Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 27, 4 December 1919 — HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI

(He Moolelo Kahiko o Hawaii Nui ) ' , Kuauli)

K A HOLO ANA O MAKOLKA K HOAO ME KAIKIPAANANEA I. kekahi la ae ua ooalie maikai ka aina nae ka moana, a ua ike ia aftu ia„'o Maui uue fea eoaopopo lo* flūtAi kahi ako a Kepakaitinja ma nobo ana, ai ka ike aoa o Kepaka-1 i ia m mai o ke kuahiwi kaulana o H?»ieafeala, ua aiu ūoai la «ce aloha iloko o Kepakailiola no ka wahine ana i haia aKu i Maui, b ia manawa oja i hooiala ai i kana e hana ai ke übi mai na hora o ke ahiahi. I ks ia aoa aku no hoi i kela la ka huea mai o keia Alii ui uuai Kona aa,ii, a o?e ka h<tli pu ia ana mai o 0«. pou o na &lii ona Kona, na lilo ih - ia ia i inea hele ia tnai e makai„kait aole oae ia i lilo i mea nui i ko K«pakaiiiaia, inaaao, oiai, ua hele auwana waie ako ia k<>ua mauao i Ka Mokupuni kaulaua o Kan.amalaIW/ū, «* kali ka uhi mai oka pouli enalnna ota aina. I ka auinala o keia la ana e uoho ana i Kohaia, ua kamailio aku ia oia i ke Alii Kukuipaha no ka maikai o ka naiu e hai mai ana i kuoiupali, a qa enakemake oia e hele 1 ka pakaka-waa. Ua hoike aku la no ke Aiii Kukuipahu i kona waa wiHwiii, a he waa pakaka-waH uo hoi nona, a ina i makeeoake ke alii op»u, aiaila, e makaukau an» kiia waa i ka manawa pokf ,e.

Oka mea kupaiuana nae i keia Alii Kepakailiula, ua olelo aku ia oia i ke Alii Kakuipalm o Koliala, a ia <1 na uapoo ka la, a ano mi)' lehuleha hei e ike oie la ai ka ili n Kaoaka* aiaiia, o kona ooiauawa ia i oaaoaoai e hele i ka pakuka-waa. Ua iilo keia mau <»leio a Kepakaiiiuia i mea ouae uui ie, oiai, aole ioa lakou i ike he wa heie ia kapo i ka pakaka-waa, ai keia alii opio hoi 0 llawHii Hikina, eia ka oka manaw» ibo ia ia e pakaka-waa, a'.

I kii pau ena no o ka paina ahifthi, oa hootuskaukatt koke iho la no o Kepakailiulu iaia iho, a me ka hoomaopopo ole ia aku e kekahi o na kaukau alii i heie pa a)e ia j kahi pae o na waa, ua hookau iuatu uo oia i kona oiaa Uko kaua iluna o kela waa wiliwili a ke Aiii Kukuipahu i haawi mai ai iaia, aole hoi o kona iuau pono kaua wale kauu 1 houkau. iluna o kela wau wiliwili, uka, o koua ipu waiho kapa, a aia uoko o ipu kona tnau malo alii a tw<», kona aahu «huula n»n', # tne keknhi «»nu kahiko e ae no h i o na ulii u ke au kahiko o keia aiua.

»uai oukou e na aUi • aina, e noho oukou i uka uei o ka aiua, n e knii hai onk >u i kuu

pae mai i Kn na!u, a iua no aole: wūu e piu: i ka asiu, aUila, i ka nī«-' uUu 110 o ka uioaua kui akea, oias, he nana 48 ho >paeoie vraa n Tu i hana a h«le a paulehia ia haea, a 0 k& uiea maa timu ;vat 1 k& pae i»aa L k* alp o ka moam. a ia no ia i kahi a ka hle e pa ia ana 0 ka nvKa;n # oiai he mea paak.ki loa ka p&o ;uaij i ka ale, ioa he aui ka ale i ki a 0- ! ■«««, a «nh» hoi s k;i ain& nei.* i A«Uf 1 k<uio Uoko o keU mau alii Uikali « na K"p.aAili. la ne' ka \ h. ohuoi no ano 0 ke!a

mau olelo, a mahope iho uae o ka nalowale ana o no lakou a noono ae i ke ano oia mau olelo, o£ai, e pa aua ta makaa mai ka aina aku ia ahiahi. Pauee aku la o Kepakailiuia i kela waa wiUwili oua i ke kai, a kau aku la oia uie ka paa pu ana i

