Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 32, 8 January 1920 — HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI

CHe Moolelo Kahiko o Hawaii Nui) Kuauh) "

KA IME ANA O KEPAKAIUULA IA MAK.OI.BJA I MAUI

Mahope iho o ks, pau ana o ka uwe ana ake Alii Keolonahihi, ua huli mai la oia a ninau i kona Hoāhanau -Kukuipahu. . "E kuu hoahanau, heaha la ka hewa i make ai keia mau hoahanau o kaua, a pehea hoi lakou i make ai?

' "O oe no ke kumu oka make o ko kaua mau hoahanau, mamuli uo hoi o kou paakiki i ka hoole i ka haawi i ka kaua kaikamahine ia Kepakailiula, a lawe mai la oe iaia i Maui nei i wahiue hoi na ke Alijj o Matu nei, me he ala no hoi ua : uele ko kaua mokupuni i ua alii kiekie, uoliila, ili aku la ka hoopai a ke Alii Kiekie Kepakailiula ma' luna o kela mau hoahanau o kaua. nolaila, lawe mai nei wau i ke poo o rta hoahanau o kaua e "hai" oe ia lakou, ae koi pu aku no hoi ia oe e hoi no kaua i ko kaua Mokupuni a hoihoi pu 110 ika kaue kaikamahine i wahine na Kepakaiiiula." I ka lohe ana o ke alii Keolonahihi keia mau-olelo a kona.hoahanau Kukuipahu, ua ano piha ae la oia i ka huhu, a kamailio mai la me ka leokākana i kona hoabatiau-

<( Nau no paha kau hunona, aole o'u makemake i kau mea e kamailio mai nei, a aole no wau e "hai" aku ana ia lakou nei no ka pono 0 kau hunooa e kamailio* mal nei. Eia no wau me ka'u hunona me ke AHi Kaikipaauanea e noho nei, a he alii ikaika i ke kaua, a ina he ikaika ko a.'ii au e kamailio mai nei, alaila, kii mai hoi paha e kail! i kuu kaikamahine mai ka Alii koa kanlana 0 Maul. E hol 110 oe e kuu Ho&hanau a .kamailio aku i ua hunona ala au, a ia na ka ikaika ka mea e loaa hou ai ka wahine iaia." .

I ka lohe ana no o Kukuipahu i keia mau olelo a koua hoahanau alii Keolouahihi, alaila, kena koke ae !a ..o oia i kekahi o. koua uiau kanaka i holo pu aku ai i Maul e wahi hou l ke poo o na alii make o na Kooa, «e hoomakaukau koke no ko lakou hol hou no Hawaii, a ia manawa hookahi no i kamailio aku aioia l kela mau olelo i ke alli Keolooahih!,

*'Auhea uiai oe e kuu lioahanau aole wau e noho aua me oe i Maul nei, a aole uo hoi e al i ka loaa a kau Uuuoua, ac laoi aua wau a kaauilio aku i ka huuouu a kaua i kau mau olelo i kamaiiio mai uei ia'u, a «a k« ikaika io uo ka mea c iilo ai ka wahiue. E hooiuanao no uae oe o keta Alii KepAkalllula au • hoohewahewa mal uei i keia nnv uawa, aole la alll uo ke haahaa, aka, o ke keiki uo ia a ke; Alii Almoku Makaoku o Hilo. Xo| koua ikaika i ke kaua, aoie a'u| kaeua wule aku uo ia mea» eia iko la uo imua o ko alo e kuu hoahaoau ka hooiau o kc i koa, ma ka uiupa ia aua o ua aUv hoahaeau p kaut o na Kona* a IUo i uioepuu j ua ka niake e kela AHi ko& uuii waie. E hol aua wau e kokua pu , hoomakaukau aua i u* pouoi

