Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 43, 27 March 1919 — HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI.

(He Mooieio Kaiii|ko o Hawaii Nm} i MOKUNA I. NA MAKVA 0 KEPAKAIUU' A AMB KfJ AKO 0 KOffA uanai ia 'aiia;'

' U* lifce uo boi uie ke aco i> ko'n iooa, *o |«'u puoi no i ui ka hek io • i'>, »><b © btki ia'a « tj< ho k«bi book«bi. a »"le h»i e hiki ke m#b« ui»w oialoko o ka hale o kuu, a i« iio ko f n oltt«lu & poka aku iwabo, a uU ha&Mi ia euai ci> iiniiM # o& Aua<ak.ua o kak»»u kn'i puui o ka h«ld ao ka laau Uiawaho iu>i ai ī ko u ui»u pouo, a ua ikahele uo oo' lunua ujt) ko kaikuuaue Lanau n un n«i, oU Im>ī ke uoho uaa kauhale k«koua uialauia ia oe» a owau h'»i fee kēte uiiiwabo a imi i p<»D > 10 kakou. ai ol« uo boi e hele io h \o ? ioi ai ia» o>ea e doi>o »i &a p.* uo'oo o ka Lale. He kukiui ku'i b.Hoa u>akefoake lo», ao ka potj euai ia'u b kukiui* aole luu ]ak -u f iaoakiU uiuiuna o'u, a ua biki 1< a ir+i\ kn heie a hoea loa do iam paeo ka aioa, a boi luai no i \a la Uookahi a hoea bou uo'ī knl.io kakou uei. Htt hiki ia'u ke iiolo uihUlo » lele uo ka mauu muluiM,

ao ka Kianu ke eualoeloe e ka i ki-, lbh t aka, o ua u k< u kaikunane nei U, aole e iualoeioe, oiai. ua hanau ia. tnai 110 wa'u mai ka opu mai o ko kakou oiak»iahine, 0 ko'u ano iho 1a no ia ao ka trifa no paha īa i kapa ia al o ko*u īi-iOHi 0 Kiihele, oiai, 0 kt'u pōnt iho la noi« o ka hele." Ia manawa i kamailio hon wn' ai ua kaikuahine nei 0 !aua i keia mflU olelo? "Auhea noai olua e ou mau iwiku» knikueane, ao na mea hoi i lohi ia f u ri'e ka hooiuai.awanui, mai ahewa rnai kahi o olua i kuu R*mits!i'» aku i keia tnati olelo ia oloa. O kau puni e kuu kaikuuaiie

hHnau mua, note ia he puni e ola ai| kakou, oiai, aole e ka puui noho 1! kauhale puni in t; ola ai ka; noho ana, oiai, o ka noho wale iho, na anei kau i ka hale, a««le hoi e hnle a*u io a io, a ike aku hoi i oa naea e hana ia ana, a ho .mahoi aku hoi noahope oia noau h-ma e pono a? ka noho ana, ao *ka c mea noho w«fte iho nu e holulu wale ana k«>oa kino. a nele no hoi kana umeke i ka ai ote, aka, a.'le no "nae wau e ahewa aku aria ia oe, oiai. ua malama loa no hoi oe u*u i na la liilii o kou kaiku hine oei, Ua hala aku la no hoi ia hiaū ia, aOO keia mua aku ka hoi, e ula «n» kaua i ka puni a keii kaikunane o'u, oiai, oia nei aku ana ke «lii o ka aina, no ka mea, o kai nel pun» ok« heie io a io, a ike i ka waiho ana 0 ka aina, a oiu uei kn aiea puka iw*ho a hoohana i ka aioa, a loaa k» ai e ola ai ko kakOM

hana aua, $ oia nei no paha k«; aiea naua e aku a hooko ia ka makemaWe o or makua o kakou I hala i ka po, nolaili. e ola aua kakou ia <>e e kuu kaikunaoe hakii Kiihel»-. Hele ia 1 ka iuii haku no k»kou 4 oiai, e i i a h> oku oe j kau puui o ka hele» alaila ka 1 lom ka po£uaik*i ia kakuu oia k«|

auo u kii k*kuu nuLiu au* iu* kei* oaua uku." Ika h. *opHU aua o H;n*aikaiualaioa ijkana mau oletlo.ua lilo ih<> Ii ia euau ulelo i mea aoo nui lua i ka auaoaw o Kiihele, a qa ohumuh'im» i!*o la īaua lue Kiiuuho no Uia u>au o!»*ui h ku lau* kaiku* hine haku pokii, ai kiunhi ua auu rt»»rtpopo i!ea» ia luua k» mauau oi* lQ»ti olelo, a iu uiriut>\ia laua ae 1* ka 6QAOao iloko o Kiihele, a uiaau aku hoi i k<< k*ikim l iiut' i k«iu UhU niiiiu:

