Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 46, 15 April 1920 — KE KANAWAI E HOOPULAPULA HOU ANA I NA HAWAII [ARTICLE]

Display in multi-column mode Display for printing View this newspaper issue

KE KANAWAI E HOOPULAPULA HOU ANA I NA HAWAII

. No ka pomaikai <"> ka pee heluhelu o ka Hoka o Hawaii, ke hoopuka aku nti ipakou i ka Ilana a He -Koiuieina o Hawsii i k» Ahaoieio Lihui, o Ame..ika līuipuia, e hoolōli>na i ke Kanawai Kumu e piii ana i oa Aina Aupu» i o Hawaii nei am« kekahi mau pono e o Keia Teritori. A oiai iiokn 9 keia mau !a e oee ne : , ua Hlo ke Kanawai Aiua Hou o na liawaii i mea kamaiiio nui i& iwaena o ka lehulehu. a ke ahewa wale ne> kekahi hapa o ka i na Kooaiaina me ka naa(>popo ole hae 0 na kuaou kupono no ia ahewa ana, a oka 'oi loa aku paha o ke koikoi o ea ahewa ana malūaa no ia o ka Elele Lahui Hon. jonah K. Kalanianaole, ka mea nana i hopkorr!o aku i keia hila Kanawai ilokn n ka Ah&olel >L>ihui o Amerika Huipuia'"

Nulaila i ooea e hoopauia ae ai keia pohihihi iwaena o ka lehulehu e nune uei o keia ;vr.'j !s, a e ahewi* wale nei hei i na no ko lakou hooko ole i ke karoha a ko kakou Ahaolelo Kuloko, he mea poao i ka lehulehu ke ike ihu ina ka uaoolelo o ka haua a na Komlsina, aole na lakou keia nsa<.Bo e hoooau loa i ka wehe ia ana o na Aina Aupuni o Hawaii nei no ka hookuonō iuo ane, ak«, mamuli no ia o ka /nanao o ke Knhina Kālainina Lane, e hoolimalima ia na aina mahi helu ekahi 5 na hui nui, a o ke koena iho o na aina aupuni apau e haawiia no naHawaii Ponoi, a maloko o keia moolelo o Ka hana a ke Kouaisiua e ike iho ai ka lehulehu i ke au nui ame ke au iki, a na lakou e kaupaom iho» i na mea apau. NA HOOLOLI KANAWAI O KE KANAWAI KUMU 0 KE TERITORB O HAWAII. Komile o na Teritore, Hale o na lunamakaainana, Wakinekone, D, CPuaiua, Feberuari 3, 1920. Na lala o ke Komile: Hon, Charies F, Currv (no Kaleponi) LnnahoDmalt3, Messrß, Johnson, D >well, Brooks, Strong, Monahan, Weaver, L>nkfor<l, Davey, Hemphreys, Almon, ame kn Elele Kalaoiauaole. (O ka hoike a ka Hon.'lohn Wiae aw ka ke Knhina Lane ka mnkou e wnihn mii« akn ana !mr»a o ka lehulehu e piīl ana no ke irai hoopulapula hon i na Hswftii e mhkawelawel» loa ia nei e na !fthui e, a e ahewa waīe ia nei kt» kakon Elele Alii, a e lilo ana piha k he maunu kalaiaina na kekahi poe m» keia imia iho. Nolaila i mea e kaa ' kaa a? ko k;»km makn e HaWau ' eia iiiai ka —L» H,*) \ KA HOĪKE A HONT. J. H. WISK, ! KĒIvĀS;I LALAO KESRNATE \ O K® TERnX)HE 0 HAWAII. | Wi«* (Waika) mske- j m »kt» an e hooeoaka «kn t kan hdike' I maanei malnna kt> kulana hoe ponopoiH» {»iua o k« Hawaii Pao■ j

aina, trai kinohi luai, mamua o k» ioaa ana o keia :xiku paenuiku ia Knpena a mai a Kapena Kuke hoi a i ka wa o na Mi&ionari i huea mai ai, a mai ka manawa naai o nā-Mie?onari a hik! i ka makahiki 1848, i ka wa i mahele ia ai o ka ainaNo ka Moi na aina ame na kai lawai'a apau. (> na Alii apada apau inalalo o ka Moi na lakou e paa ana keia enau aira nme na kai lawai'a nO ka Moi. O na haka aina a i ole o na Ka<jkaualii .(> lakou ke noho

