Ka Hoku o Hawaii, Volume XIV, Number 4, 24 June 1920 — HAIOLELO A KA ELELE ALII KALANIANAOLE ILOKO O KA HALE O NA LUNAMAKAAINANA [ARTICLE]

HAIOLELO A KA ELELE ALII KALANIANAOLE ILOKO O KA HALE O NA LUNAMAKAAINANA

;maluna o ka | No'kA HUOKA.\\VALt; ] ANA l KKKAHi MAU AIX\ » .A l' Pl'NI NO NA KANAK A ; HAWAiI ! Mauiua o k<»'u koi» » an:t ak«

iloku o iih manao ano nui o na' l«>oniua II ai»t- 111, o kei» bila, ke ua;ikt;airtkt' nti wi. u e ,boakaka p>I kole iu. n 'lu»M o U&waii, kuiia iooulleio »o«f k(Wft uiavi hnna pt»oket». , II" ..iuo aiiie u.a k« kuKu'.u, jiL'uia\koni<iii*ria «ku u HaiiuUUika. ' mawHena u 1 j!o 41" am« I62 11 loni ku Ko'u.ihana a u.awaKiia o l'K.| i ani" 2:> " lakiieu Ak&u, uuaklo o' ke| lanapuni houua. e waiho! ana ke Tt*rit re u lla*raii Ke uan a j I ta ka pal«p.»la aina ana e ik'e ] j !:okt' la aua ke kiilana ik.ukp e paa | ia «• k**iH nao Pa nn»ku j ;•; >ii ■ ii?.i Ki- I«• r.!i 'Ti' .» Ha*a;i' i l»e ewalu muaupun] i n.-hnia e na; kKUaK;s « un .hui uk'i ko laku uui i j j k* O.4'U (uile ku«a, a u ka heiu ki* -1 j naka he 2vK).(KK). i Tii ike (iiua >tt lakuu i iai:uttri 17, i e kapeu* Jau»t» C>uk, Jje; I kai*aiA lieiīlania huauuiu woku * <'ua. I ka lūannwn o kaike! luuh ia uua ua kakau iLu o K»peuaj C\wk ia i«.k«>u oua Mok«pun» lioa-! *ua k»pa aku i ijh kouaka b«| I po»* i hounaauaii kiekie 1, ( »\ m, uaj hooiv>iiO ia iaiuu o kn p«pa o if<i] poe uiīkiaU liuim, a Kapa u*u ia la-j kou uia ku inoa e hiki oie ke kue iaj uia kf iiiu he p"e uiiuui, houk iuaka j euakahehi i aa oiuio» kue i L'a iu o : punipuui wiwo oK', waip»h» ume k a | puuwai ha.uun-i. (paipai nui lua i») j O kulaiiH uaauao una k&naka j lioao o na la kilo loa, ua kiekie DOj <a. O na houikaikn kiuo ua hoal'i ia| i u;en e li<»r»ii.aii»ka &t ia lakou. j MauiuU u ke au...u ko iakou uoboj >aua, u» iiiv> na kauaka Hawaii ipoej I U«»oikaika kino. () ke a'o ia «ua O j \.kv keiki ia iua\i la ua kii ia nt» uiea j l«hooliio aua i.:ia i knuaka j ikaika ke akmuai iua uii:ana j 0 kf kukini, uiokuui tko, j |.kuiaui, 'i iUi ', uu, heeuaiu, au-luu, ■ i uiu, 00-īhe, au:e ka ho •- 1 I ho.o »-ta u« a > i» iia keiki apau oiaj I Ao.'i- i ia\»a ki* hooiiaauao ia auai |«.» ke keiki iua aoie e hiki Uia ke | liiluuh' i |ia haua ho »ikaik« kiuo. I ik*ika loa. 1 keia 1« ua hiki i ke , 'keiki Uawiiii uialoko o ua knla uui j jO ka &inti i>a* nti e ku like uia ua j |PitAiū e koi u;ai au« i ka ue auie |kttikaika, ao keia 'uahope ihu o' .ka h<»whfuiaheuia aua i >ia ni:»u mea; |Uokekahi uiau in:»k»hiki loihi uifi . !ua paaui i hiki oie i kou» ruau ku-j ,puuake haaiele. iloko o ke kauai [nui honua. i:a hoike ia <uai kakou o um poe i koiu > uui ii«>ko o na haual bo ūkaika kiim ua k* v a pookela loa. | iir u.uio ua kh'kie io nw ke kuUaaj uaauao oua kauaka Hawaii« A hoohftiiktia n,> peia ka lakou iuaut