*'E fra mai:i kaikuahiue h»ku »loha, oaai boi *m ua ninau raai uei >e i 1 k* uiau<» īuau pu.ii a kerw-n-iU oei lu,i wau ;a *>e e kuu poki: haku kaikuahine, healu hui kau puni i 'iiiii uui lo* ai?*' j I ka lohe ai.a o Hitta&ikain*lau3&< k*-h uinuu a k.-un kaikuuAaei Kiihele, ua ano akaaka ae la oia no <eia uiuau a ke koikuuane, ui ka oumwa h<.pe ioa ua puu i mai la ue ke ano. akaakn pu uo nae;

"He nui r.o paha na pu'ii a ka «ahine. aka, »• kK'u puoi im nae e c«a nui nei, oia m» ka «i me ku i'«, 10 fca maluinalu ti<> oka noho aua <nu, «o k* !oaa nu h>ji o kahl hoa iiouiu o iiM po lo'wū * k Pau in» Jpeia mau «ielo a lā k*rkuahine nei, alailn, heheaku 11 k«fm nka n.» kfk«hi uianawa.

I ka lohe «na o na kaikunane o Hioaaikauialama, ua nan<i nku Ia <«knhi i *pkahi, a »a noho ham»u wale iho īa laua ta wauawa, ae

iun* »!oko īho o kua i ka »uai»i'o o keia mau olelo a ko l«ua o<jkii liiiku kaiku tbine, & o ka lau* uea i hooma>>p >po iho ai, a ia no he maiiao i!oVo o ko laua kaiku»t»ine, aoieku.nu no ia o ka hooknniaiHo ana \ na puni a laī ka hoea ana euni o ke ahi •h', k» hoi Hii* o k;j laua krikubnine i koofehti!(! okoa e inow ai, a -noe ilio la'no hoi na kaikunam ina ko laua hal»», ua hoomaka iho ia a* aiau knikunaue nei o Hinaaikamalama e kuka nualu no ka meā i>i?i i ka pūni a ke kaiknahuie q faua.

"E kuu k»lkaina, ina ko'u uaanao he mana"» itci kane ko ka pokii kaikuahine o kuua, a tua ku'u b«o--mnopopo aku ua sao ojeljniueha pnha ka uoho ana iwaeua o kaua r a aa .q3.ak€uiake. € loau i k kv oiua nona no na po loihi o ka Hooilu, ao Kft mea nui waJe no uia ko kaua aoao, eia r>o ka ueeaoo aōa i kaue kupono naua. 1 "

"Ovrai la auanei ke kano kup"no iko kaUH feaikuuhine, oiai, ux lohe 'io kaūa i na olelo kau'oUa a ua uuasua o fcak(iu i hala uku i ka jh>, ae kauoha ikaika i»ti &na ia kauii, i oa e itni i kane na ke kaikoahine h«ku o kau:», alaila, e iini no i knne kupono i kona kulaua, a aole hoi e iuo ilalo i ka nmkaainaua."

4 *Ua loaa no ke kane i ku'u £Danano ana, a oia no ka*u e kauoha ot?i ia oe, a ia apau ka paina kakahiaka ana 0 kakou, aiaila, kuka po K>iua me ua kaikuahiue uei e kau» i o ke kane, ao ke kaee 110 e kau mai nei ioiua o ko*u inakH, oīa no o Mukaoku ke Alii Aloiuku 0 i:a H !o nei, a he keko p'.li no hoi ia k/ikou, ai h >ea tuai hoi uiai kj, la■Uiii hookahi mt*i o ko kakou inau Knpuna, aole anei i mauao be kane kupono ia na ko kaua pokii hHku kaikuahiue?"

"Ua uianaoanei oe e kuu kaikuaaua eae aiai ana o Makaoku i ka hele ia aku t> noi Uia i kaue ua ko *auā kaikuahine? E oiao-pa wale p*ha ko'u mau wawue i ka iho 1 kai o Hilo 6 noi kane ai na ko kaua Aole o'u kanalui n«i ke kupmo oia kaoeiaia, aks, 0 ka mea hiiahila nae 0 ka hele aku e &oi kane a hoohok i ia uaai e k«la Alii kiekie, aUila, loaa hti i ku kaua k»iku.«hine ka ma'i he hilahili, $ lilo no hoi ia i mea hookAumaha uiai i ko kako» n»ho aua."

iaooiohe ui«i uu oe i ka'u aiau kuUikuai aua, i un e .kuoiuiliu k&ua mt L pukii kikikuAUiue htku< *

