Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 25, 20 November 1919 — HE MOOLELO NO KA LEDE LUGIA ME VINICIA KA KAUKAU-ALII ROMA HE MOOLELO NO KA HAKOKO ANA O KA PONO KRISTIANO ME KA MANA HOOMAAU O KA Emepera Nero Alana a hoolaa ia aku no ka pomaikai o ka poe heluhelu o Ka Hoku o Hawaii [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA LEDE LUGIA ME VINICIA KA KAUKAU-ALII ROMA

HE MOOLELO NO KA HAKOKO ANA O KA PONO KRISTIANO ME KA MANA HOOMAAU O KA Emepera Nero Alana a hoolaa ia aku no ka pomaikai o ka poe heluhelu o Ka Hoku o Hawaii

MOKUNA XVI. KALACUSA KE KHISTIANQ

"Heaha iho Ja ka piH d ! a tnea ia'u e Cilo, a heaha hōi ko'n eolean a i ko olOa moolele? 0 ka'n e makemake nei e lohe mai kou waha mai, ōia no «a mea au i ike ai fiaa kelā halawai ana o oukoo toa kela wahi halawai o tia Kristiano. He»ha la kan mea ī ike ai noaia wahi? B olnola oe e paoe mai \f mao mea ia'u, ■oiai, o ka'a ia i hoolimalima ai ia oe, oia ka ieoi aku i na uiehen e hiki ai e ike ia, aia la ihea o Ltigia e noho neī i keia manawa."

Ua kaeiallio ia «ku keia mao olelo i kii 10l* 1 Helene me ka leo ano kttoo, a# hoi t aria hoi o Vinicia i kou» h/ae 1 arek«itjl »ioea pili 1 ka £$te Logia o ka akan.

"AolPio oo paba ! pili fcei& mea ia oe, aka, nae oa pfII keia i kn'n ola e hoopoinā la ana e keia kanaka a'a i hoao «1 e kokaa iaīa- Aole wan i makemake e nalowale pu noe ko'o kino ka naanao a na aknai waiho mai ai iloko o'u a ina no ka ninau mawaena o kuu ola tne ka makana nui au i makemake ai v e haawi noka loaa o kahi lono no ka wahine opio i nalowale aku alaih koho ana no wau ma ka hooE»kele ia o ko'n ola kino, oiai, heaha auanei hoi ka waiwai eia ooakana ia'u ke poioo kuu ola mamuli o ka huhu naaupo o kela kanaka i hoohehena ia kona manao maikai ake ake nui nei waa'e hoomau aku i kou ola aoa a hiki wale hoi i ka «ianawa e hoopiha pono ia ai ka makemake ona akua ma o'u nei."

I ka pau ana no o kela mau olelo mai ka waha mai o Cilo ua eee aku la o Vinicia a kokoke loa kahi oke KiloOilo e ku mai ana, «laila, leamailio-aku la me ka īeo kuoō i keia m&u olelo.

"Nawai e hoike aku i ka lehulehu i make oe i kuu maii lima roansua o kon m*ke ana ia Ga!a. knf»? E hoomanao oe e ka ilio me. eau, he mea maalahi loa i keia mau iima ke umi ana ae i ke ola īloko ou, a waiho wale aku i koo kino iloko o kuu mau kihipai pua, ai mea ai ia mai e n» iiie aea wale o

Roma nei."

I ka loh» ana a Cilo i keia maa oielo weliweli mai ka waba aku o ke kanaka opio Konoa uh hoopiha loa ia oia i ka makau weliweli, oiai. «he mea i makau nui loa e kekah poe o Roma ka ai i* o ke kino e ka ilio a iuamuli o kela olelo a Vinicia 3 ua Kilo Helene nei, na &no haa* luii aeU kona kino a kahe uoai l a kona mau waimaka, ae hoikē ana hoi 1 ano hohe waie, a nie ka leo ano pihōihoi piha t»aka\l ua kamailio aku la oia mo ka awiwi loa, °E kuu Hakw Viulcia» e hooiniio •ku no wau i ka io» hoomauawauui i ka ī<©de ouio, a ke manaoUna I*o wau e ioaa Am no aia m* kt'o looi »na." Kuho hamnu iho U iann uo kekahi manawM ae'nana mai 'ah-* ke Kik l kt Kaukau AHI R ib« na