"ihiUi* ana. Ke I u«< k«k\»u iio a<i k4Uitka l»ov>hulo-j luoku k»utiiu<t « hke iiie L\4ui»is'u», ( a k« knuuiiu» uei kakuu m> ua, ks-! , u***. uot»*u i ka hooholouioku u[ i k«U U, «k*. u k« kftn*fc& , u* lioio aitu i& inaluua v> koiu &u- | , wa* k«ulu* i ka ]oft aui»» ka. UuU o i jk* mo*uA Pikipika, uiiluuA o m i i kat kupikieikiui pnhul» u e ka iuu + I , aoe ke i k» U aepe naj hoku 1 tß«u alakni Doua. t booia| itu*i an* h« ikt kiluhoku kekahh ? naau'o i Hm« i| lakou Ua D »ok«lrt I jku Ukou iki u* kj*ma4ii;a { i i na iwi apau n« U> uwala aiu« m) Ua k# kino kona ui*u n>** 'p : !i)»a ! , a > r* *aan hp»v.i n** | ma. oia ni ke inakahelu ! >a !a |« oa iKH> !•** ik« lapaau >> keia ! 11« maA*w«i :* o n* uih*A* *uo t inu«#»iu)ho !,i <>m*īu i* *n« p k*| f m,iiuhi* *ro« k* Soh>tt)ua; * Q* pt>, *k« >* holow')* o m h*n* Hi»* ! - ( kf kulam».k;**i*- O n* mahlolf| , Lv.';u»vuv u* «huul* *We ktj > iuo a ku i**ou U«n* i* *»* fce tito ) n<»i i m** i K> kfH *o| i' * liiwimaw* U ni h*a*| u }> o kMiko' i* :u*is*w*, ua ?■■ -ui •<•'.* r,* *uwi: tiK-ok*he ! k iar u* s* a* h>ko ift ] o«* itīu*, i kt*k"!u <R ītj

r - i iuallnH-M ki' niiiu i)(i* : ij li ka ik'O!?)». 1 - J |4«ulN i.u. y iia.eutf*UjW. 4Ui« ua* i'.n' : >u»a »D!iA m kiia l;i ! , U m'i'H.M'A ,AiiiU tt k-.\ ' make u p-... upi'iii» oia '.hu, -ua ;>ij* !'.u ',-i 4 n ,u...un a'-iia. hm'.^ 1 !>! i' ! n 'jKi 'nkon i ii:i p>o ? . «io'u, uai ik; ua, | niaoielo ,o» haoaU |k» honun iiok"| ! o na wa ! phlleu, an!t> !ic' iloko <*i»' i mau h«lu-QR hi r 0 n:v haiia »pau i | h*na U, no ka nani.o ko 1«kou, Aku* »tp« krt poiuaikni o na knnaka, ] 0 «a kniiawai »pau h»- mnu kun*] haut kapu «ioi k« »lii us#j, a u»j kap*ia eaa ka **kapu," a o ka uhaki a:m ia tn4u ti)en, ua ku i I ka hoopai. j O kakapu >»ia nol ko kaua* u ! , k»- | hiko o na kanak» Hawaii. ASb no |he mau kapu hootriana, a he oihu

Ikapo <> papa an»i ikeKahi man.ha'im" |e likf me ka ?*pehi ka2*k«; ka a» Ipu aiia 0 ke kane (pe «a wuhin»>, ka |ai ara i kekahi ma'u ia, kn ai ana *», !ua wahine i kekahl a au hua ai, he | mau kapu keia na ia Moi. A aia po, Ino hoi lia 'kapu e plīii ana i tia fvl i»M|' l.oia hoi ua. l»PuWH«}j!)oPoja 'ie Huīe- ■ j»na laula o f»a kaeiaka e lawaii, no| jka oii'a iie waiwai laui» ' ka ia noj ! na p.