Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 49, 8 May 1919 — KEOKI WIKA [ARTICLE]

KEOKI WIKA

' Moho Lunakiai Kalana no Hawaii Hikina | HILO, May 3, 1919 ! Ke hoike nei keia ia oukou owau kekahi e holo ana no ke kulana oka Lunakiai oka Apana Lunaimakaainana Ekahi, a ke nonoi aku nei, ina-aia t ko oukou nooi.ioo ;uia uu liiki ia'u ke hookauwa ao ,mc ka oiaio a 110 ka pono laula o ke Kalana, e koho. mai oukou ia'u nui ke koho balota. makamua ma ka la 17 o Mei nei. . '-'**• ■ ' ' ■ ■ :: ' ' .-. ■ j KE KUMU j Ika mohai ana aku i Ka'u mau hookauwa ana ike Kalana, aole loa wau i hookonokono ia mai e keakhi kumu e ae, koe wale no ka hookauwa ana no ke Kalana —ma kela ame keia nmhele—kāulike ame 'ka noonoo akahele. Aole loa o'u pomaikai pilikino e loaa ana; aole loa a/u mea e kuai hoolilo aku ai i ke ! Kalana; aole loa aa _ i"h?jōpāa ia'u iho ī/kēkahi papa a i ole mahele o ka poe koho balota i mea e loaa ole ai he pomaikai i k.ekahi papa a i ole mahele paha. Ina wau e kohoia ana a puka, e hooko v no wau ika hana o ka oihaj?a i kulike a'i me ke kanawai ame ka pomaikai oi ae o na mea Ina aole wau e kohoia ana a puka, e hoomau no wau i ke kokua ana i ka poe e kohoia ana a puka elike me ka'u i hoao mau ai e hana no na makahiki lehulehu i hala, me ka nana ole no ko'u po.no pilikinō iho. Aole loaWāu i hoopaa ia'u iho e kokua i kekahi mea, aole loa wau i aelike e kokua i kekahi mēa a i ole papa paha o kekahi poe e nema ana ike Kalana i wahi e loaa ai ka balota. Koe„ wale no a komo wau iloko o ka oihana me ka nianao kuokoa e hana i.ka hana elike me ka makaainana maikai, a me ka hilinai'pu mai o ka poe ko.ho, e aho wau e hana i ka'u hana elike me ka makaainana i nele i.ka oihana. KA HOOPONOPONO KALANA NEI O ka lawelawe ana ia..o na hana o ke Kalana V.a holomua loa i keia mau makāhiki iho nei, aka, eia jno kakou i okikilo loa mai ka maikai mai. Ilok6 o k?» Apana Ekahi, o waena, ua maikai, a o na welau Miope loa aole i maikai iki elike me ka mea i manao ia, oiai nae o waenakonu ua maikai iki. O ko'u manao e Ihnolilo ia kekahi haawina elala kupono no ka hoohana i mea e maikai ai na alanui mai o a o o'ka 'apana holookoa. O Hilo nei ko kakou Kapitala Kalana, aua hiki loa ia ke nana a malama ia, aka, aok' I loa e holomu'a o Hilo, koe wale iho no a hiki ke hoomohala ia aku ia pono ina na apana kua aku nei. KA HOLŌMUA O MUA AKU NEI No kekahi mau makahiki lehulehu o ka oihana kopaa ko kakou kumu waiwai, nui, a i mahelehele ia na loaa iwaena ona hui kakaikahi. Aole paha he kanaka noonoo kupono e ahewa wale ana ika poe nana i lawelawe i keia oihana kanu ko i keia wa i loaa ai ka pomaikai ame ka waiwai mai ke kopaa mai; aole hoi no ko lakou makemake mamuli o ke kanawai e hoomau i ka hana ana i loaa na puka nui iloko o ka i lakou hana, aka, i ka wa e hoao ia ai e haahana i ko lakou mana hoohuli manao no ka