maka pihoihoi, oiai, ua manao iho 1» oi« 6 hooko io aku keia kanaka opio hehena i ka.na.oaaa olelo no ke j omi ana saia, » haawi aku i kona kino nana illo e ai mai I ka ike aaa unai o ua Kilo Helene nei i k« ano akakuii iki ana aoai n ke ano hiena o n& helehelena o ke kanaka opio Rotua uj* kaiuailio hou nrt*ii 1a oia i keia mau olelo me ke ano ljooīkaika ai manao ia akū ai oia ao!e loa oift e haawi pio anft i ka mea

ana e imi ana

"Mea paha e maalo io ana rio ka make iiia ko'n alahelē, aka, e nana aku ana no waa i ka make e like rae ka Loea Socareti. E hai maopopo aku wau ia oe e kuu Haku maikai aoleloa o ko'u manao e hoopau i ka imi hoomanawai ana i ka Leda opio, aka, ua makemake loa wau elioike aku ia oe i ka nui o na, akeakea ma ke ;lahele a'u e imi ; āku nei. Ke hoomanao nei nowau| oa at>; kanalua no oe i kinohi a ia ] he kanaka e ola ana nona ka inoai o Kuriciusa, aba, mahope iho o kual ka«milio ana ftko ia oe noiia ua hoea mai la na *nea oiaio, ae hiki ole ai e oilinai ole ia mai na olelo o ke keiki a kua makuakane i» oe, a ke ole no hoi wau e koho- • hewa ua kooio no iloko ou ke ano hoohuoi, he moolelo haku wale ka'u i kauaailio aku nei ia oe no Kalaeuaa. I na he moolelo haku Wdle ia alaila, aole i kana unai ka paiekaiiH o kt'u huakai iini i ka mea i nalowale iw&ena o n& Hohhanau Kristiana. He mea maalnhi loa no'u ka haku wale aaft i kekahi moolelo o ka pilikia, aka, heaha o ua nei hoi ka waiwai ma ko'u aoao e hana ai ia mau hana. He makewan e loa mai oe ī ka pifikia o fea'a h*aali«i imi i ka Le<le opio nalowale, ai hoea ma hoi ia akeakea ma k>>'u akhele, ir>aka hoea ana mai o keia kauaka a'u i manao ai ua make la hoi. I na e mau ke akeakea ana o keia Kalaeuaa i ko'u alaheie a ha-

lawai au me ka poino mai Kona lima mai aiaila nawai e imi hou aku ka wahine opio? He oaea kupono paha ia oe e kuu H&ku maiitai e noonoo kaulike. no ia mea,"

Hoomaha iki iho ia ua Kilo Helene nei np kekihi manawa, a hoomaka ae la e holoi i kona aiau waimaka i hookahe ia mamuli e kona makaa maoli i ka make i ka lima o ka Haku opio Roma. No ka 1 mauawa wale no aae ia ooho hamau ana mawaena o i&ua, a no ka pano Koke ole mai o ka Haku Roma i kekahi mau olelo iaia, ua kaaiaiiio hou aku la ua Kilo Helene nei i keia mau olelo ia Vinicia.

"E hoomanao loa oe e kou Haku Vinicia, oiai e ola ana keia KalacufBj e lilo ana oia i mea akeakea noai j ke alahele no ka loaa o ka wahine Opio ia'u. Ke hopohopo e nei ne wau e halawui koke aku ana no paha wau me ia, a oiai oia e hoopiha ia aua e kela manao hehena» u#v huikau pu wau nae na powa ma ka hoopoino ana i kaua wahin» me kana mau keiki, alaila, aojie e oele kona hookau mai i ka hoopai o ka uiake maluua o'u, a make hoi wau iloko o kona mau liuia, aiaila, na, wai e hoonaau aku ka h6Tia ma imi »na no ka wahine opio nalo wale. He mea ne keia mau e kuu

Haku oiaiKai e noonoo mai ai,"

"Heaha ke auo o kau mau »»ielo 4 ke Kiio wahahe« e k«nuailio manei? Heaha ia ke kaona o k&u wau uieloaiio hooiei uiua? Heaha la kau i uiakemake ai ia'u e hana aku uo keia uae» au e luakau houua uei? U oluoiu o* « kauiailio niaopopo Ipa I mai. f; j I '*Ua ao mai o Aritola ikoke ao nei, he euaa pono no e mohai ia ke ola o kekahi no mea i īpm* nui ia, a olelo mai no hoi klkahi Moi kaulaua o ke au i hit», he mea hoōkihi waie na !a ekmakuie, « he haua kupv>no loa ka kaalele aaa Iho ika ula honu* :iiao)ua oka hoea IW aua aku i na la hlki ok ke hoo* Imaopopo i ka wi!wfti ō le of*

Ua lnihi maoii no na 1» o ke o!a ana i keia Eieinakule Kalacasa, a ,ua lilo no hoi keia ola ana i mea wuiwa i ole i'ai'», at> kona hilawai koke na me k* m«k<», he mea koknn nnj loa ia iaia, oiai, o ka m&ke wahi a $eoecti, he noho pio wale n>> ia o ka nhane o ke kino nawaliwali, ai ka halawni ana me ka make, ua H?rra lanakila i;i aka la k'a ūhane e hoi e hafawai pu me n»\ akua o ke ola."

