Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 14, 4 September 1919 — HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI

(He Mooleio Kahiko o Kawaii Nui ) —Kuauh; — —- KA HOLO ANA O MAKOLEA E HOAO ME KAIKIPAANANKA

Ika iohe hou ana no o »ia Ali 1 Koapehu nei i keia mau oieio hoouluiu a Kepakailula. ua pehu hon ae ia konn huhu e like no hoi me kyna inoa "Kuapehu" a ua liuliu koke ae la no oia i ka hou ana 1

kana rhe elua, Ua hoouluulu tnai la oia i kona makaukau hon ihe a pau puno, alaila,' kulana mai ia kona kino i hope a hou aKu la me ka ikaika ia Kepakailiula. I hakalia no a lele uku ka ihe mai ka lima aku o

Kuapehu, o ka manaw» no ia o Kepakailiuia i ku aoao ae &i, a hopu io maila no i kela ihe a ke Ali' Kuapehu, ai ka paa aaa no i kona i.ma he uina ana ka mea i iohe ia aku a paa mai aaa o Kepakaiiiula i na apuua elu* o ka ihe iloko o koua 1 mau liuia, a ta uianawa hookahi no i kamailio hou mai ai oia i keia ; uiau oleio hoonaukiuki no i kona |ho« hakaka. # pololei waie no ht»i ka'u i kaoaailio aku nei ia oe e Kuapeho, eia na apana o ko ihe laan kukui iioko o kuu mau iiu)B, a he hooiaio loa aua i ka_'u imu olelo. E hoouuanao e ka hou lealea o keia la aole he waiwai o ke ku ana imua o ka hua mokomoko me *e ane* īhe o keia ano, i na he makeuiake no

iaoakila e lawe hui paha i ka laau ih« i bana ia uuai loku mai o ke k«uwila, aoJe boi o ba laau pa\u--I>hlu h<jf>aia3tnaa a kbJtailio ma ke kahua p<>ani wale no," Ua lilo io no kei i mau olelo a ka

I kakou Koa w.iwo ole 1 uie* paila losi |aku i ka huou o ke alii j£uapehu, a ia inanawa hookahi no uae ua ano kouio tuai la ke ano puauuanu iioko u ko.ua koko no | &eia mau haua a keia.kanaka opio |ikaika uui wale, a mai oi ba uo ho[ | paha ka pono no ua Kuapehu j uei i ua la hoi i noī ia inai ia Kep l .- j kailiula e hoopau k,i hakaka ana 0 aka, 'mauiuU paha o ki.na j muuao hilahila i kana a>au ol?!o I kaeua luua ai ole hiUhila palia ke ilioi *ku i kooa waJii, u noke ia mai

i kii heueheue ia e ku(«a mau hoa, lalii, uolhiU, ua lal&u hou .'*ku la oi :i k« kulu o kaua aiau )lw, a hoo- : uwkaukau iiou iho la iiūn >to ka pohu hou mhi ia a k'»o& oleio pu int>i uo i keitt ai«u oi^lo.

m Mo4 paha he ihe uo kela i »»o |haiiuua,ai hiki ai h/i ia oe k« uhai i kel» ihe tu-- k« uiaalahi, *i ■k«ia pahuua ihe hiu i>oi a'u, al iila, . kapalulu ka ihe k*» kua, <v lu>i uhaiw kino aku 1 kou wahiiheU «uai ai e kei;v ka«uika or>io ka<sha tfale i kona ikaika." "AnheK ui«t <>e o ke Alii kulan« : powa "> Kouh nei, o fceo ihe au e _paa tuai la i k » Vt iui, h' ihe l .au umu k«n» t a he ihe lio;>4u&ftt))«a , hou ihe oa ka poe a*o «o« i ka ino

ib«, ao ka'u auo \he no k<w& i h % o «nu* »* «i « kuu tnBKU«ILAue *i Ka Uim «u*a o k& \QakaukAO i:ū' >© ** |w« \\o U o k» lawelawe m\a > kena »no ihe. Ma kou U>\t> :■ nwi i : 'k«n« a»>o ih«» i k« k»huA m»*kor&i»k(\ ua lu>ikc m&i o< i

pau ke a'o ana a ke kuain ia oe. E limke e aku no wau i ka'u o hana ai no kena e paa .mai la . I ko .w8 e hou mai ai i kena -ihe ia'u e h\)pu ia ana e a*u keua ihe, a n 0 ke uue oolea iki o keua aoo laau i ko ka lapu kukui, e uhui ana wau i keua ihe au me ke keehi aua o. kekahi wawae o*u. Oia hoi palia hou ia ko ihe hnu a'o o kt poe a'o hou-"