kaoa hw6, a i ki inamao aaa oo o kana hue waa, ua oalo koke aku la oia ilokp o ka pouli, oiai, he po pouli maoli 110 kt?la a Kepakailiulu \ heleai ika pakaka-waa. Kali aku «la na Alii opio o Kohala i hooooho ia t> ke Alii Kukuipahu i poe hel? pu me Kepakailiola o ko Kepakailiula pae mai, aole nae he tvahi a pae iki iu»i, a maeouli oia pae ole ooai ua kooao iho la ke ano hopo* hopo iioko o lakou no ke oia o ke Alii ui o Hawaii Hikina, alaila, I holo aku la kekahi o lakou e hoike i ke Aiii Kukuipahu ame n* Makuakane o Kepakaiiiula, a i ka lohe ana o Kiihele m« Kiinohn uo keia naluwale honua ana o ka laua hanai alii, ua olelo asu la.o, Kiihele i ko laua kamaaina hookipa.

"Aole i halawai ka laua hanai me kek»hi pilikia, aka„ ua iini aku ls kela i ka wahine i Maui, a i ke kaikamahine alii wahine ui hoi u olua me Keolooahihi. Ua 01 ka uianao i ka wahine mamua o ka noonoo i koaa mau wahi hulumakua i iohi iaia, a ua hiki iho la no nae, oiai, ua pau ae la no kona hemahema ia ooaua, a i hanai makuahine ole ia hoi e maua, a mea pahe o haīawai aku no hoi makou uua kaia mna iho."

I Ia Kiihele e ana \ ke Alīi Kuknipahu i keia 'mau olelo, n.a- ka waimaKa oo hoi e hele uiai ka.owka tnai o K'unoho, oiai, j.ia pili wale ia nn e ia me kana iunai mai ka wa noai iluna ke alo a hiki wale 'uo i ka wa i xolo ai, a kn a hele a lilo i mea makaukau ma nu mea kaua, a liīo hoi i kanaka koa maoli i ke kaua, eia ka na ka waBine hoi e hookaawale i ko lakou pili ana. Aole nO nae ona ahewa i kaha hanai alii oo keia haalele ana ia laua, a o kana ahewa w&le no iaia, o ka hele ma ke ano malu, oiai, i na no hoi pah>« e &atnaiHo mai no kona makeujake i ka holo i Maui, ala'la, i na no hoi ua holo like no hoi lakou, a lilo no hoi laua i mea kokua uiau iaia.

. I keia aoanawa no hoi o Ki-hele 1 hoike aku ai ia Kukuipahu i ke kulana o ka laua Hanai alii, aole in Le uaea okoa, aka, o ke Keiki no ia a .ke Alii aimoku nui» oia hoi o Makaoku, a o ke Alii koko kiekie loa e ■oho hoomaiu ana oaalun» © H.v waii Nui Kuauli, aoa uoi pu aku la no nae o Kiihele ia Kukuipahu, aoi® hoi e hooiaha wale aku ia jaea, oiai. aote no o Kepakailiula i Ike he keiki oia na Makaoku» a o ko laua kaUuahine ponoi no boi kona uiakuahine uana oia i hanau oaai. Noho iho la nc hoi o Kiiheie ma i' kekahi oie ke Alii Kukuipaho, a no ka nui loa no o ko 'laua aioha i k* laua hanai alit, noi akula no laua kauiaaina tnaikai, e hooknu mai ia laua, a e inii ana oo Uua wahope o ka o ka laiia Ilanai Alh, a ua lilo no hoi ia i mea «b»olu i ka manao o ke Alii Kukuipahn. a un ia i!io la ko iaua nn waa kaulua s ka ai 'kupono e lawa ai ka holu tuo«na Oiai, wahi a k<? Alii Kukuipahu ia laua. M A<k>e olua i houaaopopo akn i ke ar>o o tela aiua a u!ua e holo akn iMpi» a a">J# o ko olua hele aku tu> <»e ka mak*u&au lako' ai mai k > kakon Mokupuni aku. , '| Ua lilo no ht»i ia mau olelo raaikai! ake Alii Kukuipahu i tnea uiaikai| i ka manaoo na tuakuakacu> o Ke-! p»knihu!a. K waUio uat* kakou ia | Kuhele u;e Kiuwho <? iaua no ko iiua.ukaa luahi'pe isna hauai aHi, a e uaua se h ; K» |kou ik* haakai pakaka »Kt I i*akailiuta \ kt»U ;ihialu j h<n \ haalele houu* ih >ai l na, * K . >'i v 1 uluH oua» a i hoeuA, »*