ana malunA ō keia poe aira ame na Kai no na Alii apaoa ame ka Moi, a j o na makaainana oia ko lakou ppe [kumakahiki, lawai'a.'ame n» k'»a malalo o na Alii apana ame ka Moi. He kuleana pakahi ki> na makaainana i kekahi wahi o ka aina no ke kanu ana i ka lakou mau meaai, a be kuleana ko lakou e hele ai »aa na kai la.wai'a-no ka lawai'a aoa I keaahi ano i'a, a na ka haku aina e hookapu kekahi ano i'a, ina paha oia ka i'a nm oia kai a i ole he i'a maalahi paha ia o ke kii ana na Ke Konohiki, aoia ano i'a na ke Konohiki ia, ā o ka hapanui eae-oua i'a na ka makaainana ia- I ka wa e loaa nui ai i na kanaka ka i'a Kr. nohiki e loaā ana ina Alii be hooj kahi hapakoio, a o ksia ii.o la ka noho an* aina ame ka Jawai'a ana a hiki i ka wā o na ?figionari i hoea uiai ai a hiki wale i ka hāawi (nahele ana.

Mr. Dowell- I ka wa hea ia?

Mr. WiBe. 1848, Na ka makaainana e mahi ana na aina, a ma ke kahea ana a ka haku aina i na e hana lakou 1 hookahi !a iloko o eliaoa ia no ko lakoo kuleana aina. Ua kapaia keia e na Hawaii he Poalimw, oia ho) ka he!u a ka Hawāii he pa umi, Ma ka !akou heiu he 30 la i ka mahina, e like me ka' inahina, a 1 ole he 13 mahina i ka matrahiki. Iloko 0 kela ame keid elima !a e kahea in ai na makaainana e na alii e hele e mah l ina aina o na alii, a iloko o na !a eha e hana ai lakou no lakou ponoi

ifio; a ua oi aku ko īakou pumHikai i ka ana i ka apana aina 0 40 kapuai ka laula ame* 40 «iapuai ke akea, ua hiki lōa ke malama i ka ohanao ekolu apuni ka rrakahiki. Mr J >hnß >n Alaila ke loaa nei no anei ia oukou ka hua 0 ka aina ia wa e like rne keia wn, ma k e ano maoH?' ' Mr. W'se. Aole, aole he loaa ia Ukoii. 0 ka lakou wale no e mal)j «na iloko oia niau !a oia ke ka!o, ka main, ka uwala, Va ulu, ka uhj ame ke ko aki. O na laau huaa! iloko oia man la oia ka ohia kuahiwi, ka ma.a ame ka niu. Ka Lunahoomalu. Heaha ka ohia kuaHwi? * Mr, W:se. He hn»ai ia. Aolē e hiki fa'u ke ak». Aole o'u manao he huaai kekahi maanei e hiki ai ia'u Ee hoohalike aku i kon» ano. Mr. Lunahoomalu. He hua anei oia iluna 0 ke kumulaau a i ole iluaa paha 0 kekahi laau hihi? Mr. Wise. T!una 0 ke kumulaau. Mr. JohDsan. Aole apei i loaa ia oukou ka hala<tahiki a i ole laMp paha? Mr. Wise. Ao!e, aole t lo&a ia lakou ka a aole no hoi i loaa ia lakou aoo laiki. Mr. Alioou. 0 ka wa hea ia au e kamailio nei?

Mr. Wise. Mamu» Iku o ka loaa aaa ia Kapena Kuke. Ua boea mai na Misionari iloko o ka aina i ka makahiki 1820- Ke kaenaiiio nei au mamus aku o ka loaa aua u keia mau paemoku. Mai ka aiakahik'i 1778 a hiki i ka makuhiki 1648, he kowa o 70 makahiki ua komo mai iloko o ka aiua k& haiaKaliiki, ka ialani ame kokahi mau 'huaai e ae. Aka >• amua aku o ka ioaa ana o ; keia mau paemoku ia liapena Kuke, ua loaa ia lakou ka uwala, ka ulu, ka maia, «eue ke kalo e olikj av, u'o ka lakou huaai waie 00 «» oiH ka t.t*ia kuahiwi. tuu auie ka 0 ke kulaua au e hoike uei e pili * mua d fea laaa asa ;a Kapeoa ; leok-» ! Mr. WiV A». ' Mr. Lunahoomalu. Alaila mahōoei>Ba pau o kefa e holke m*i ana «h- mii a Kape.u Kww uwi a niki i ua MUionau* alaiia, ui;u ua Misi,mrtrl aku n Mr \V!w. \e. '