-> ap.m, aka, o k.i mea e noho 1 ikouuhiki h"b luaiuiia o laina, u» loaa iaia te koleana e kua- 1 | haua i kekahi i'a oi» kai i i'u konoI hiki nana. Ua a* ta na poe ap.iu e llawai'a unaloko oia kai, aka o ka ia li !i!o na kekonohiki ua ikeia he ia lia na ke konohiki :l ua kapu. 0 keia } hoomaopopoana i na kapu ua kuHu loa akiv ia iloko o na nooolelo a j lua lilo i man aiea laahia :a lakou. I |keia la ina oe e iho i ke kahaka* j oiai na kaoaka Ilawaii !awala e pae I m«i ana me ka lakhu tnau upena ia |ua kuieana oe i kekahi o iu ia i| j lona ia lakoa. Ke malama nei no na' ' kanaka i keia rrau haawina a ka-: | hiko, ua knleana ka lehniahu i na| |ia apau, k<*> ka i;* feapu \ ke kon<<-1 | hiki. |

I Ua nln nui He na kanaka a ual ! kuknhna he mau pauaUnu- 0 n«. !kanukn nopau um na UeakAiu&i Kimpka ikei ka i;>iha!iu kaun, Ut> | hapeiia ae i iuau alii iu* ia mau p«->. !«aiflau. A i k» nee -oa o ka m«.- j Inawn, i mea e onipaa .-.i ke aupun',| lua hooiliili mai na «!5i i mtiu i hua I ikaika a puni iakoo, i toa.-\ e.a k.'a' |ame nn poe nana e p»lh »ku i na' ■ pof e leir kana m« ! nn»; u ī uku w> ! !ia knkoa uh hanwi'aku n:i alii he'. 1 mau rn*h«!p aina n'unui, a maki ia , ilAou aku ina |«m- V ana ia' hakou. A m<muli o keia u i loaa aku' t ka hooponopono aupur>i «na i a»o|. !Uke akn me k«v KniK>p*, a iu hoo- : ! matii« mai ia a hiki i ke hu o Km ' lm#hamft»a I. ! Mimua «ku o ka t\oho M »i%na o j i Kamehan'eha ī, he Mni potu>i iho: ! kn kpln-Ame k»»ia Mokupeni pakahi.; fO ka M«m o kn Mokupuni nui lo», 1 -,o Hawaii, u« waiho iho ( ia hookahi' ' hapa (v ka M »kupuiui i kanK k?tki i'ponoi a o kekahi hapH i k»na keitti"| iohana. «n Kamehaiiieha. Mamuli «! !%«?i« ua ulu ae he paonioni Una «» !ifr hoahannu a Vsa kukala . (kokeiu ke kaim, * maait)!i o ko' * Kamf.hftm<»ha akama! kaoa ua !ana!kiia ei» a īilo [ M :>i no ka Moku-| ' puni holookoft | } Mahope,nJti ua lanakita o'a !«*•■ I 'una, o M»ui, ō Mohkai hti« Oahuj. !ak«, ua !e!e oia ma ; . kona mau au*: fwa* aku r«i Ve kah'aono o Waikiki,: | a ua hee aku »»;aM eneml ma-' hnlto o kē awawa o Ne.uann a hiki i I ' kn !akoii We «na i lltsj pall A at)a j | hope o ke kaua ikaika aa.*v ke : īkahi manawH l-U\i ua hoohuiia h ? in« Mik»>mo»iap#u mala! > o ho •' !kihi •npool a naamuH o »e ka Moi Ka»t«uaKi r' lK*«s?. i k\> l*ua W an«t m* k^ ? ! mmm > n!ia! ia KamthV- k Imehina oia «• ka)i a nhiia oia ī ke lfcap« «laila ni»na o K«n«i. ua* J filo iho la Ma > malona ► na ' ♦ apjm ' ' ! ! ko ke ao •<*?. n;.v' i !ia pah* * t»»n*«>ia *i 0 K..aif' «[ 1 l h* fck*unmaki>. ak^,* hwne « *\ makahik! e kon» ( l»obo «lii aaa, ua hlki «• ilt- ia n*a ' ikio o kini u»*n a)*k«l ana he| « h« t.ivaiaopv?pi>J |l« «M «t4 tM? *an* ! •»! itoa!auj^ J« Mf k*»a UaAHina | j |a«A«at asia ktMia a.u. Ua |«fe«lu «ku vta i ki L hu , 4 kjjt i uU* pt-> mai «nah'.o v <\ lue kf MaiHl#* j | v i IV le'a |?f| wi*»! * p 1 1«, I