hoomake ana i kekahi mau oihana hana lima, a i ole, keakea ana paha i kekahi mea e hoao ana mai ka hana ana e loaa mai kekahi uku kupono no kona luhi ame kana mau (lala i hookomo ai iloko oia hana, e pono i ka makaainana makee i kona pono e kue aku ia mau hoao ana. O ka hookuonoonoo ana ia ona aina Aupuni ena makaainana niikiala he mea pono e hoohoihoi ia aku, a i mea e hoomaumau ole mai ai īia manaolana polio o ka \va i.hala, .e hooikaika kela ame keia e loaa na.alanui niaikai, a me kekahi mau kokua e ae i ku i ke kanawai. '

Ma ko'u manao e lilo aku ana keia Teritori i maka-ha a i. wahi makaikai nui ia e ka poe kaaliele honua, a o na loaa mai keia kumu mai, iloko o na makahiki kakaikahi, e lilo.ana i hoā paio no ka oihana kanu ko. 1 ka vva e hookuu ho|.t ia mai na mokuahi no ka lavc eh'.ia-ana:. e hota mai ana i o kakou nei. na poe kahele honua ioi ae mamua oka mea hiki ia_kakou ke hoolako aku ina meaai e lawa pono ai. Ano koke mai iiei no i hoikeia mai la aia he aneane 6000 poe i hoopaa ma ka biike no ka holo mai i keia iiiau Mokupuni mai Amerika mai, aole nae he rumi kaawale e lawa ai lakou. He kahoaka hikinlua keia 0 ka mea a kakou e kakali aku nei o ka hoea mai ma keia mua iho. He eha makahiki ae iiei i hala, mamuli no o ka'u mau hooikaika pauaho ole ana/ua hoonoho ia aku la he Agena no keia Mokupuni mā Honolulu no kā hana e koi aku i na malihini kaahele e hele mai i keia 'Mokupuni, a no ka hoomaikeike ana aku nnua q lakou i na mea nani o ka honua. o keia oi ae o ka Mokupuni ano nui o ke Teritori, a no ke pa'i huke ana i kekahi mau olelo pokole ame kekahi mau walii paha e pili ana me ka moolelo Hawaii o ke au kahiku. Ua kokua mai na makaainana o Hilo no keia hana no na makahiki eha i hala •ae'nei/mai ka $350 a; ka $500 o ka mahina no ka malama ana i keia mau oihana ame ka hoolako ana i na pepa kuhikuhi i pa'i ia. I keia la 'ke kokua nei lakou ma kahi o $700 oka mahina ne ka hoomau ana aku i ka hoolaha ia Hawaii nei; kona poe hoea ame na moolelo kaliiko. Mamuli o ko'u manao alakai ma keia kau mai la oka Ahaolelo, ua hooholo ia he mau olelo hooholo nonoi ana e hookaawale ia kekahi wahi i niau paka, ka .'.uiuleh.ua o Panaewa, a maloko o laila na wahi pili i ka moolelo o ka wa kahiko o keia auia; na kapa o ka Muliwai o Wailoa, ame no kapa oka Muliwai o Wailuku i piha kona mau hiohiona i na moolelo kahiko. O ka manao nui no oia ka hoopakele ana i keia mau wahi no ko kakou pono iho, a me ka hoomalamalama ana aku i na poe makaikai kuahele mamua ae o ko lakou huli ana aku ma na liaha pilikalepa. Iloko o "ka paka o Panaewa, ua manao wale ia e kukulu aku i Kauhale Hawaii, kahi ona mea haaa lima aka Hawaii e hoahu ai. He makemake nui ka poe niakaikai ī i'.a mea hanalinia a ka Hawaii, elike me ka moena, ka papale, kapa apana, a pela aku, a o ka rula maa mau i k'a mea mākaikai ina ua lako oia i ke