■Mr. Lunahooiualu. Ua pono Alaila e loaa ana ia makou ma ke ano nioekah', e hro:naka ans ma ke kulana a!na o ka wa kahikn muv ' Mr. Wise. ī ka makahikvl77B na loaa keianirtU Mokupuni ia Kapena Kuke. Ua le aa aku ini« ke kulana o kā aina elike me kau e lioike nei i keia wa, oia hoi, no ha Alii ka aina ame na kai lawai'a, a o na makaai. nana na kumakahiki a e hana ana no r»a Alii hookahi la iloko o elima la, a o ke koeoa aku no lakou. Ika makahiki 1778 na loaa keia mau Mukupuni ia Kapena Kuke. Ma? ka I7fB a hiki i k'a 1820, ua hoea mai Oa misionari he kowa o 42 makahiki. Mai ka loia ana ia Kapena Knke a hiki i ka wa i hoea mai ai na misionari e mau aoa no

Keia kulaua, he hooiaio ana ia i k& mana 0 ka paa ana 0 ka Moi i keia it»au aina a maluna b< >1 o keia mau" kai lawai'9. K hooiailo hou una hoi i ka ikaika ame ka* manā 0 ke k'ulana hooponopono e hiki ole ai ke uhakii» iloko o ke.a 42 makahiki i hala 0 ka hoea mua aua oka malam'alama. Mr. Lun?»|hoomalu. Pthea ka Moi i hoohana si i kona enana, nō kona pomaikai 5h > a i ole 110 ka lahui kanaka.

Mr Wise. No ka pomaikai" lanla o na Alii. oiai o ka Moi maikni e hana ana oia uiā kona ano apau no ka t,o'naikai 0 krma lahui kunata. Mr. Almon. Ke kamailio nei 09 no na Mei o ka lahui Hawāii? Mr. Wise. Ae; Aole a lakou poe Mei hou ae. Mr. Lunahoomaīu, I keia ma* nawa, e h.jo—.ika aku i ke kowa elua.

| Mr. Wise. oka lahui kanaka aia Iko lak(m ola i na alii, inaruuli o fca | mana o ka iakou huoponopouo ana [i ka lahui kanaka ua uana aku la[koui na alii rne he makua ala no ilakou. 0 na aina apau no ka Moi 'auae na Alii ame ka Haku aina, a ' uaa ia auo, na nana aku ka lahui ' kanaka ia lakou he pee haku a o>a- , kua tio lakou. Nolaila ua hoea mai| 1 na Misio'iari i ka 1820. Mr. Humphreyß. Ō kela hookapo |e pili ana ika i r a ame kekahi mau! i.mea eae au i olelo iho nei, o k«- l i kahi ano i'a ua hiki ke lawe ia, a o [kekahi ano i'® aole e hiki ke lawe | ia, aole anei o ka h( oko ana ia i ke 'kulana tabu? I Mr. Wise. Ae. Iloko oia man laJ Ke Kiaaina. Ua makemake eu e' kamailio aku o keia pnno lawai'a eia no ia ke nvatia nei i keia la, a na apono ia hoi e ka Aha Kiekie o Amerika Huipuia. Mr. Rawlics. He kuleana paa ko lakou ma ka aina Mr. Huuupbreya. Aka aole ma ke ano o ketabu? I Mr. Wiae. Oia mea o ke,Tabu oia |no ke Kanawai, he kuleana hoi e l papa ana ia oe aole e hana i kekahi : mea?"" :: ! Mr. Lunahoomalu. 0 keia kulehiia lawai'a e hoomaka ana mai kahi papau o kn aeiai a hiki i ku kuror.o ana i ke kanaka ke hele ku | iloko o ke iai? Mr. Wise. Ae, Mr. Lunahoomalu. Pehea ka' loihi ma a^u? Mr. VVise. E iike me ka loihi q ke ahopnaa, a o kela aina boi i kal«ana ai kela alii. Ua hoomao-

popoiakeia mau r>alena ma*i kahiko mai mamua o ka loaa ana o keia mau Mokupuni, a oiai aole he, kuU a ua poe Hawaii, aole no. iakou i »a*oao ma kekahi mau mea, aole a Uko« huaolelo i knkauia, eia nae he knla no Va lakon a ua a'o ia 'lakou i ka iko lapaau, ka haku oiaolelo, ka haku mele, ua a'o U s Ukouikekilo hokM» ka hooholo-. moku, ka mahiai, ka lawai'a, ka ano hoooaana, a ua *-q pu ia lakoii i ke ano o na kwmnlaan, mai ka wa kahiko mai, ai«, aote nae a "iakou haaoleio i kakauia. MrT m«lu. AUiU i im i ka waha aku uo a, krt waha?