Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 34, 22 January 1920 — HE MOOLELO KAAO NO Kepakaili ula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kepakaili ula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI

(He Moōlelo Kahiko o Hawaii Nm) Kuauli)

'KA IMI ANA 0 KEPAKAI ILIULA IA MAKOLEA I MAUI | • Auhea oukou ena Elele holo. niaina e holo nei e hoike i ka louo ina poe makaainaua o keia .mokupuni nui o kakou. E hoike pu aku oukou i keia manao i na alii o ua wahi a oukou e kipa aku ai, e haawi pu ia aku ka hana i na wa a aine o keia mau Kalana eono o Hawaii nei, e hele lakou e imi hua kukui, ae hoomakaukau pu hoi ma ke kui ana a wahi i ka lai mawaho, ae makaukau hoi keia mau : !ma i ka manawa e makaukau.ai pa koa lehulehu no ka holo kaua ia Maui. Ke makaukau ka waa a ma-1 kaukau pu no hoi keia inau lama bo kela me keia waa."

Ke hoolohe nei ke alii Kukuip>hu i keia mau hoolaia ana a ke Alii opio Kepakailiula, a ua hookoke iho Ui"uq oia i ano noiau o keia mau hoolala ana uo keia huakai kii e kaua ia Kaikipaananea, ke alii koa i kaulaua mai no ka ikaika o Maui. Ma ko ke alii Kukuipahu hoomaopopo aku ioa kakau v alii o kona alo alii ua ano paulele maoli no lakou i keia alii opīo malihini, a mamuli no hoi o ko lakou lohe pu ana ho* paha kekahi i kona kulana o ke āno o kona hauau ia ana, oiai, ia Kepakailiula no hoi i holomalu ai i Maui, ua noke aku na wahi makuakane ona i ka kamailio no koua ano koa wiwo ole, a no ke kulaua pu no hoi o ke auo o koua hanau pu ia ana, a me ka ike aua o na Aumakua o ua Kupuua i koua \va i hoea mai ai oia i keia ao, a me he ala ma ka akena a ua mau makuakane nei o Kepakailiula, ua poni ia mai no oia i AJii aana e ālakaī na koaoHawaii no ka lanakila ma keia mua akii. O kela huakai holomalu uo hoi a Kepakailiula i Maui ai hiki ole ai i ke alii Kaikipaauanea ke hoomaopopo iaia, a hiki wale no hoi * kona hoi ana mai me ka hoomao popo ole o kana puualua iaia oia uo kekahi mea a ke alii Kukuipahu i hoeauiōpopo loa ai i ua hiki mua o kQ Kepakailiula lauakila no kn wa e hiki mai aua.

O kekabi tio hoi o ua kumu a ko Alii Kukuipahu i mauaoluua loa ai •Uo lauakila maUiua o kona puaalua e noho tnai la i Maui oia oo keU mau kaua lanakil. ana i kau*» ai me ua alii o na Kona, ai loaa ai tio hoi ka lauakila i<aa me ke kokua. wale ia uo e koua mau makuakaue, a me koua mau wabi koa elua wale uo, Me keia ma« ni.mao iloko o ke Alii Kukui. p »hu ua koho loa iho la uo OUI o kc AUi keu e ola ai ua iwi, ae Io&a &i l>aba ke kuukuu i ko Hawaii ti»a ka lanakila ana malun v o ko M*ui poe, E nana aku Uvte hol kakou i k« oiaio a oiaiō ole paha o kela uiaiuao koho o keia uiii o ka aiua haaheo o KohaU. He euea l>ouo no nae e loaa pu iu,ai ka hiliuai ia o keia alii opio e ua Alii ai kouohiki Moku like o Uawaii uui KuauM, , . . O k*k*jf\ o na kuuuiiHii e k.v m.nlio Jku ai na Alu \\\x keia hiukai l\|cucu kaua. oui uo ka ho

ike ia.aku' imaa q lakou, o keia huakai hoouiakaukau kaua, na ke keiki no ia ake Alii koko kiekie Makaoku, a oiai ao hoi he ano kuee no ka noho ana o ko Mani poe me ko Hawaii pue ia vvairkahiko o ka aina, nolaila, ua lilo pu no hoi ia i mea hoala io uo i ka maaao kaua iloko o kekahi poe alii> i kp lakou mauawa i l'ohe aku ai uo keia kuahaua hoomakauleau kaua a Kt'pakailiula. Ma ka : moku o Kohala a uie ua Kouq elua, ua uiaalahi ]oa ka hoomakjjaukau aua i ua waa kaua, a uie ka hoomakaukau pu aua i kela mau lama-hua-kukui i kauoha ia i ua wahiue e koli hoo" makaukau, ae ike aku aua oo paha ko makou poe heluhelu i ka mauao o. kela kauoha a Kepikailiula [nokeia mau lama-kukui e makemake ia usi. - ■ ■ I ka ho]n ar.d hoi o Kiihele, aole, oia i kamailio mu? i ko Hamakua mau alii uo keia ki'kala hooma- j kaukau kaua, r.a manao iho la oiai aia a hol iaai oia mai Puua m e Hilo mai, alaila, kukala aku oia i keīa hoomakaukau kaua nui o ka Mokupuui o Hawaii no ke kii e kaua ia Kaikipiananea ke. Alii koa kaulana o Maui. O ke kumu paha o kela hana o Kiihele pela, uo

kona Uiakemake 2io e hoi mai oia me ka hoolaha pu ia Kepakailiula he keiki na ke Alii Ainioku o Hilo, a 15 i> hoi ia i mea hoomaalahi i kona kukala aua aku im®a ona alii' me na kauaka o Hamakua me Puua pu uo hoi.