I ka lohe : ana u ke Alii Kuapej)u i, keia uaau olelo ho:)uaukiuki a kona

hoa paiu, ua lilo i_o uo i mea hoowēla maoli i «ona uaauuo, a tne ke kāli hnu ole iho i manaWB hou, ua hou, mai la oia ia Kepakailiula i kek Ihe aua. Me ka eleu no hoi o Kēpāk'āiīīula i liōpu To akn ai i ua

ikoiiii lima, alaila, uhai ia ae la.ua [.laan ihē aei e like no tne ka olelo a [Kepakailiula i kamaililo uoua aku ai. I ka ike aua mai o ka yoe uiahope o ua Aiii Kuapehu nei i ka hopko bou ia do u ka olelo a ke kanakaopio ui, ua ko'Jao loa aku la ke anu i1,.k0 o lakou, a ua kul.ti loa ia aku la ko iakou manao hakaka mai i keia uialihiui, aiia, o ke Alii Kuapehu nae ua hoohehei.-a ia oin e s« manao ulaio o ka huhu kupouli, aao kanaka ole ae i kona tnau ia e kona hoa paio, ua laiau hou aku la no oia i kekahi laau ihe hou e paa ia ana e kona kahu malama ihe, a hookuene hou iho la no ka haktika ; no me kona hoa paio nana e hoopuhili nei i kona akamai hakaka ihe.

I ka ike aua aku no hoi o Kepakailiula Lkeii kulana hoi,mau mai i> Koua hoa h&Uaka i ka paio ma.i, [uahooholo Iho la no oia i -koua manao e hookuu aku oo i keia iioa. hakaka on,i e hou mai i kana mau ihe a pau loa, a ia ms\nawa oia e| hookan ateu ai i k=v hoopiu maluMi». ona. Ua kuene pono how iho la ua alii Kuapehu aei i Kona .kulaiu, alaīla, nana mai la ofa i ke kulana ku aku o Kona hoa paio, a(. kqna mauawn n > ia i hooholo iho ai e hou i kana ihe j ka piko ponoi o Kepakailiuia.

I ka lele ana mai o kela ihe i »ka piko o Kepakailiula, ua hoike aku la no o Kepakailiula i kona auma lele, tna ka |ple ana ae iluna a h«!a ae la ka ihe inalalo o kona mau wawae, ai kona hoi ana iho u k'u hou \ ka honua, ffa "kauiHilio hoonaukiuki hou aku !ā o KepeikailiUo i keia mau oielo i kona hoa paio.

"Bh i ko'u iiiAnawa i a'o ai i ka oihana hakaka. hi a'o in niai no h-.o ia*u e kuu makua Kiihele, ua a'o pu eoai no oia is'u ika lele iluna, ai ka lele aoao, ni M lele pahua j hope, ai kn lele kunihi, a nu ia ■ano no wau i hoike akn la ia'oe.'ln"manu lele ko hoapaio" no ka nkh iuin o Kaununmoa, a he tt»akehev\a wnle ko a'o ana i ka huv !aau ihe, oiai, aole i piha t>*>no kou kelana e paio mai ai i ka inea \ ;\'o ia a aiMo i ka mak» o ka niuhl maka aa o k a moana, aka, e hookuu h\m hku atia no w*u ia oe e hou hou no ia'u i ka ihe, aia no ko*u kan aku 1 ka pai o.ka make nmiuna oo a pao kau ma» laau iht a mske oe i ka ] :n»ka r kuu >he, alaila, e oki iu mu» | k.u p t» k.ihi i kau 1 ko piha' oleio K>>i i, ai mea a'o atcu 1 kou iiiau hoa a!ii o keia >»inx, He hew » wale no k*» inkon hoao ana noai e hakaka i kt» keiki ma»'«u o ka u*a ulnwtiuweh? o'kuu ain» iu lehua o Hi?o Hanakah'! 1 hakaHa n<» a pau i* mau a KepnkaiMola ua lalau hv»unku la «=•» m Alii Ku<»pehu »\ei 1 kekahi iho hoii ma ka lima o kana kniiw» t;vw<ihe h hoao hou mai ta no e h u i ka uiuauma o Kepaiuihul*, a <»a ms n«o la ua «Hi Kuapehu n»?1, i uh is o ? leie hov> Hut a Mlaiia> « lo'»a «na oia i ka ihe a oa »ln ,iei i kahi i k<>u& p*fco.