—-- koa o na'p:'»* «pan, me keln ma'.; lf.:; "JK heje ka j fc-!i ioahirr muti ke kamalki a m>e i.. 'M aia ai" Ua «iAli'īua,. Ue uink#,, K:t <o'iipni fee kue i keia. M l'i ukalijiku ? ula puh-pe o |ca lui-he-u o iia m >i iuani'i» ou?., a uh ! maheU i i.a aiua uiitt*en* u m ;i uka!l jjiahope o ia« mo ka .uialaiy,q! no nae i mau ijaatiel<» ai non« I wiihi e raahi ai kona poe Kalm na j pue hoi ana i heoia aku iu ua kui.ieaua laki.'U iloku.o ka i*ina i wahi- v |ai e lu»ou aioe ,ka hu* ,o ku lakoy lluhi. 0 keia mahele aole no i ho/niaop<ipo ioa itv. aka nae m. h >oia »a e na poe apau "Ua ike oia i na pomai.kai o ke kuieai oiha»u kalepa una uie ko ke ao aaawnno aku, a 'iiiamuh o u ike, ua u!u «e he uihana kalepa nui ma |Kina uia ka hoouiia ana aku i» u!i:n 7 i na laau ītiahi i Mauju!i o koua ike uiaka aua ika j poiuo e uahola uk-u au:i tualuou o" jk ( >i»n !a!iui ke hoomau'a ka waiuna, ,ua kuahauu-a-ku oia i ky kauawai waion? tuua loa ī huppu. jk»i' e ki-kahi 4u;>uyi. 0 na pue , ho-iikaika o Aonnka nu-keia iiiuau ; v hoopahuohaeia aim p.iha lakou, j oiai lakou.:*-' lawe ana ika huoiaaua' 0 I-ikou ka' mua ma keia uiuau, i ka! ike 4ua na kaia Moi ka .uoa'uaua i! hoohui koua Lhui, a o ke kalaiuinal pookeln, i k'ipaia ka Napuiioua o ka! ?akipikß, uuamuli o koua oi kela ] kHa ma ka oihaua koa, ka u»sa! thua unua i kukolu i keia i he kerKku!ia oiauua unu nii. | | Ua hjouee mua ia ua h.tua hoo*! naauau i keua dia»j«wa t oiai «io nae| I aotfr* i p-iliipalaia ka lakou olely. Uai t»weia ua t'piv e ua kahuua uui | oiahiko o ua 'nele ame. ua kua-| 1 uhau ua ao ia aki: ka uaooleio o ko ■ lakou u-'H'i kupuua auie k* ike lapaau ua ike akeakaoiai. ) 0 kona !*aauao ame koua laulike ua lih> i mau u>ea e hooiu *uao mau la ui iloko o keia utau j!oihi i hala aku; a i keia U ke iuau| nei i« ho 'manaoia aua» wUe uoi *■ na k inaka Hawaii/ aku* e ko u»| , poe o ko na 'aiua e pu, i ajho tuaj keia uiau r*aemoku a i ike i ke | al'hk i nahana a keia Alii kuikoi , aikoiala hanau ua akoakoa pu , a • m. kh !ir.uhai;ohauo , ana ia īa. j 11' 1 kt> n kooa la e n >ho alii' |a.ia, uiihop" u ko Opukahaia ike! -an« ' ka pepehi ia aiu o kaua uiau , miiku-. ilokou kekahi kauu, uiai uiaj : he kriki o uiuikumamalua maaa* i Ihiii. ua iMoholo iho la kei* keiki ej mahuka i kt knh; nina ykoa aku. ij ; keL» manawa ua hea oiui la haj ! moku mai Nu Xaka o Kapenai j