai i ko iakou nuakej make i ka lakou maii Kauwa iloko lo ke ao oei, a he hllinaī hui no Wao i ka oiaio o na 'noeuhane. He rn»u «4do keia i kamaiiio ia atai e ke- | kahi Senatoa o Roma t a oona ka |io(»a o Vesetiku?>sa.

I ka lohe o $efo i keia wjaii oielo a ke a Senato'« Ro?na, ua kamaiiio krrke mai fa oia ! keia mau oieio nln«u f ka Senat<>a.

**īīē mm nhto na moeuh m«;.? K> hoo'Kanao nei w*u u» htl«fn«! kekahl tn(,i & kati)āil!o t««i lā iī'u, tial«>Hft i -.ia kekahi _m n *uh4tit e ho!Ke &na na akua lain, e iilu aku aua ka wan i E:u«?p*ra ijo ka honu* holi»j£oa, ae lilo mai ana ka maoa hootnafu aaa o ka hikiua ūut«lalo o'u, Ahea la hoi hwko ia uai kela ixj ieuh:4n,i a na me» nei i hele 'uiāi a e kamaili i ia r u?"

**fi ho»iku ia aua «o ia j ka wa p»'iOiina ukua i uiaaao ai. a he "•iki 00 ia'u ie huike anu ia ojkou iJMjkahi OiOuielu oiaio i huike in iuai ia' u no kekahi uaoeuha 09, a maiuuli <>ia «n.euhaue i lilo ai kn iaea ua \a i h«/ao na akui i u.ea hiima; U L kou. O ieekaui L iOa Kaiiikeli. o t> «oho ana ma ke kahi wahi fcokok» i ka heiau u Moeipoei, ua kakau iho la oia i kekahi paiapala a Wiihi lu a paa* a h. iiua aku U i kekahi kauaka opio e Uwe i keia leka i huua ia iloko 0 keia heiau, a uuea paha o hoike inai Ke akua i ka paue o i&eia uiuau i aiu<tu ia aku ma keia ieka. Ua hele io uo h.e kaaaka opio a oj->e i ka po uttaUko r kekabi wahi o ka heiau, Ak koua wa e uīoe ana il.iko o kela Wiiui, ua ieaa aku ia iaia ka iuoeuhaue, 4ua ike aku la oia i kegaiii kau»«a opio ui pookela, a ua kaiaaiiio iaai ia iaia i keīa huaoleio |waie uo Ua puoho ae la o.a & hot luui ia a hoike i koua Haku Kauik<4fc, ai ka luhe aua o ke Kauikela Rotca, o ka pau lua m» jiao ko .a euauao hoopuhala i kn I uiaua e ua akua a ua Kupuna i hiUuai ai. 0 ka oaea & ua Kanikeia I ueī i kakau ai uta kela palapaia aua I i w->hi ai a papa ioa oje ke ike ole lia e kekahi ujea e§e aiawaho oua, oia uo keia uiau olelo ina ke auo uioau. "Ke ajakoutake uei wau e (uohai &ku i bibi buiu o>a ke kuaahu o ua akua, a heaha 1* &e auo waihooi iu o ka bibi buiu a'u e uioh«i aku ai? ' Ua lohe ae uei no hoi

•lukeu i ka haie o oa akua auj ka luoeuhaoe o ke kauaka opio i hoike mua ia aku nei< Ua iilo keia muoielo i mea ohohia nui ia e ka poe e hoopuni Mna ia Kai«nr<*, a ia mana«va na* ua k.Ui.imaha ia inai la ktia iuuu Uuaa ka-

| ftjia & lekahi AUi Konoa. &1 :!iO« i,aOp >p > inaii la k >ia an > m& ,k«> anu lie pakelā a oīai ola e £«8, ■ na i kekahi k:alu walna, a ilio mai la aaamuli u ke *no kalilo*, jlno. , ! j "K-4 iou n«i wau ike oie o .0« l*ku«« » ii« l»k«<u oo boi t | umw u**i i ua u*es *» kupono « l*i «o'u opu«" I* UMinKW* n<>k« la u& Aiu kiu'» (io noua aei i ka, «kaaka aii>» hth?ijm. ! ia m«oBwa i oana aku \i o N«rn j i kel* Kiiuknu alii fu )ta >ua, a ka ] «wU»d |t 4a i koM pie e boopaa!j aaa īaia. ai (okoke ioa hoi i ke |o ke pakaokau. i "Heana ta ka kela pabu aiL* puaa e aake uaai k i ka akaaka hehena?" "O ka aka hoi ka mea nani e hookaawale i ke a-io kanaia mni kf ao6 haU»bjlona m&i, a ua make-] ui*ke oia e kukaia ouaī imua o ka-| kou <u« k )na «ka t na. *<>]e Oia be| H<»ki hihiu, aka, he we!*# no nae oU n* k* Kekake. M Ua k«maiUo ia aku keiī «i u *>le!o e ka AuakaU o Vi«ucia, ui ka lohe aoa o ka Emepera i keiH mau olelo atio hoorui*-