1 k;* ai\» msii ks iho i ;k< \wawnv\ o \>s \ho la o iuOo, » walo fkv \* ua ihp a* o "kf >> Kvp*ki"tiv\ta. * w*

wale aku ia ia paLiuua ih« a ua alii Kuapehu nei me"EāTwāTwaī oIēT A ;ha]a ia ihe a ua ulii Kuapehu uei, elaila, lalau aku )a uo oia 1 na ihe elua i kue. e pa<» ia kana, iuea lawe ihe,. a ua lawe oiai la oīq. i kela uiau ihe a paa ma koua liuia, jiai, ua iuana-> iho la uia e pauu, uiua i .kekabi ihe, ai ka haia aua aku oia ihe, alail», pahu hou aku yia i kalua uka ihe, a hiki ole hoi }a Kepakailiula ke ola ae ooai ba ike elua. Ua kuhihowa uae ka mauao o ua alii Kuapehu nei oia ia uiea, oiai, aoie paha oia i hoomaopopo he wai auau ka aiaka ihe uo ,k,e keiki o ka uka iuiu o Kaunu

laoioa,. Ua_ hoouaaupopo aku ia no . hoi o Kepakailiula i-te-kuiana paho I ī tie a ke alii Kuapehu, a ua halii iho la na tuiaoaS;a inaluna o ua keiki kanaka ui.neio Hilo Hiiaakahi. I ka pahu aiiH mai o ua alii hoa paio jQ«i o Kepakailiula i kt»n'i ihe tnua, | ua paie.liuaa ia aku la ua ih B uei a palahia wale aku la nq, i kabi e, a.e, ku aua no o Kepakailiula i kona kulana uiua, ai ka lele ana oiai. o ka maka ihe elua ua'makaukau no o Kepukailiula e lalau aku ia ihe a paai kona iiiua, alaila. o wiliwiii ae ia uia i ua ihe nei e ftaa ana a ke alii Kuapehe iua koua lit»a ane ka he-opuka ana aku i keia olelo imua o ua alii nei o Kona. "Ea, i nui ke akaoiai e alo ai j ko inaka ihe ponei no, ae hai e aku no aae wau : a oe eke aiiiuhanui o Kona nei, o ko wahi au i maoao nui ka ai • hou ia'u uia k.uu piko,, e hoihoi uku aua no wau i keia ihe i tb piko, ; oiai, o kahi no ia ana i makemake loa ai. I oui ke akaiuai alo e ; kuu hoa makooaoko,. ai eiea ole no kau alo ana, ulaiu», e oni ana ioe ilalo uku Iwnua 'iae Vie> \i\oe lepo ula."' I hekalia 110 a pau kela a.Bu olelo a ua eueu nei o KauuuamoA, o koua

j munawa oo ia 'i hoouiniu ae ai i ua. ; īhe nei a ke alii o Kooa, a aae be haila oiakani ala ka uiniu iloko o ka lima akau o ke kae&ea o Hilo Hdna&ahi. I «a wa a na uiea apau e naoa aua i keia ihe oiniu uiakani i ka lima o Kepakailiula, ua auo meo'i o Kua. pehu i k<ma kulaua ato, ae like iue ka anapi' ana o ka U'la i ka maiiiwa pokole, ua o : li aku la ka ihe mai ka o Kt.p;ikailiula, a he le* ■ uwe aua o ua ulii uei o Kona f ao ka iue« i ho >" m?.opopo la aku ia aianawa, e oa 1 \o ai.a no ua al>: Kuapehu ot'i i ka lepo me he koe ala e pakawili sus*. . Nt» k!a uiauawa wale uo nae ia uni paliaawUi ana, alaila, w*iho iho la oia i ke kai o ko haku, oiai, a haalele koke tuai la no i- koa-waa ia koa-katiaka. I ka ike ao-* o ua ulii īuiilalo uiai o ua alii Kua(>vhu lu i, ho< uiaka aku la l&kou e hulo uie ka haalele iho i k& paali ktva uui «uahupe, ae hoao »ua h u 9 uui i ko likou oU. 1 ka ike aua uo h<u o ua wahl koa tualalo o Kepaktiliula i ke auliee ,o kela pau kaokau alii, ua Uoouuak® kokb aku la no e alualu tuahop«o kekuhi u >«e o lakou, ae luiuai ana ty>i i ka laua maka ilie i ke kua o ka : poe h »lo aohee, a uiai uui »uake o kel \ p>e kaukauali', } ua i kahea ole afeu o KepakawuU\*'a uiau wahi koa uei « aoie <j> pouo e pepehi w»le aiu \ kela 4M«?hewa ole, oiai, aoU no lako;! ka U*wa u iuKM.«na iuu>a ke kaUua knUH, *ka, ua «oake a«? uo , »i-ū ke kvjiuu o hewa, a he m%a amikai ole ka ho *pouio w-ile a*iu «»u i ke ola ■» ka poe hew* o!e t ka <i» ke niia n<> h»u o Ku>«pehtt u* oki ta 1» <eona pn> * Kuhele» e like «o ho» u* ka oielo u KepnkwauU ; lki*nisi*!io ai. j i

11. . . '.\ v 1 uv\« o»V ■> k< H' uei | v in]\ »jk<n* J> no ; . v *Nu- u.e K(.4> \tvīi\v.S*!e Vu ī>a.