dala, e kuai.ana oia i kekahi o keia mau waiwai me ke kumu kuai kiekie. F, kukulu ia i hale kupono ma keia wahi no ka hookipo ana ame ka hanai ana ina meaa Hawaii, oia kekahi mea makemake nui ia e na malihini kipa mai i ko kakou aekai. Aole paha keia mea ma ka manao o kekahi poe he mea ia i pili i k,e Kalana. Ke manaoio nei nae wau ua hiki loa i ke Kalaua ke kokua a hooikaika i ka hana i na paka .ame na kahua paani; hoopakele i ko lakon mau mea hoomanao o ka wa kahiko, a e hana ma naano apau e pakui aku a. hoomaemae paha i ko kakou mau wahi e ume ia ai kekahi papa o ka oihana kalepa e hoolilo ana me ka hoomaunauna wale, a pela auanei e lako ai a loaa ka nohona oluolu ana i na tausani o ko kakou mau makaainana. * E hana koke ia i kii akea no ka hoomaemae ana i ko kakou mau paka, a oiai' he nui ke dala e hoplilo ia nei i kela ame keia makahiki no ka hana ana i na hana hou ma o keia ala. Aole hoi o na hoolilo kuahewa o ka wa 1 hala me ka hele i na kuhikuhi maopopo ana. TJKU MAIKAI ME NA HORA KUPONO O ke kulana hauoli i loaa ia kakou mailoko mai o ke ofa ana, ua loaa nui mai ia iloko o ka mahele oka huina o_ ko kakou mau loaa. He mānaoio wau i ka uku ana i kela ame keia makaainaua i ka uku hanakiekie i mea e hoopau ia ai kona noho h.une ana me ka au-a ole. Oka poe e noho ana ma keknhi wahi kahi pii o ka uku hana, a o loaa ana i ka lehulehu ka uku maikai no ka lakou mau mea hana-lima, malaila i hoopunana ia ai ka hauoli ke kuonoono. Maikai ka uku loaa nui ka meaai maikai ka lole, loaa ka lapaau kupono ana, ahe lahu iola kino maikai a ikaika. Ua loaa ke kuonoono ka poe kalepa, na kanaka lawelawe oihana, iloko o kahi o ka poe e uku ia ana i ka uku hana kiekie Uku hana haahaa he au-a i kahi mana ai, nawaliwali ke ola kino, lawa kupono ole i ka aahu, ma'; ame na popilikia e ae. O na hora hana loloa aole loa ia i kupono, aole loa e hooko pono ia ana ina wa apau. Aole loa e pau pono ka hana. O ka nui o ka manawa no ko hoomaha ame ka hooikaik'a ana i ke kino he mea kupono e loaa i na kanaka apau, i loa ai ia lakou ke ola kino maikai. E mahele like ia ka lā ne ka hana, ka hooikaika kino ame ka hoomaha ana. Ile mea pono ike Kalana e hoolako a nui na pak: 1 mau wahi no ka lehulehu e ha.uoli ai ma ka hooikaiia kino ana. NA ALANUI Ua lehulehu na wahi o ke Kalana i paa ī na alanui maikai, aka, o ke kulana nawaliwali o ko kakou Aupuni Kalana, oia no.ka malama kupouo ol« īa o na alanui maikai mahope iho o ko lakou hana ana ia a paa. Ile mau tausani dala i hoolilo ia no ka hana ana. a maikai kekahi mau wahi oki o ke alauui, a i hookuu aku e nahaha mamuli mai o ka haalele wale aua a nele i ka hoolilo ana i kekahi niau dala kakaikahi no ka hoopakele ana ia lnkoiī. Ke manaoio nei wau ona alanui apau e waiho iar aku no ia malalo oka malama ana a īia kanaka hana i na manawa apau, a i ka ike ana oke kanaka e malama ana i