keaka a P*teronuiBa, ua uoke pu atj lft ua Etnepera nei i fca ak^ak^ o |a inea uo i puuahule a* keia Anakala o Vinicia i ka Euaepera, no kpna uaakaUKaa mau i m paoe hooa.»akeaka p aka ai ka Emepera, Iwaeria oka akaaka ano hehena a ua Kaukau Aiii nei ,ua hoamaka h« ia oia e kaoiaiiio oue ka leo nui. "Auwe no hai kou poiuo e, ua aka la ke kouio hoiiiona Nai* fca o kuu gaakuakane aaai kuu iima «kn, ao kekahi i& o na waiwai h»tO(iina a kuu inakuakaue i hooiii mai i>x uihiuua o'u" * tne ia mau ule)y ua iit>ke wale iho la-ao us- Ka* Aui uioiuoua uei i ka huli io a io 4 ia Uianawa i kauiaiJit aku ai ka &<aepfef* i keia miu oielo ua Aiii ViUii» im. ,

O ke kofDo booiiina no paha ia *ko Makuakan# Keia lolē i ho..ili mai ai ika oihana a olua ēoaluua a'u?" Ma ka aina o ka pi>e Roma, o fee kaoaka iiomuhumn !. le he kau«k.t iniofrahmraha 3oa ik ola, a ua h< <ike aku ka fis,iiep«ra i hnowahawaha i keia m»u > ana a k< ia Kaukau Alii R<xz>m, ae hoa-» ma hoi. e hi >opau a u i kona ka $DaiOo wale ana «ie ka hoihei ole ia.

4 'B ka E<vepera, <ftia oia nei ke iuoī nei i ku «>e« i ualowHle ole, <»iai, aia no kona kom.> ke kau mai i* liuna "O iu&namau» l'eea, a hoaiiuna boi o ka Paaa-ahiu i p» a ole ia, oiai, ua kauUna no ko inkeu nei ohana i ka iiit> j mea maau»ua pu.ia.

Ua hoopuka ia naai kel« mau e «ekahi wahine e n<>ii<> ko* koke ana tna kahi o keia K*ukau Aiii i hoi>uiuhia uui ia e ke kialia waina, aua liio h<»i i mea ukiiiki «a kela wahine opio Koma ke ahu hua o ka hana a keia Kaukau

alii I fca !nhe ana 'o'ka lehuleliu i keia n«u nlelo a kela waluuo oui--, ua noke ae la lakou i ka akaaga, a tia !ito iio boi i noea aka pu no ka Ef»6oHra, oiai, o ke kauaka humu» hama lole a me ke kanaka pepehi puaa, a kalewa hoi 1 na io puaa, he mau tnea ia i hoowahawaha nui iu ma ke anaina o ka p te Ro na.

Ua hiki n-i hoi ia kaua e ka uua ke hooniaup.ipo iho i ke ano o ka noho ana o kela poe k hiko e Ko'ma, a i ke ano hoi o k lakou uiaiama ana i ka lakou u Ahaaina lealea. a i hoopuni ia hoi e na poe akamai i na aleb keaka, a I Hke no hoi me ko H,waii nei wa kahiko, a o ka wa hoi t noho aoa na Al:i o ka aina, a o kahi hoi e hoopuka ia ai ua t!tilo ano noeau i tekabi luaoawa. I keu luauawa Ike hele loa aj;u nei ka whaaiua a la Emepera i |ta liauwnliau loa, oiai, ke īku ia ia m Eauw» 0 k» i ka, : ! * • ! •