"Auhea mai oe e CiIo» he hiki no isi" oe ke kamailio i kau mau olelo hooakam»i wale i kuu Anakala, Peteroiuf*a., aka, aol6 e hlki ia oe ke ; hoao wale e kamailio uhiuhi wale mai ia*u me kela mau olelo waiwai o!e i kūu manao E kamailio mai me na olelo maopopo loa i ka marr.o 1 o kau baau olelo i kamailio mai neii ( Ua makemake wau me na o.lelo akaka loa e kamailiō ai kaua no keia mpa, a mai manfftfiki oe he mea ano hooakamai W6īe*keia i kuu manao, oiaī, pa lilo ka ninau pili l keia wahine opio nalowale i mea nui loa i kun ola ana, amai hoao iki oe e hoouhiuhi wale mai i na olelo hooak»tuai waiwai ole."

"t na o ka naauao i kou manao he hupo ia «laila, noe koku& ana mai ona akua ia'u nkila, ke manao nei wau e lilo mau i liupo raa keia mua aku ae waiho ae wau i na olelo i makemake ia e na akua r ka naauao ae kamailio aku no ma k» maopopo loa ia oe e kuu Haku malkai. 0 ka'u e makemake loa nei e hooko ia oia no ka liookaawale loa ana aku ia Kftlacusa mai ke alahele o ko'u imi aoa i ka wahine opio- ,>

"I na hoi ha pela kou manao e e Kilo Hapo, alaila, e hoolimalipjfi no hoi oe i * powa malu ia kona ola a u.a makauknu wa.u e uku aku i ka uku o na powa au. e hoolimalima aku ai. Nau no nae hoi ia hana e hana aku ao ka'u wale no ka uku aku i ka lilo eia hauA pepehi kanika.' ,

"E kuu Haku maikai. e litc ana oe i mea hoopilikia ia e keia poe powa e 'iawe ana lakou i kou eiala, alaila, hoolilo i kela hana a lakou i hana ai ai uku ia si me kau daia i mea huna hoopilikia mai ia oe mahope. Ile nui io no ka poe o Roma nei e ola aua mamuh oia mau haua karaima a he hana wale uo ia lakou ka Looko aua aeu i kekahi haua karaima i kumu e loaa in ke gu!a ia lakou aka,. e huli hou mai aua no nae ia haaa a hoopilikia loa i ka, mea nana i hoolako aka i ke gula.

Mamuh oia auo a T u i kamaaiua aiUo«o o Roma uei, uoiaila, aoie au i maaao e kaua pu ia oe iloko oia uiau haua ae liio ai hoi kou ola aua aku o.keia mau aku i mea kuhikuhi ia e ka lioaa o' ka boowaba-, waha ia. He»ha au iiei ka piiikia, uo'u oiai he mea ole. au ma keia kulauakauhale hewa uui K , hoomanao kaua e hooko ia keia mau | mea elua & kaua e lioohaua uei, 0 jka mua oia uo ka loaa oka mea a kaua r e imi nei, au ka lua uo ho.i ka mea pili ia'u oiu uo ka makfiua au i hoopaa mua mai ai ia'u ke io ka opio."

"Heaha ka nui o ke «lala a.u i ui«kymake *i no Kek hana? E yluolu oe $ paue poioiei iu»i i ka'u maau ia oe a he oiakehewu wale uo kou poepee wale uua me na o|hlo auo huaahuua kohu ale. E hpikt mai we ka maopppo l«>a a uiai t pau uianawa oe tua ke ,iiio kukalu'iuhe wale aua.' 1 i pau s

Ua hookaa tnai tiei o J. T, Pi?Uni 6 Honokaai no kana n\\ij>epa HokiVa hoea iki mahina o D«keroftbs, l&b) * p«U no hoi o \Y, K, KaUiwaa o Kaaohon, ai ukah; pn ik mai no hoi e jS. K Haluaiio. a m» Mn Ohrittiik* Hobe« oia ihookāhi no Ke haawi akn n*Vms- - i k& niahaio nui i keia Kiau mnksm«ka 'maikal o ko o Haw»ii. M ! 1