<Hua, i kt> li a.po|><>, ai lioI«tpoiio n «m» e ibo o<i i kai 0 Waiakiii, ai fcu oe i ke .&!•> o kf AJii Makaoku, &i kena oiei ia o< i' paina op, mni ai ae i kv.ua, ai. « i« a iulie juua oiii i ka uiau&o o Muu huakai u >4, huiu ei.u I ua ut; e a « i kaua «i io%ojui «.• kou hnnpukr <tuu aku i k«t ui«nao u kau huaka'i, «ldiikoku» u»bi aua iy<> Au oukua o liii kuknu wiwua ia <n lU ikau haun i hela aku »i iuiua « ke alii i£ uui pu nku uu hui oe i k< A'.ti Mnkuuku, o olua «ale ttu k< k 'ka ui) k<iu uiea i. hnea nku i; iiuua oua, oiai, i ua uu hji e uel» epii aua k«a huika'i, alaila, auh no hoi kmia ,e hilnh i:t, oiai u olu wale uo oke alii ke kuka aua n« ti* u>ea. Ke hoike e aku uei au Qi<e i wau ia oe. a<>le t> ka hunka'i au «-inle aku ai, oiai, e iil. au;» ?a mau olel» au i mea huala i ka niatiao aiio hawha > i ke alii, ao koua ike 'ai.ua '»Ie ht,i i ua aiaka o ko kaua kaiku ihine haku, e liio »na ia i mea nona e iiui uui &i e itce, a ae Uiai ke Alii ala;)», b>>i ai oe i kaua ai, a hui koke mai no i' uka nni no ka huike ana ooai i ka lono hauoli uo ka loan o-kfl kane ako kaua pekii hak 1 ', a ke haliaMa wale aoai uei imuu v_ k.i*u ato e hauai haku aliī lon ana kuUn, ao ke keiki ha«u k-i h >} i,i a kau < e* ku ui i k<v uioku Eia ka hoi 4 iēkahi a<ue kaua e kamiiMo nie ke kaikuahine o kau» manaua o kou tho aua i kaī, oiai, i na on oele mai aaa kau huakn'i boi e lilo i naen hoohilahiha. i ka manao <>ko knua kaikui'hiue, ao kafia #ate iho no a nalo no ia hilahila oo® kona lohe o!e mai. I ''

Uā li!o iho ia ia i me» maikni i ka noanao o ua mau kKikunanw nei o Uiniaikauiaiauia.

- Ika pau ana o keia di«u kukaleuka kauj_ailio aua uua.waeoa o Kii.īoho lae koim kaikaiua Ki'Uele, ui hoo»utnoe iho la laua ia po, ai keK»hi ta ae uh hooiualiaukaii iho la <■ KiiUele no kona iho i Hai o Hiio, a< ueie ai boi o ke Alii Mak oku ou ka uouoi aua iaia i kane oa ko !aua kftiijuiv}jjue HioaiikamaUuiu t kekahi la ae ua kahiUo iho la oi» »aia jfai» e 'hoike pu ana no hoi i «oiia kulaim aiii, a huuie kou> •ualo aiii» a kahei boi ka ahuuit> uh ke kua, ao kana ii>e h<>i uo i;on& limn, ho kona iho aku la iu in i kai o Hito >ne. Hoea an» keia i kai o Moku «la, a he la ua nui ia i iia Hina kauiana nei.

kn ua no Hiloone, i ka heie uo a Juj>a i Hanakah.i, Kipa aku oe ua hala i M«tkakal<>, Wa hfle no a n-a ale kakaii mni, B n»na an* i ka hm'k<iu o"ka lehua, tka luluo o t<a pua i kanahele.

liaeouli o keia haule ikaika o kt< ua e,»tifakofl ana na alū uia kekah ualeuui b»iau u ke Alii Mnkaoki , At? pabni ana i na paani om au k«hiko o ka nin», oia h>i ka "puhr i«eh*ine M he paani keia iloko o kn nale, ae like 110 hoi ine ka pann pepa e keia inanawa, ao ka puhe ufcheae h* i, he uiau puu kapa i "mopuupuu ia he 12, ai i-»ko oia cu«l puu e huna ai d>a huna^ m» ke ti»ele hoi i ka wah o ka iuea huoa noa, ai ka w. no hoi e i-ni Ja ai, alaiia, e ,aiele ii Aua uo Loi ka imi ana e ka poe /uii Oia kekahi o na paani ulo'ko u ki oale i ke au kahiko o keia aina, a p»r»ah«le nui hoi i na alii o k« ! <tio%, a o kekahi paani hoi i kapa i; e ua poe icatiko o kakou, oia k( iilu, a ha paaui 4110 pili »|ig hau ni.i nae hui i kekahi oiauawa, ou', a ia<i ka lima 0 ka mea «ia ipu kilu, «i ka wa e bele ai oia iloko o k «naioa uoho mai o na aliiwahine &tne na aliik*ne, ai ka wa o ka u»ea iaia kainu kilu e piu ana, 0 huo uiniu ana oin ika īpu kilu pi,hut', ai aoopaa ia hoi ike aho, ai konn mauawa e hoolei aku ai i ka ipu mln, ai ka pa ana aku o kekahi wauine piha 0 keU auaiua, alaila, ho 'hele hou ae la ka iuta ho »lei ipu *ilu a pa aku la hoii kek ihi kane, alaila, 3ka puka no Keia 0 keia «DBU ta«a i Da aku 1 k« ipi *ilu iwah«>, a na ka niea heluhelu aku 00 ia e koiio aku Ikd peua o L puka ana iwaho. I wahewtlu iki at Uka mea knkau nio»!-lo i keia unau pkani oke au 0 na Kupuna o keia auu,, ai (uea ho. e su«opopo ai krkahi inau a«<o paani 0 «a Kupuua o kakou i kela au kkhiku o k& aina. Aol« l p&Q»