Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 35, 29 January 1920 — HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI

(He Moolelo Kahiko o Hawaii NuiJ Kuauli) — KA IMI ANA 0 KEPAKA-

. ILIULA IA MAKOLEA I MAUI 'Aoie wau i paina iho nei, oiai no nae, ua kena mai hei no kuu Haku kaikuahine ia'u e paina, oiai, aolt hoi he huakai ai ka'u i hoea mai ai imua ou e kuu Haku, nolaila. oa waiho no ka ai a hoea mai oe e kuu Haku. alohe hoi i na olelo o ka'u huakai i hoea mai ai \ kou aio alii nei> ai pono ia manao imua o kuU Haku alii alaila, be mea ai iu aku no ka al a ke alii lokomaikai Makaoku o Hilo Hana-. kahi nei." "I na hoi ha he olelo kau no'u, alaila, e hoomaha iki hoi oe, ae hele ae hoi wau e auau wahi wai, ai pauaku boi ka liu kai mai ko'u kiuo aku, ai noho no hoi kaua a paina pu, a ia manawa no hoi o

kaua e ai aqa, alaila, ai manao oe e hoike mai i kau huakai o ka hiki ana mai; alaiia, oia paha ka wa kupono 4mLgxai ai, ij ole aaahope paha o ko kaua paina aua." . ' 'O ka manawa kupono loa paha e hoike aku ai ia 'mau olelo imua o kuu Haku Alii, a ia paha .mahope iho o ka piha ana o ka lua o ka maioa, ai laelae hoi ka manao o ke alii ke hoolohe mai i ka'u huakai o fea hoea ana mai nei imua g kou alo, oiai, he huakai ano nui loa keia a'u i hoea mai la, ao ka maikai o ka manao o kuu Haku alii, oia uo ka mea e waiwai ai ka'u huakai imua o kuu Haku." CJa liio ia mau olelo a Kiihele imua o kona kaikoeae Alii i mea maikai, ao kona hele aku la no ia e auau wai, ai ka pau ana o ka auau, ana ua hoi awiwi mai ia oia i ka haie, makaukau koke mai la uo ka papa-aina i na Aipuupuu o kona aloalii, oiai, iaia no i ka mo. aua. ua hoomakaukau mua no kana mau Aipuupuu i kana ai, a ua kena aku no hoi ke kaikuahine o Kiiheie i kekahi o ka laua mau kauwa, e kalua i puaa no ka paina 0 ke alii ke hoi mai oia. Noho iho ia ke Alii Makaoku me koua kaikoeke Kiiheie» a hoo- j nuu i na mea i hoomakaukau ia, ae kauiaiiio pu aua no hoi I kekahi mau uiea pili i ka oihana l*waia. 1 ka eaooa ana olaua, ua nee ae la laua a uoho i ka uuamoeua, a he wahi maa tuau no hoi uo ka launa uiaikai aoa o ua alii o ke au kahiko o kaaioa. Ia manawa i huli jaai ai o Makaoku a kamaiiio i keia mau olelo i kona kaikoeke Kiihele. 4 ua plha aku ia hoi ka lua o ka inaiua, a «oie paha he oiea e hoala k mai ai ua inauao iuaiua mawaena o kaua, nolaiia, hoike mai hoi pahik oe i ka mauao o kau huakai o ka hiki a,ua oiai uei t oiai, 110 uae, ua auo koho mua iho uei uo wau ma ke auo o kou mau kaUiko, he huakai kaua kau o ka hiki aua mū aei* oi u, ke hoike euai uei hoi kou uiau kahiko no ia mea. He oiaio anei u koho a'u e kuu kaikoeke?" pololei uo ia koho au e kuu Haku, Ue mea ol ae uae hoi tn«mna o ke kaua. a he lonoliauoU no hoi e Ulo «i i tue* hoo»uoti aku»i« oe e Ikuu lUku, a matmi.i nae o ko*u lioike aua aku,

ia oe ia mea, ke manaoio loa nei wau eko loa ana leela iiiau olelo mua iho nei a kuu Haku aiii A oia hoi ua hoopiha ia ka opu alii o kun Haku alii ena mea niaikai, a aole hoi he keena no ka mauao huhu e

kipa ae ai oiai, a piha hoi ka "lua o ka inaiua!Uflaila, mahea iho hpi kona wahi e komo hou mai ai?'*