Brintal! kt aliimok". a ua hookuu' I »ho la i ka heleu'aia iie »ahi kokok«j I wale »o mai ke kah<»kui aku. Ua au] , aku !a u» wahi koiki uei i k» a Ika tuftn *w.n j makaukau ai ke, j Kapena e haaWe oa kahi keiki Ilawaii i kv;ua Uiak*- 1 ■ make oU» e lel; i uka. Ua ae aku la ,ke katH r»a e !awe laia, uu ka u«a na komo mn k;- mak'euiak* iloko 1 oni ī knhi keik?,lta a 'ua ia pu 'n# Hwe ia uiai he keiki Uawaii Uuu aku, 0 Thotu«s Uopu. Mihope 0 kv | hasle!e aua ) ua P»eruoku uu halo ]atu ka Q>;>ku no fa Mokupuui St'a ina ha kahakai o A!*ska, a m*" 4i j.laHa'itlcu a i Kiiia a !.ō! 1. W i Nu 1 To!ea au ke aH 0 ka Lae Maua-- 1 •Una Maikai, n aku i ~ku la*! jk >u swf\ f!v>|o 0 ka niaka&iki ,1500 t*a !e*e aHu la y Upunahaia uie, jH>pu ? C-viHeU* e'auakekuke! a, , 1 ivUjo ai i ke. kula, . tts«ho|V ua koo.u yu aau u, WiiUaai Ke^ui»] Kaomuani a.o» k t kah. u;au 'keil! Hnwaii hou aVu. j M*l opt o k ) Ukou ik< aua l ka. !VriUnU, ua kaoiailio .iuiw-, 1 plne Ukou ue ko Ukuii hta aku lu i maluu* o ka, ■ t>?HkU 0 k«t UkMi tahvu kai\ak«. I **'**' U «na «kī; o \eU m«u louo 1 ,n k? P*&a MWm .\uicjf *ik on* I. ua Hto U i wa* i.) vouv» 'i ta l*vvpik t » uiauiUiU na # |«ia pw HawaiU 'ua hsV>h »?o tho U ka r*j>a t hcv>U4* h poe M!%ane?e U mau !\ieaioku O'MOIVM;i» ht UU 1.0 k« ikv u» AL 4 £, oa! f u ola i 0 ka Bu j t l«a!a o U vl«*o o. keua a ua ftu o a •wu h > K>l kana h> olala uml! 1 I |'k> kahakn i huktf «» ,\t\ »„ auM ka. ha^o'.el. em* ['. I " "" ī- :

ana \u lo)hia t ia o'a i k« m;/i ■•!. noake i *Vl»"rii£ri, iSIS. Mhī .kei*| mau' mea i h-K.«i;aka ia e uuuhi i [ hiki ai i iu Mika'u-K 1 ke \ kt-1 kahi. m >u 1) ike ma U i olelu llawnii i mauiua 0 ko Uk"o lio-a an.i i Ua-;! wa i iloko'o AperiU, I**2o. ! I ka hoe.i u'iuu ,ju 1 '»jui i keU iiiau r«eiyoko # J. U >uo-. Mī, T>'orna Hopu, 'Vi!!iHm Kqpui j ?.»ne (?<>orgft tCauiiiuaM, «o!e i loaa.j ukn na kanaka e !ike me ka l»!'o.) ij inahao ;.T. U.ileleaau lakou «ualuna! 0 kekahi mokupuni f»oTe 1 r.ohoJu e | ua poe ahl'», aka # he Uhui kanāk» j ī kitoi i ko lakou m?»u akua kii ma-j mua 0 Vo !akou hiki ana aku, a u\| puhi me ke ahi ! ko īakou mau| heiau a ua !ioohh !o i na kapu, ka] mana'kahiko we!iwtli o ka oihana! kahunn, a o k-x Moi amc ni Alii] mahma 0 r.a mata«inatiii, ;i ua ha-' naia keia ?rc.