kaua o ka'u hunona, a he manawa pokole wale no ma keia mua iho, e halawai hou ana kakou ma ka maka o ka ihe laumeki. Olelo akit i ' ko Hunona Kaikipaananea. B hana a uui ka Ikaika i paa ka wa, I hiue iaia, oiai, ma kau hoomao- 1 i popo i keia mauawa, e lilo aua oia i moe puu ua ka make ma ka lima o ke Keiki a ke Alii koko kiekie Makaoku o. Hilo Hanakahi. Ehia ka hoi mea aloha 'e kuu Hoahauau o ka pupuu hookahi, o ka ike iho i ka waiho ae o kou iwi i ka la, oiai, aole loa oukou, e pakele ana i ka lima wikani o ka'u hunona."

I Ua lilo io no hol kela "mau olelo j a Kukuipahu i mea hoowela maoli ii ka mauao o Keoloaanihi, a ua hele oia a enaena 1 ka huhu-wela a ua buli inai la ola me na maka hulili a kamaiHo mal la i keia mau olelo hoonaukiuki no hoi i kona ihoahanau. j "Nau no paha kau hunona,_ aole | o'u makemake ia;a i kane na ka'u ; kaikamahine, a no kona koa i ke kaua,. he koa io no ola ma ke kaua kamalil f ai ole make kaua kimo-po ai make no knu mau hoahanau iala ma ke ano kimo-po malu e ia, aka, ku mai oia he alo a lje alo me ke Alii koa nui wale Kalkipaanipea, alaila,*hia ka hoi mea aloha Ika iwi ou e kuu hoahanau i k -':aulai ia al ka la o Maui nei, 4 hana ia aku paha i "makau aa ko Maui' mau alii."

Mamuii o keia mau olelo pili i ka haua ia o ka iwi i makau, ua lilo ia i mea hoowela loa mai hoi i ka manao o ke alii Kukui pahu ahe aueane no hoi e hoolele na ai 0 wahi-e mawaena o ua mau hoahana^nei, ame ka hana nui no o Kukuiplhu i uumi iho ai i koua iaaina.

Huli &tM* oia a kena koke aku la i kooa āiau kaoaka e panee ka waa o lalou, ae Euli ooī lakou no ko lakau mokupuui, ae liuliu no ke kii mai e olohia i ka maka o ka poe o Maui. ae hauai hoi i ko lakou mau kiuo i mea kupalu mano. Ai ka lana hou aua o kona

mau waa i ke kai, ua huli mai la oia a kamailio mai la i keia mau olelo hope i koua hoahanau Keo2onahibi i keia mau olelo awaawa.

"I keia la wehe ka pili mawaena 0 kaua ae hooko ana hoi i ka olelo kahiko "moku ka piko la e ka hoahauau" a na ka maka ihe e hoolauna ia ae ike hoi kaua i ka la o ka ikalka, o ko wai iwi la ke lilo ana i mea hana makau ia, o kou paha ao ko'u paha. Olelo aku 1 ko huuoua, haua a nui ka ikaika i paa ka wahiue a ai ia no hoi ka ai a ko huuona i kena mau la, oiai, aole oe eai mau loa aku aua i kena ai au i i ke kiuo o ke kaikanuhiue a kaua." Me keia ooau okia muiea a ke Aiii K-ukui-pahu, ua keua koke ae ia oia i koua mau hoewaa, e uoe ka waaj uo waho, oiiii, ua auo ,hopohopo mai ia oia o kahea aku koua lloahanau l na kanuka o ke aiii Kaikipaauauea» a aiualu k mai lakou ueu laia uo uae e Uoio uei, ua ike iho Ia uo oia, aoie he ik«uka o Maui e hahai mai ia iakou i kela manawa, oiai, o keia poe hoe waa q ua Aiii Kukuipahu ujsi, oia uo ka

poe kiekie ioa o ko iakou ikaika lua k haua o ka hoewaa, a ua wae uo ke «lii Kukuipahu uo ia huuj, oiai, uahaupu uo palia oia i ka poe o Maui, a uo ka hoea mai o koua kAua kioio- po ia uiai e ko Mau* poe» aiaila, e hooko uo paha i ka oklo kahiko o ua kupuua o llawaii aei. E ao uo ike koa» ae ao pu uo hoi ī ka holo &ua."