I ka lohe aoa o ke Alii Makaoku i keia tnau olelo nolau a kona kaikoeke, ua uoke ae 1a oia i ka akaaka, a kamailio mai la no hoi me ke ano akaaka pu no i keia mau olelo "Akamai no oe i ke kakaolelo, a ina no hoi pahā oe I manao e hoi mai i ke alo alii nei, alaila, o ka loaa no ia o ka'u kakaolelo noiau i na olelo poweko. Ua pololei io no pe i olelo mai nel, ua pihaio aku ta no ka lna o ka iaaina, a aole io no he wjihi uono e

hou mai ai, a ina no oia e hoao ana e komo mai, alaila, e hookuke akti no ktfua īaia." Me ia mau olelo hookaau maikai mawaena 'o laua, ua hoomaka aku la o Kiihele e kamaiīio i keia mau olelo i kona Kaikoeke alii.

"Ke hoomanao nei no paha oe e kuu Haku alii, i % ka manawa i

hapai ai kau wahine ao ke kaikuahine Haku hoi o maua me kuu hoahanau a ua lilo no i mea hoohauoli i kou manao, ai ka hanau ana mai nae o ko wahine, a ia oe i ka moana i kau puni mau no o ka lawaia, ai kou hoi mai mai kela huakai au. ua hoike ia aku la e kau wahine, ua hanau ia be keike alualu nau, a ua hoolei ia i ke kal. Ke hoomanao nei no paha oe ia mea e kuu Haku alii?"

Kulou iho ia ke poo o ke alii Makaoku ilalo me ke ano kaumaha a do kekahi manawa aole oia i kamailio aku, oiai, ua lilo no hoi kela hoka ana o kona manao makemake keiki i mea hookaumaha mau no i kona manao, oiai, aole loa no hoi i hoopomaikai hou ia ko.laua kihapai ohana me kekahi hua ohan'a o ko "laua noho ho-ao ana a hoea wale no i keia manawa a laua e kamailio nei me kona kaikoeke Kiihele.

I ka hala ana o kekahi manawa o kona kulou ana ilaio, alaila, ala ae la kona poo iluna, a kamailio mai la no me ka leo ano kaumaha i keia mau olelo ano aloha.

"Ae, ke hoomanao nei no wa:: me ka makamaka hou oia hoo. manae ana, oiai f ua lilo hoi na la mamua iho o ka.lhanau anoe ana o kūu wahine he ipau la hauoli lon no'u me kun maoao hoi e hoopomaikai ia ana maua me ke k'eiki, aka, aole paha pela ka mauao o ria akua o na Kupuna, ua haawi mai la ka hoi lakou ia'u, me ka'u wahine he "keiki alualu a he mau manawa loihi no mahope mai ka Ulo ana oia hanau auoe aiu o ka'u. wahine 1 mea hookaumaha uiau ii kuu manao, aka, uli hala uo hoi ia,' a na manaoiho la uo hoiwau, ua lawa aku īa la hoi na aumakua o na Kupuna i ka lakou keiki, aka t oka mea nae i ike ia, aole toa i hoof>omaikaihott ia mai maua me kekahi keiki a hiki wale no i keia nianawa a kana e kamailio nei. Ke lia?hao nef nae hoi wau i kou kamaiiio ana mai no ia mea ia*u i keia la. Heaha la ka manao o keia tsau olelo au e ke kaikoeke?"

**Ria kn manno e kuu Haku iiiu, m lmn« maoa me kuu hoaIiAUAU \ kekahl hana aloha ole is oe uie Ve kāikuahiae Haku o maua, a t\i maua, \ kamaUio aku i ko tnaua kaikuahine e holke aku !a oe, ua haoau eepa ia ko wahiue, a ui\ m&nao io no pnha ke kaik uahlue haku o maua he oiaio ia mau okīo * waaa» a ua hoike aku oia ia mea me koua mauaoio ao i ka ouio oia mau olelo 4 maua. O ka au\t |VloW rt*e e ko ttuua Haku AVii. u.\ hanau no kc> w.lhlue ho ka u«k« inhii ik>uo, a oi&i, ua hoopaa, wo hoi mana roe kuu hoth*nau Kiuioho, \ ua e hauau ke k*iWVj

