Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 6, 10 July 1919 — HE MOOLELO NO KA LEDE LUGIA ME VINICIA KE KAUKAU-ALII ROMA HE MOOLELO NO KA HAKOKO NA O KA PONO KRISTIANO ME KA MANA HOOMAAU O KA Emepera Nero Alana a hoolaa ia aku no ka pomaikai o ka poe heluhelu o Ka Hoku o Hawaii [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA LEDE LUGIA ME VINICIA KE KAUKAU-ALII ROMA

HE MOOLELO NO KA HAKOKO NA O KA PONO KRISTIANO ME KA MANA HOOMAAU O KA Emepera Nero

Alana a hoolaa ia aku no ka pomaikai o ka poe heluhelu o Ka Hoku o Hawaii

MOKUNA XII K A HOOMAU ANA I KA ĪMI ' AKA IA LVOĪA Ua hoi iike aku 1» o Vinicia tue kona AuHKala no ka liome o kona Apakaia, a i ko laua hoea ana 7 0 i k» hnle, ua ninau koke aku [;■ o Peieroiausa i ka Luaa o kana mao kauwa-kuapaa, ina paha ua lehe ia mai kekahi lono mai na kiai ? b»o--nobo ia <ua n» puka like ole o kp kuianakauhale 0 Rmna. Ua bo iie mai la ka Lunanui o kana aau kauwa» a me ka hoike uiai no nae ua hoouna hou ia aku kekahi poe e paui i ka euakniua o ka poe i kini i kA pi) inamua iho, a i hoi ina\ ai hoi ia poe e paioa i ku Imkoh pain» kakahiafca- Ua hoouna pu i.a hoi ka ai oa kela poe e fciai ana i keia la hoiookoa aia na ipuka lifee ole oke kulanaKauhaie I. ka i< he pu ana o laua i keia mau'olelo a kn Juoa o na k»iuwa, ua huii ae la 0 Peteroniusa akainailio i kano keik i haoauna i keia ;"oau oleio: , hooiuanao oe e kuu Vinicis, ina keia iono 1 hoike ia mai la i» kaua, aole loa kekahi o kelu poe i puKa aku mai ke kulaaakauhale nei, a he uaea ir>aopopo ioa eia no o Lugia me keia kauwa nunui ana ae pee nei mn kekaiii wahi 0 Ke kulanakauhale nei, He nea pone noj «ae ia oe e hoeuna pu i Kon poe e kiai roa ka ipuka o ke kuienakau-] hale, a e kiai pu.hoi me ka'u mau kauwa, oiai, e ike koke aku ana iakou ia Lugia mamua o ka'u mau kauwa" *'Ua kauoha akn wau ia iakou e lawe ia no ka Halepaahau h-.opaa; kauwa-kuapaa, aka, kaUi ha hou aku wau e hoihoi koke ia mai lakuu i keia manawa, a e hooko aku hoi i kau i olelo uaai nel." Ua kakae koke iho la o Vinieia i kekahi uoau i.lelo kauoha niHliaia v kekahi papa a na nalouieh i ha.ia ai, a kuni īho la i kona hnailnoa komo maluua olail*, a haawi aku ia ia Peteronius«, h houuna !< ke aku ia hoi k<»na Anakala i kekohi <> kana uuau kauwa e lawe koKe i kela leka a Vinicia i kakau ai, Matiope iho o ka hala ana aku o ke kauwa iawe leka, ua kom > loa aku !a laua iloko o ku hak o Pet-eronius.* f a noho iho i« ma ke Keena hooiuoiu o k« hale, « ia mnnaw« ua l«we rr»«. I» kekahi mau kauwa wahinw i kenahi mau Rii»ba waini» no lan;«, a wj<iho pu uji«i la no hoi i uh paepae WhWae no k<> laua ruau w«wae, a hooaiāka iho 1a laua e kauiailio no im mea pili i ka \v«hine u? opio 0 Ua akau.

"Ai4e auei īwaeiiH o r»u io&u knuwa kekahi i»ea i hoo'iwopopo i # ke ane o keU kanak.* mmui u ka nkaa, » o ke knuw» punnhek' hoi » L gmT >? *'l)« K« ,o At*meia ini* aiae Oulo, h o AiHokuH u« iu«ke oia i ke alauui, u o linlo hui p«pt>hi in -ūa « h"u i u<?hinei." miuMiiiiim )i m wau i kou 'hana ft>t« i keln h»ns omhnia o ke!a

kauwa hooni-inawaiiui o kou ohona, ma koia mau lima, aka, ke hoo-" manao pu ricī wau i kona kua ana ia'u ma kona kua. "He oiaia no k&u i kamailīo mai la, n u« man»D nO hoi wau e hookuu kookoa ana iaia, aka t ke noi nei nae wau ia oe m«i hou niai oe ia ? u nona, e kamailio ae hoi kaua uo Lugia. Eia no <> 1 Roma he moana frui akea. Aoie i pau p.'itio tku ia tnau kamailio ana a Viuieia ua kahanoaha koke uiai ia o Peteroniusa i ke kamnilio ana a k*na keiki hanauna ina ka lawe :ma aku i ka nana e kamaiiio i " Ae, be moana feai akea io no