f — — ;. - ■ aua ae i ua kiaha i p'ua i ka jwaīi.u kaLiko o ka£uiepera. ae iuu hoi ka poe ma kela papa ahafa!ca me ka uuuu<»o ule ika hopeoa ka hana a ca waiua. Mamua uae o ka lanakiU loa ana mai o k« h*na a ka «nina malunH o r\a n>f '»pan, da hiil; a#» !a o PtUTtu:ii3a a >»'»! «ku 1a i ka K'nftper.i Ntr<\ i un P"hn e rt]ui>lu tmti nta e heawl eua' Hf>i 5 kekahi himeni uu hoi ana i h»ku ai, oiai. aole paha i ka hapaou! o keia po« i kt>na h'uneni at»a i kela hitneni hou, ne i«he ia nei ka mahalo ia e kn pie i lohe wale nKO i na olelo i heluhelu ia oia na Mtike'<e o ke kauhaie kaulana o R >m». I kn iotie aua o kekahi d <e lehuiehu naai ana i k*hi o ka K nep»rra 5 kela leo noi a Peter>ni»»w, ua p -alu pu mai 1« lak >n i ka lakou u(»i. ae n i ana me ka le > io<Hhi i ka KtoeiH»ra e lohe ia aku ht»i kona Jeo nani a na akua i haawi hoolaa mai al laia. Ua honle aku la ka Eeuepeia i, kinohl, a oia hoole t>na nae ua hy:)* | manpopo no kana pUnahele, aole aol ka raakemake ole e hiuaeni, aba r i

| fr»ea paha e nuke īa aku ai i ke n<>i ! j ia. Ua kamailio mai la ua Euaepon»; | Nero nei i keia fnau olelo, | "0 ut akua waU no paha ka x»ea i toKuaopopo i ku'u hooika-; ikaaaae loaa ia'u ka uuakaukau himeoi, a ua liio no hoi i o.ea hoopilikia nuai ko'u leo i Keia mamuli a ka loaa ana i ka ma'i anu, aua ano hanuna hoi ke ano n ka leo. He tnea mikehewa waie no h»i ko'u hiueui ana aku ia oukuu oe keia kulnna o ko'u leo, e waiho i»o a ka wa kup.nio 0 ko'u leo, ftiaila. h< oko aku wajjti ka oukou uoi |ia'u." V . Ia u>anawa*tio boi i kaoiailie aku «i o Peteroniusa i ka E!n3epers i keia iuau oleio ano pui, oiai, ua ike naau uo keia Anakala o Vii»icH i kahi nawaiiwaii o ka Emet)era, a o

pai ia aku Ua lilo ia i mea nui '•« iaia, a oke ano mau no ia o kn nea ake oiahalo wale ia mai, a o ke <taiiiQ no paha ia o ko Peteroniuga pnnaheie i ka Etnepera, oiai, iia ibe rio ōia i kahi 8 hoomaneoneo aku ai i kahi o ka E nepera e nanea ai iaia, aoae he aia he tnea akamai i xa waowau kua Eia ua mau olelo p«i hoomaiimali nei i kamailio ia «ku.

'*E ka Etnepera maikai o t.a R>'na haaheo, ua ke Akua Apolo i 'hakana tnBi 1 kou leo a aa i Oi>ni ai, a he hana fcupono ole ia oe' 6 Emepera ka huua wale i k< ia fnakana nnoi &aa akua i tnakaj)a tnni ai ia o*. E hoomanao pu mai ijo hoi na aku iia oe uoe ke'a makana po >keia, ao ka hoonaui ana ia lakou (ha kou leo, a oiakuluna poukela i makana ia inai ia ne e ke akua Apolo, aole ia taak u»a i lo»a ia makou, nolaila, ke uoi nei wau ia ne uia ka inoa o na akua, e haawi mai h«»i oe ia po>naiaai i kou o?au hoaloha, a e lilo ai hoi ia i tumu hiiiuai o keia poe hoomalok* i ka lokomnikai 0 na akua i ko lakoo E'nepera. M

Ia manawa pu nu hoi i koikui hou aku ai o Lueaua k& Uakuaiele kaulana 0 K 'uaa, a e kauuailio aaa hoi i keia mau oleloano pahele 110 i ka manao o Ka E(ceperd. "Ma ka inoa hoi o na a&ua o ka p e hakuinele, ke noi pu aku uei uo

hoi wau ja oe e hoike uiai i kau lalena maikai a ua auoia&ua 0 ke uaele i b«olako (uai ai ia oe, a ua iohe pu ia qo hoi kou haku aua i kekahi oaele e hoimani ana i ke Akoa wahine Venusa, a aole anei hoi he wa oaaikai loh keia uo oiak.,u e lohe ai ia eueie kaiuahao, olai, a*i uhi,aiua uo hui keia i hoowehiwehi ia e na inamo a Yeause, M»«i iokoino mai hoi oe ia makuu e ka iO*"* anu āuinakua o ua ii*ele i poni <jhai iu tiie ke t«teua kaiuahao," I Aoie i