»ia,i hoi e ke Aljj Kakuipahu ī kiai iaia. ~ ' I ke kaa iki ana aka ao o Kepakalliula iwaho o kela wabi» a hoo- [ ipaopopo ihu.la nd uia» aole ona iks ' a e ko uka pue, aiaila, o koaa hoohuli aku la co ia i sa ihu o kuna waji oo ka aina o ao k>ihi hoi a ke aluha kakia iwi e uoho taai la

i ke alo o Kaikipauuaueit ke Alii , kauUna. bui o Maui, He po PLuili io no keU pja Kepakailiala 3 hoty mahuka uei i Maoii. a he po hho, ug iioi, ue pa ana oo hoi ka makaui oiē ka maikai, a aaauuiiii no o ko Kepakaiiiuia ikaika, ua hoe-a malau wale ia. uo kela kowa a hiki wale no i koua pae ana i Maui, a pae no hoi mauiUH okapu ka ana nei o ka la, ao koaa wah.i i pao ■i i Maui, a i* qo ia <na kahi i |ia o Olowalu, ae kokoke «na nu hoi 'mai Lahaina mai, a ua pae n<* hui oia i kela wahi i k» wa kupoao no, a o ale hui i moe na Kanaka o kela wahi. I'ko ia aei pae ana i.uka o ka aina, ua hapai no keia i kona wahi waa a waiho i uka o ka aina, a ite aku la keia i ka a mai o keahi i> kekahi hale kokoke i kahi ana i pae ai, alaila, hela aku la keia a niiuu i kamauina o kela hale, mo ko ia nei ku no nae ina Kahi pouliuli, a e ike ole ia mai ai koua held)idlent "j}ia la i hea fcahi o ke Alii Kaikipaananea e nuho aei i keia uaanawa? n wahi ana i uinau aku ai i na kamaaina o kela hale. Mamuli o aeia ninau i Kela po# kamaaina, ua hoomaopopo koke mai la no lakoa he malihini kei» aaaa kela liinau, aua pane uoai kekahi kauaka kamaaiua o kela iai* nei i ka oleīo maikai.

"Eia no oia i Olowa'u uei e uoho nei, a he po lealea keia no ua Alii nei o makou, & e walea ana i ka hauoli me ke wahiae alii hou mai nei o Hawaii. a ina oe i makemako e alakai aku wau ia ee ilaila, al.uU, he mea maalahi wale no ia e hana ia aku, oiai, aole loa i mamau aku mai keia wahi ~ka Hale u ko nukou alij kaulana."

Ca lilo keia uiau olelo maikai u ke kamaaina i uiea uaahalo nui na Kepa,kailiula» a ua huomaikai 1» oo oia i ke ksmaaina uuukai, me ka olelo aku. "lle uiea i wale no paha ia i ke kamaaina maikai, a ina no hoi e kuhikuhi euai 110 (;e i ka hale oke Alii o oukou, iilaila, na'u no boi i& e iaai aku oiai, a ia ilaila ku'u wahi kaoaa£dn& o kn helj ana uiai uei i ke alo e u* aUi. ,> Aole paha iu. he euea hooluhi, Wahi, 8 ke Kam&aiua he iawe wale aku ao ka hoi ko'u u kuhukuni ia op i k« h&ie oke Aiii, aiaik. waiho aku uo hoi wau ia a hoA mai uo hoi i ko'u *%*aui

lilo io ia i uiea euaikai i ka oiauao o K.epiikailiaia» ao kona ae aku : la uo i*, i ka mauao maikai o kaeuaaiua o Olowalu, ua io uo ke ttauiaauus, iaia a Uik i kah} o ka Hale llaiau «Ui o KaikipaanaaeK» aiaiia* waiho aku la ia Kei>ak<ii]iuU uia ia wahi, I kai Ik.u uiai la o KepakuiiiuU i ke . kau|aaiua unikai uo . keia haaa i ouaikai ana t ka maiihini o k& po. i Aui« i p*u.

I Uook«« ui«u nti o K*ai 0 biak»iiiu j * k&ua nupepA « ho*»* u»a \ k.A o D»k«n>*bt. « .he hUinai nnī km 1 s mskoti ? U h w' »ku :,e: i U «nah*»» hti\ \ kes?« ii&«urr.:ik& !ite 9*P* o UXup.i>' U . a .wau M*fe*īo nuu . 1 0 ! V* nr. ; - V pii k,4;-; ,*a I 1 na:ip c? h » 'ua n; a«. u* m« .V u'a l» s k<tik U. «, ua ; Ulo iA uu\«u » ho&i* ik* ku<f v» Uk ih« \mtrV?u j*o?o k*i*uuiA e n>h 4 *4ttai p* l * k|%*4 Ui*U. i*.» ..