Roma nei, a hē moana kt»i a >en nae no n» kanaki» e lawai'a ai i na momi Oāeiloko aaai i> ka lehulehu u na poe-o Eoma. Aole io no p thriT° e loaa anu o Lngia i% knua i keia !a ( a paha aoie no e loaa ana i ka 1« apopi>, a ia la aku paha a hala kekahi aiau !a, aka, ke uaanaolana nei no wau e loaa aku ana no oia ia kaua tna kekahi u keia uaan la Ua| lohe no wan i kou hoo'ili ana i na! ahewa ana aialuna o'u, anie he ala j e kapa ana oe i ria wau i komo ple aku i keia hana au, lUaila, aole ka e hoea uiai ke'a mau ulia pakalaki me oe. E oluolu oe e hopau loa i na nianaō hoehuoi mai kou mauāo aku e pili ana i kou Anakala nei. E hoomanao oe i keia mea ua wawa ia ae e haalele '.ho ana o Aluaa ine kona ohana ia Rotna nei a e hūi ana oia i ka Mokupuni o Cict*e a noho oia kekahi o kona mau aihi (na ia wahi. a ina io he oia'o kei* mea i lohe wale ia, aiaiia. e mamao ioa aku ana o Lugia mai a oe J akti, ina no i komo ofe a'ku wau he loa ka hiki ana ia oe e heie e ike ia Lugia ma k*-ia Mokup iui maoiao," "No keaha hoi oe i munao ai e hiki ole ia'u ke ukali aku mahop»; o lakou, oiai, ua hiki no ia'u e hahai asu mahope o ka lakou huakai, u e kuai aku paha i kekaiu aina pili koke i kahi oke Kenerāia kahiko e noho ai me kona ohana. K hoomanao pu oe, i na i hele mua o Aluaa me kona ohaua t«> Oieile, aiaiia, aole ioa o Lugia e koenu hoU iloko o keia pilikia nui'e hekau aei maluna oua ? keia Ja. He uiea maopopo 100 , i na e make ana ke Kamaaiii a Kaisara, «oie e neie ka ho'omau o kela kauwa kahu keiki i ka hoike ana aku ia Kaisara i ke kumu i uiake «i k«ia kaikamahine.' āna', i uiake no ia i ka anaana ia e Lugia, oiai no nae aole he oiaio oia mea e" kamailio ia ana, a manao anei oe e huoniaha ana o Kaisara i konā iaii ana ia Lugia a hiki i kona loaa ana īaia, a hookau aku i ka make 014inoino maiuua o keia kaikamahiue hewa ole o ka a&au " mea oiaio uo ia att i kamaiiia mai !a, a oia kekahi kumunui o ko'u pihoihoi no fea wahine opio i keia manawa. Ke manaolana nei no na« wau e ola ana oo kela kii miiieoili a Kaisara, a inu uo kona make eiike uie ka makemake o na akua, alaila, e imi aku no kaua i na aiaheie apau e hoopakele ia ai kela | kaikamahine o ka akau " Noho haiuau ih > la iaua no ke. kahi mau mi»u.te, a ua pi h* hoi iaua i na manao like ole i#aena iho no o laua. Ua hoomaopopo loa iho ia o PēteroniuBa, ina io e halawai «na kela kaikaiuahine a ka Moi tue i'ka mi ke, alaiia, ai>le io uo «» Nero e j hoomaha ana a hiki wale no i ka |wa e hookau ia aku ai k<; h(H>pai | maU na o Lugia, oiai, ua hoomao-|-popo loa o Pet«roiiiLga i ke ano | puni hoouian&mana waie o ka Eme-

p*»ro NeroKo Vinioi* hoi ua piha kona i»ānao i kft wahine opio, a ua hoooiaopopo lo no hoi oia i ka uui ma«>!i o k& pr>im> e hnhai nei mahope o k» wahin*» opio o k* ak*u, omi» iu.« n«» k* make io o ke!a Kamaiiiii * HmepPM, nol»' m'U k« snoh?>' la o Lugis U!s ko kua;ihvi o n* tnan»o