*n h !;ikou ponoi j iho, a .ne keia tr.au mea'.ma k». ta-! kou mau akua, ua ku iraina k°,tjHkij me ka mak.mkau e houkipa aku ;j ka imomnna hou. Vn ho >maka mua fa ka linona-] auao ana i na k«ihaka e n.i mikinele ] mfthnpe koke iho o ko lak u hikii aaa aku iloko o !S2O. Ua ike'a ka j mauao ikaika U iko o ua kauaka 110: ka hoonauaoia ana. Na na A!i» : noi iho 1 ho >rnika i keī.i meaj hou, me ka '!e!o ana: *'Tna he me*] it>o ke i.oia an:i e p:ia m.»i Kikou i j na kan:vka niai ia msiu mau tiiea ] maP* aua c!e!o hou akui **lua lie j mea maiKai e kaana tike ia aia-| w*»ena o na pee i<pau M ] Mamuli 0 ka makem.ike u uaj kanaka 5 ka naauao ue pahula aku keīa iini ma na wahi apau, a 1 ka| haUanao na makahikl elima uaj hiki aJfu ka heluna nui o uu, hau-] m«na i kn '20,W), a i ka haU *ua o Ina makahiki he Umi ua "pii aku ka 1 jhe!una nui a ke ujm lpko ae' 0 ka helena kunaka i hoouiaupjpo o [130,000 Mamuiiokeia heluna ī ui' jo n« hnnmana ua ikeia he iuea' [pooo* kukulu ia i kuta kiekie. j jlt >ko tune, kukuiu :a| 'ke Knb > »u> ka lioo'nikoao *na 1 mau kumukuh uu ua| 'kula !ii!?ī ame ke aha i'na ka-! ' naka opiō i na hah i .lim». iio' fteia kuh ke ma!ima u nei e ky' Anpnni Teriī re ma ke ano he kula

aō hatia O B>ki, kek.ihi alii ki"liie a:r.c knna wahine o Līlilia, iko Uua Ike! ana ina 3 !o.i h 5 ko Liua' po« kanpk.i. iuiik.H o ku lo -! na*Qi.o ia »»«>, \\\ I>aaw: aVu ? kv,.j kahi «pana Rina nui m& Pmiaiwu, e kokokt> an* i H»no!u!u, iun M:kn-. nele i m«»a e liiki ai ia iakou e jioo!m«huahna aku i ka hoouaauao aua* ja mamnH oU u» kukulu ift k'- Ku> ] No! 6 Oahu C^!lejj t - ( n .-u ke kuU ma. k« Kuoiu-' h»n» r> kiMu!!wat M;sjuri A u»*' kej* kula, o na ooakaluki uiua' ! o ke kinaha 1 hek> as ua ltiki*auej 'ani® n» kaikatuuhiLe up tponi e iu>i i ko lakou hucaaau*o i !'«■ . . J j Mtmntt oke ake e hahai aiahr>i>e o mau !i&na a tkski & |ttip L!!īha. * u waih > iho ke K+iua-] a!ii wahīne B<'ru;i f P&uali; i kgua, jm*u wa?wa! apau X hlk; aku t ua, |®mona ka wulwail', ue le kukuiu! J*me k« malama ana i j.a kuU .K*-] he mau kuk u.: ua Ua wv!, a !UiU * !oaa a*' !a k*j h«»n*nuao !a ant u:* ua ku-ii«*i4u* nke tmkf a pe! a pu ao lw*. ua Uie' 'mih!*!" ame ha hana Huia. 1 1 M| kela wahi ua hlki U'u e 414-' [k\>! *Vu, mawa! at> keU knU h*on»4u*Q, e* be! iwau wah! mauawaU*, e *1U i ( mak*uktn tttu < kokua I su U^a.« hapa! aut! k« Ukau UUui l\mu { lta tto,ueLuua!Uo t ua #4*44;, ua ku\ut»sa e u Lu|f»aWo, me k* wtiho 4U4 i lloiiA * watwa! ajuiu t>o U W*» K% U4im^MJwaUur t kahi e M t ta •! -rr k- uku s ii, « Ka'nWimeha tV a;ut kaui,.A:U*aLiQ« j**hnWiw Ku)4 . U IIuom! kall IU Jw*l! » | U«; u. c U a3u*k • ' Jk»M^KaUk?, A .14*, U iU*4«j * v» 4l« V> k*, ah'ue LiuoakaUiiu ua |tf«k« aukulu 41* i fe*MUt im «**, U*4k^4v l} t» .U>iv lAe» k«4 ihAOA ; ke.U UAv U tij «*oWaia. Ma«att<» * %* kt **. * Im&mi «« U ua mm 4 i*!***, **»«»*!** % «Nmw4 *w m Ai«» | i i m*- r |