kahi palupalu o ke alanui, ua hiki koke ia ke pahonohono mamua oka |iui loa aua a"ku o k"a poiuo i hana ia. Ke haule iius mai ka ua aole hookuu e kahe maluna o na alanui o ulaa ia mamua d ke kahe aua o ka wai iloko o aa auwaha. Ma na apana noho kakaawale ona kanaka ona hale noho ame na'hale hoahu lako liaua, e hoo lako ia me na kanaka hana alanui, a e malania mau lakqu i kekahi pauku o ke alanui malalo o ka lakou nana ana, aikawa o ka pilikia ua makauk;iu me na lako hana e liana aku ai. E hoolako pu ia i kaliua kupono no kekahi kihapai. # ; Me ka waiwai apau e hoohua ia mai ana mailoko mai o keia apana, aole loa e loaa kekahi kanaka noho wale iloko o laila. I papa kuhikuhi naauao ō na haua hou u ka lehuleliu, i paa mau ai ko' kakou mau makaainaua i ka hana e lawe ai ka hana i na manawa apau, a iqlc noi pela i keia manawa, he wahi hana uuku wale no, aia a kokoke mai ka wa koho ba!ota o ka wa iho !a ia e liaawi ai i ka hana i'kela ame keia mea koho ba!ota uo na walii pule kakaikahi wale no. '

| E IKE MAU NA MANA KOHO | ke uiauaoio nei wau ika liaawi ana 1 ka.l«hulchu i numawa kupono e konii pu.inai ai iloko ika hooj pouopono Kalana ana, E loaa niau aku k s iU Ika lehulehu e pili ana ina hoolilo ona dala gka lehuiohu. ī\ pa'i ta na olel<* e hoike ana t na hoolilo ;V wiiho aku iinua oka lehulelm ma'kekahi halawai ku- | mau. F. hann ia kekahi hatia ma na apana nlawaho aku 0 Hilo, i luki ai ke kokua tka hoohaua aua aka lluna oihana, ai ole. ahahui paha o ka poe koho hatofa j kukulu ia, mo ke !u>o})ouojmuio atu i na luuui ame |na hooiilo iloko oia man npana. | ; # | KOHO MA KE KOkO MAKAMUA !' Aole oukou e kanahia. ua maopopo 110 ia oukou. i īuea e loaa at iii'u ke kuleaua holo nia ke kau koho 0 l"w- c ' oa > 1 ?a u k,i J0 p.ikvnet,i ona poe koho ma ke kau koho ha'oia makamua ma ka la 1/ 0 Mei nei. j Aole keia i pilī no ka moho ma ka aoao mau s hookahi wale uo ha'ola' ua kau ia lakou maluna o na ba- | ldta ina aoīe he poe holo kue. A nolaila e ike mai oiikou i keia u la ia, a iua makemake oukou [ īa'u iloko o ka paio hope !oa, e kolio tnan oukou ia'u ma ke kau koho, wae moho ma ka la 17 o Mei, neu ; lna inanao oukou e haawi mai ia n ia pono e pato pu uo ka lanak'.-a tu< kekalii 0 ae iloko 0 lune, e oluohi anei hoi oukou e koiio mai w'u, a e koi pn aku i ko oukou n?.iu hoalolia e koho mai ia'u ma ke kau koho hhlōia wae moho makamua. \ ' j Ke manaolana nei wau e loaa ana ia'u ka Uauoli oka hui pu ana ! me oukou he kiuo ahe kino uv ke i kuka ana ina m«a pili Kalana. Ina ho mau manao ko bukou no ka poino oke Kalaiu a nialuna o laila wau je hana ai» iua koho īa a koho otc ia paha, ua loaa ia\i lsa lumohano anie ke p\?no e haawi aku i ka'u kokua ( ana. He hauoii nui ko u 1 ka lohe aku uiai a oukou mai j J j Kou no ke aupum maemae a holomua , ■, * . 1 KEOKI WIKA i 0 ke Koho ana IA*U 0 ko OUKOU PomjikAijl,