i hoonianaumna.o ka Euiepera m. Ke aoonn»nao pei wau q3a w _n?i mea a*u i lohe ui, he 'hoouaena fio\J s ka ka Lede Pomopuuia i biti a oia hoomana ana i paulele afcjjyi%, oia hoouoana, hou o ludaio, a he hooooana i paultīeTna uhane ino. E hnouuHuao kaua Vini<iia he Emepera hilinai lo& o [Nero i nn auo hoomanamana. h'ea la kou ke hoolaha kaua ua <tai!i,ia aku o Lugia e uhane ino, alaila, e manaoio ana 0 Kaisara nme ke a e lilo ana !a i mea hoepaū' o' sara i ka imī ia Lugia I uk, nae h >i e ruakt io a!ns ke KamaafuJ

a o ka palekana 110 ia o Lugia anel Ika }io >pni a Kaisaira e nianao aj W ho >kati nialuu;i ona He ano pahaohao no wau i keia pakele ana o Ln ; gia mai ka lima nku << kau mau kauwa v he mea maopopn loa, a<»lf wale kela kauwa ouaui u keia Alii : ' wahiL.e opio o ka nkau Waie nei i ka hwpakele ke. manao nei m> au ua kokua ia kannka kauwa nuiiui e kekah: poa, kokiia e ae, oiai, peliea auanei t loaa a na kokua ana i kela Kauwi» a/ka wahine opio i ka la hookahi, i na ao'e he Miea i hoolala aiua ia.

"K hooiii mao nae oe e kuu Anakalu, iie di<-u maa man no kt kokua «na o kekHhl kauw» k«i;ipaa i iona hon kauwH, a mea paha ua kokua n ain akii 110 ke&ahi imui kauwa kuapaa i ko Inkou hoa kauwn, a oia bn Y»#e:i i I)iki ai ka kela kauwa uunui a ka Lede Lugia e hoopakele iaia."

"E uku aua kekahi o lakou me ko iakoU koko ponoi ma kela hana an.i, i na nae m hana io ia pela. Hē fflea maa leau no nae hoi i Ue" kahi manawa ka uiu ana o na hakaka ana mawaena o na Kauwakuapaa o kekahi poe me kekuhi poe okoa aku, a mea paha us kokua malu aku la uo hoi na kauwa-kua-paa a ke Kenerala Kahiko i ka hana a keia kauwa a ke Aliiwahine o k:t akau, a 1 iilo ai lc:uut nana aua i mea ianakila ma ka hoopakele ana i kona hakuwahine. I na nae e hoonaaoeiaakui keknhi 0 keia mau kauwa nd kela manao a'u i hoiae mua at nei, ua kaiii ia aku o Lugia e na uhane ino, aole loa e hooie ana kekahi 0 kau mau kauwa i pakeie mai, ua lawe io. ia no ka wahiue ODio 0 Ka akau t kekahi 0 oa uhane iuo, a e luha 10 aku ana no īa mea uaa Roma uei, a loa aku no hoi i na pepeiao o ka Etuepera, a hui pu iho no hoi me kona &uo puai waie i na hana hoomanamaua» aiaila, o ka holopono U>k no ia o ua hana e hoppakele ia ai ka wahine opio mai k& iuaina mai o Kai&ara, oiai, aole loa 0 e aa e ptio aku i na uhaue ino. 7>

Maoouli e keia tuaa oielo a PeterouiuBa ua auo kouio mai la ke ano pihnihoi iloko o Vinicta, oiai, aule. no i kaawale loa aku o Viuicia ma ka hiiinai i keia maii ano hooeuaua. mana uiai ka ErneperH mai, a he a»ea no hoi i;t i ike i]uau ia o im kaukau alii o Rouia

"Ea, ē. kuu i ua aole he mau kauuka i kokujī pu ia Uruaa uia ka hoopakele ana ia Lugi (J , ala- t ila, owai 10 1< koua naau kokua ma, ka hoopakeie an& i ka Lede opiu?'V

Ua kamaUio ia keia oiau ohlo ej ke opu* Houia uia ke am»,: hilinai no i hoouianamanu, uiai, ua ;uio koho wale iho. la nu oia, io paljia ua kaih io ia uo o Litg a e ita uhaue ino o ka, akau, 4 »a >iwt« ia aku uialuua u ka, «a iio kuua aiu.i hihiu u»a ka akau., Aota i pau. * !

L ■ ! Ua «īai we! o Mrs. C. \\\ A. H«pai i «e eU o kan» nnpep« Huku * h»i«« i Mfi 1920, »t ke h«>o-! nmik«ii nui wi i kn Hoku o Huwaii' no k«i» twvA law<i? k-«»iko o ka! IL'ku o o*v»i !iov. \&\

njaksuu>krt e uks!i «Wt au» ir-ih*>i>« o kt>ia o Uilo wi