hine o maua be keikl kaue, ae like no hot ,nie ko maua luhi kaikunane aua.iaia.a pela uo hoi oiaua e luhi hou ai i ka hanai ana i kana liauau ojua, ;i aia uo hoi ko # maua hoihoi .pai-i.ka.na keiki,. a pau pono koua luiii ia maua, a lilo boi oia i mea hauf. i kekahi mau hana* e hauoll.*ai olua aa Makua uana ke alaila, ka hoi ike olua i ~ke keiki a olua. Ua lawe ia uo e maua kela keiki, ua hauai makua* Uine <-'le.i.a no ,e maua, ao ka wai.o na pua lehua o kanahele oia kona ap iuu like ana .me.ua manu 0 ka waonaheie i.ka wai ouo o ua pua, ai kona uui aua, a knpouo no ka lawelawe ana i na haua o ke kanaka makua, aole uo uiaua i hoi- , hoi kokp mai i ke keiki a olua, oiai ua ūaanao iho la uo maua, a ia ka hoi a loaa iaia ka ikaika kaua, a me ke kupouo hoi i ka noho aua imua o olua, ae hilahila ole ai olu,a 1 kona aao oie kona kulaua, alaila, ka hoi hoihoi mai maua i ke keiki a oiua. Ua ao aku maua iaia i na ke kaua apau o ko kakou aiua uei, ao kona kulana i noho ai me maua he kulana hanai ia e like pu me ke ajio maa iuau o na Alii koko kiekie. I k«ia la e kuu Haku aiii, ua piha pono ka maua mea i iana ai nona, a aole ,no. hpi he kanaka ui e ae e hoopaha aku i kona kulana ui ma keia mokupuui o kakou nei, a aoie no paha he lua ona ma keia mau Pae moku o Hawaii nei, a ma ke kulāna 'kea ikaika hoi, aole loa !he mea e hiki e ku imua o kona anp ikaika, a ua hooia io ia mai no ia kulaua koa ona, ma ka hoopio aua i na alii lehulehu o na Kona, a. ua lohe mai no paha oe e kuu Haku alii i ka luku ia ana o na Alii ikaika o f na Kona e kekahi alii opio, a na Alii opiolauakila ala imua o kela mau alii ikaika o na Kona, o ko keiki no ia e ke Aiii Makaoku, ai keia mau la koke iho la no ko maua hoike aua aku iaia i

kona mau makua ponoi, a ua makemake. loa ua keiki uei e ike i kona mau makua naaa mai oia, a pia no kekahi maiiao o keia huakai a'u imua ou e kuu-Haku alii, a me ka ma:<ao noi pu aku uo hoi i kau mau huikala ana mai a ina ao uae ua nui lpa ka hewa o ka maua mea i ai, alaila, iluna mai no • maua ka uku o ka maua hana ana, a aole l?oi iluna o ka Haku kaikuahine o maua, oiai, o maua no kai lawehala ia oe e ke Alii Koko kiekie Makaoku, a iua no hoi oe i "opu alii iho" a huikala mai ia maua m,e kuu hoahauau, aiaiia, e ike ana ; no oe ma ke ola ana o kau keiki, aole au mea e hiiahila ai

nona ma na ano apau." I ka lohe ana o ke alii Makaoku i keia mau olelo a koua kaikoe*», ua ia koua muuao, a uo kekahi ajauawa ua hiki oie iaia e kamaiho koke mai, a u& kulou kona poo ilaio, a uaiiio hoi iu . ka. mailio ole mai o ke kaikoeke aiii o Kiihele i mea hoopihoihoi i kou.i , uiauao, a mauau koho waie iuo 1* uo oia e uiake aua paha oia i koua kaikoeke. I ka haia aua ae iiae 4 kekahimauawa, ua ike aku la o Kiihele i ka helelei aua iho o na waimaka o kc::a kaikoeke alii, a ia mauawa oia i mauao «i e oia aua oia, a aole hoi e hookau ia ouai aua ka hooj.ul o ka ;r,ake maluua oua, * ka hala auao kekahi aiaQ4vva 0 ka hamau aaa o ke Alīi Mak«oku, ua aea ae la kona maka ilun» i nind mai la \ kooa kaikooe nj Rub s:\ha • ka niAka ke aloha keiki a kau*a;lio aia» 'iA uie ka ieo auo aauhAu, 1 Auhet ua iaui fceiki aU 4 u i keiA t a i(s:xla aku ka I.uuahela !v',^,u, ,»|V*.o o e U«a« u uo jk* naqa aua i koaa euau apuni k|c o iUA k& iro*k*h!i uoi %