I ka hoea ana aku o Kiihele imua oke Alii Makaoku, ua hala no ua alii uei i kana hana kulnma mau, oia hoi ka oihana lawaia hi aku a hi ahi no hoi, oiai, he mau lawaia punahele loa iaia me kona mau alii malalo mai ona. L,oaa iho la nae ia Kiihele he mauawa maikai loa e hui kukaai me kona Kaikua.hine ka wahine hoi ake Alii Mak oku, a ua kamailio aku la ke Kaik 1 fiane i ka manao nui okana huaki|i i hele mai ai mai Kohala mai, Wno ka hui kuka maikai no keia kaua imi wahine a ka hiia keiki.

Ua lilo nae keia i mea lioopihoihoi nui i ka manao o ke kaikuahine, oiai, e. lilo ana paha la i mea huhu 110 ke alii Makaoku, mamuli o na hana lioopunipuni i kamailio iā aku iaia rio ke atio o ka hanau ana o kana wahi' e "he keiki alualu wale no." M E kuu kaikuahine aloha, mai hopohopo oe uo ia mea, oiai, e lawe ana maua me kela kaikuilaue ou i ke koikoi oia mau mea, a na'n no hoi e kamailio aku imua o ke Kaikoeke ttaku o maua i ke kumu nui oko maua kaili malu aua i

kana keiki na maua e hanai kapu, a aole no hoi oe i manno ua h<\nau oe he keiki kane maika», a puni oe i ka maua wahawai ia 00, ua tnnau oe he keiki aluaīu wale no ; A lohe ua Kane Ilaku nei ou ik*nui ke keiki ana r ahe keiki ui lua ole no Vioi, a he kanaka koa wiwo ote hoi, aoka mea hoi naua 1 luku | na \\\\ o na Koiu* nole e nele konu hnli mai a nahalo ia maua f oi.ii, na lohe ia mai no hoi i Ililo nei ka wiwo ole .ma o kekahi A'u

opio me nn Alii lehulehu o tui Kona, ae lilo ana ia i mea hiaheo no ua Kane Haku ne\ au. Mai ho pobojx> oe no ia mea. ae w.uho mui na'u na olelo ap;ut, ae li!j hoi olua i mnit tn?kua piha i ka panaohao no keia mooU lo kamahao o kou han;Hi in ana. M t r a lilo io iho la no keia nmu oleloake Kaikunano i mea hoeimha iki i ka manao o kona ka:k';iahine. a ua waiho io mai U uo ua kaikuuhine nei i k.i hana ap\u ka h'ma o kona kaīkunA^e, Aole uo bov i Inhi K>a iho ka man.iwa mahope o keli bui k iiu.i: lio ana o ku& ne\ ua lohe.iA aku !a ke kaui mai o ka po palil: kahi kokoke i Keaukaho» oia, o ki tula mau no u i ko llilo j\>e,.>A\v<iiU.

hi aku mai. ka wa kahiko ioa mai uo q ke puhi ika pu puhi i ka wa e hoi mai ai mai ku lawaia hi aku a ma ka leo no o ka pu puhi e maopopo ai i ka poe o uka aku uei ka uui o na kaau i'a o ka .waa la. waia a aole hoi ia haua puhi pu i ko ''Kahaku" ma lawaia hi aku iho uei. j •

* Aole uo hoi i loihi loa ka mauawa mahope iho o kela manawa,, hoe;* aua ua waa hi.aku o ke alii Makaoku i ke kowa o Moknola au i ke kai t, a lele mai la uo hoi ke al.ii Makaoku, a ike mai la i keia auo hauohapo e ,noho aku aua i kona hale, ai-aahu ia hoi i ka aahuula, ae.kau ana no hoi ka papale mahiole kaua ma kona poo, a hoomanao ae la oia he kii kaua paha keia iaia.,o keia Alii Makaoku, he alii makemake ole keia i ke kaua , ao kana haua makemake loa uo iloko o koua uiauawa e hoomalu ana i kona Moku aina, oia no ka oihaoa lawaia, aole nae no koua auo hohe wale ke kumu oia mea, aka, o ke auo uo ia okekahi mau alii o. Ilawaii nei i ka wa kahiko» he makemake loa lakou i ua hana "mahiai a lawaia , paha".a he mau hana.pilipaa uo ia i ke ola ana o aa ,z\lu„ rne na makaainana o Hawaii uei tuai ka wa. kahiko loa mai no. Aole nae no ka makemake ole i kaua aku, aka, no ka makemake no i e pono ai ka uoho aua o ka aina. I na nae e hooke ia lakou uo kef kaua, aole loa na Alii.o waiipei he poe hohe wale, aka, he poe wiwo ole no mai na Kupuua kahiko mai o keia lahui.

I kokoke loa ana iuai oke alii Makaoku i koaa hale, ua Loomaopopo loa mai la oia, aole ka kela e he kauaka e, o kona kai-

koeke uo ka o Kiihele a he hoike mai hoi nia ke auo o. kona aahu i

hoea pjai ai, ho huakai kat}a paha ke aahu nei hoi ika aahu oia at»o € Heea loa mai ia ua alii uei a haawi ke aloha i ke kaikoeke, a hookipa aku la hoi me ka qlioli t oiai, ua nui ua !a t o ka ike hou ole ia aua o "koua mau kaikoeke ma kpiia ipu e kahale. Oka mea mua loa na na i ua Alii Makaoku uei o ka uinau mai i koaa kaikoeke iua paha ua hauai ia oia e koua .kaia uo ia uiuau hoi a ua Alii Makaoku uei, ua aku la no o Kiihele i na oleio oiaikai ma koua aoao^

Aole i pau