1 ka haia iki aua aku uo o ua waa o ke aiu Kukuipahu i waho o Olowalu. ua aaeāue io uo ke AHI Keolanahihi e kahea i k«na huuoua Kalkipaaaauea, e alualu i keU wan waa o ke aIH o HawaH, aka. loa iho U ao uae oia i ua uo e a'ualu ia aku keU

mau hoahanau ua alii nei o Kona, aiaila, aole no e ukali aku ana ka ikaika hoewaa o ko Maui poe i kela poe i wae ia o Hawaii» a he mea hoohilahiia loa iaia me. kana hunona alii ka hoohuli ia mai oka lemu ia lakou ke hoao lakou e alualu aku i kela pye hoe waa Hawaii. Ua hele nae a aaki na kui oke alii

Keoionahiiil no na olelo hope a lioahanau Kukuipahu i£»ia, _a hoomauao ae la aae oia, o kona hoa no ia i hanau pu ia mai ai tnai ka opu hookahi mai, a uumi wale iho la no oia i kona huhu.

K waiho ae kaua i keia mau Hoahanau e kaawale ana ko laua launa aloha ana, mamuli oka like ole o ko laua mau manao no ke kane aka laua kaikamahine, a he inea oiaio no paha ma keia mua aku, e halawai io ana no laua ma ke kahua kaua o ka maewaewa, ae waiho no hoi kakou i ke kamailio 4ou aua no Keolonahihi i noho iho ia i Mani, ike aio hoi o ke Alii Kaikipaanauea, ae hooheie ae hoi kakou ma kahi e hiki ai e ioaa hou aku ka mea nona keia mooieio ia kakou, oia hoi ke Alii Kepakaiilula, ao ke keiki hoi a ke Alii koko kiekie Makaoku o Hiio Hanakahi-

Ik%haaleleana aku o Kukuipahu i kona Keolouahihi ua kena ikaika aku la oia i kona mau'hoewaa, e hoe me ka ikaika, aole i ike ia aku ka manao aluaiu mai ona waa o ke Alii Kaikipaa. iiaaea ia lakou. Ua kamailio ia nae keia mau olelo i na hoewaa mahope ihp o ka hoi awiwi ana aku o Keo-

lonahihi i kona hale e noho ana, a ike ole mal la ola ika haalele ana o kona Hoahanau i ke awa pae waa, oia ka mea pololei maoli, a ua haule i. ka mea kakau moolelo ke. kahi, mahele nui o keia moolelo, a he mea pono hol e kala ia mai ka mea kakau mooielo, mamuli oka haule ana o kekahi hapa ano nui , a oia keia e hoike aku nei a hoea hou aku kakou i kahi o kela kena ikaika aua o Kukuipahu i na hoe waa, mamuli o koua manao hopo« hopo o kumakaia aku kona Hoa. hauau Keolonahihi iaia imua o ke Alii Kaikipaananea.

I kela manawa ka hoi a laua e papa leo ikaika ana ai ka manawa 0 K-ukuipahu i kena ai i kona mau kanaka e paaee ua waa uo ke kai, ua huli hol awiwi aku la o Keoiouahihi uo koua hale, a oia ke kumu i mauao koho wale ai o Kukuipahu e hoi aua ia e ahiahi iaia 1 ke Aiii Kaikipaauauea, a mamua uae p ka kau aua aku o Kukuipahu i koaa waa, ua holokiki mai la ka hoi o M-»kolea i kahi o kona makoakane hoahanau e makaukau ana kau lna waa, a kamailio maj la i k'elA mau olelo i koua makuakaae hoahauau, Aole i pau